Ghenda ahali omwatsi

Ghenda ahali ebirimo

Erianza Eriminya eby’Obuthuku Obukasa

Erianza Eriminya eby’Obuthuku Obukasa

Wune wathayibulya iwe n’ab’okw’iwe nga mukendi syabya omwa ngebe eyiri yithi obuthuku obukasa? Mbwino mukendi syabya omwa ndeke kutse omwa nabi, omwa lhwanzo kutse obuli mundu eribya bwiwe? Mbwino mukendi syabyaho habw’omughulhu muuli kutse habw’obuthuku buke? Abandu babiriyibulya ebibulyo ng’ebi habw’emyaka mingyi.

Munabwire, abanya menge bakabya ibane mwigha okwa bikabya omwa kihugho neryo ibabugha okwa byanganabya omwa buthuku obukasa. Nomwakine indi ebindi ebya bakabugha bikanabya, ebindi sibiribya, nibya ibyaghanira ighuma. Ng’eky’erileberyako, omwa 1912, iya Guglielmo Marconi, oyuwakolha esimu ye telegraph eyithe kolesaya esyowaya, mwabugha athi: “Erihulhukya ebyuma ebithe kw’erikanda-kandania esyowaya likendi syaghunzaho esyonyuhi.” N’omukoli ow’ekampuni eye Decca Record, oyuwaghana abimbi abe Beatles omwa 1962, mwabugha athi abakawatha ebidari bakayahwaho.

Abanene bakakolesaya obulhaghu bakanza eriminya ebikendi syabya obuthuku obukasa. Abandi bakabulhaya abakalhaghuliraya esyongununu; eriminya eby’obuthuku obukasa erikwamana n’amabuthwa w’omundu bikanabera eryasira omwa syogazeti n’esyombapura sy’amakuru. Abandi ibaghenda okwa bakabugha bathi bangana “minya” eby’obuthuku bw’embere omw’ikolesya esyokadi, esyonamba, kutse emikuru eyiri omwa byalha by’omundu.

Bakanza eriminya ebikendi syabya embere, abandi kera ibakanayabulhaya abahereri babu ababya bakakolha ng’abalhaghuli neryo ibababwira emyatsi eyababya bakabugha bathi yikalhua okwa syonyamuhanga esya bakakolera. Ng’eky’erileberyako, kikabughawa indi Omwami Croesus owe Lydia mwathumira omulhaghuli oyuwabya e Delphi, omwa Greece ebihembo eby’obughuli bunene akamusaba athi amumanyisaye ekyanga syalhwiririramu amalhwa na Kiro owe Persia. Omuhereri oyu mwabugha athi Croesus iniakendi thoghothya “obwami bw’amaaka” amayalhwa na Kiro. Inianayikethere athi akendi singura, Croesus mwayalhua, aliwe obuthabali bw’amaaka obwathoghothibawa bwabya ibw’obwiwe!

Ebya muhereri oyu abugha mubithakangania oyuwanga kindire; olhuhandi olhwosi-lhwosi olhwanga kindire neryo byangabere nga byamabererera. Croesus mwaherya busana n’omwatsi owathahikire. Mbwino namunabwire abane mukolesya emibere eyosi-yosi ey’eryanza eriminya ebikendi syabya obuthuku obukasa bane muwathikibwa?