Welipulilea-le oityi ove nombunga yove mukevelela komutwe wandyila? Okuti mamukakala nonombongo ononyingi ine mamukakala novitateka vionombongo mbuhamoneka? Okuti mamukala vali nohole ine mamukala vala tyeliunga? Okuti mokala-ko omanima omanyingi ine omanima ehehi? Tunde kohale, ovanthu vehole okusoka unene konthele yo ñgeni omuenyo wavo maukakala.

Mononthiki mbuno, ovanthu vaovola okutanga unene opo vatale ñgeni ouye maukakala komutwe-wandyila. Povipuka ovinyingi vehole okunoñgonoka, vimwe vifuiswapo mahi ovikuavo kaviafuisilwepo. Mongeleka, Ovanthu vamwe vapopia okuti, Guglielmo Marconi wahinda o telegrafia sem fios menima lio 1912, wapopia okuti: “Putyina ovipuka viamakala nawa ngo nomakina novikuavo vali, opo kukale ovita matyipuilisa.” Omukuavo ankho uundapa konomakina mbokungalavala mbutiwa Decca Records, waanya o Beatles menima lio 1962, mokonda ankho usoka okuti ovikundyi viokuhika otyihumba ankho kamavakakala vali nomunkhima.

Ovanthu ovanyingi vaovolola ovipuka ovinyingi opo vatale inkha vevila okutala ñgeni ovipuka mavikakala komutwe-wandyila. Vamwe alo umwe venda kovanthu vokutapesa vokutalela kononthungululu. Nkhele vamwe vaya ku vana vati vetyivila okunoñgonoka evi mavikamoneka komutwe putyina “vatanga” ovikalatau ine okutalela pomankhanya.

Kohale ovanthu ankho vaovola okunoñgonoka etyi matyikamoneka komutwe pokati kovitapi. Ovitapi ovanthu vana vasoka okuti vetyivila okutala etyi matyikamoneka komutwe mokonda vena huku yavo uvekuatesako. Mongeleka, vati o Hamba yo Creso, mouhamba wa Lídia, watumine ovipuka ankho vilanda onombongo ononyingi ko tyitapi tyimwe tyitiwa Delphi, Greece. Ohamba oyo ankho ihanda okunoñgonoka oityi matyimumonekela inkha ulwisa ohamba Ciro yo ko Pérsia. Otyitapi otyo atyemupopila okuti mafindi ovilwa. Ngwe akala nonthumbi yokuti mafindi ovilwa iya aende kovilwa okukaluisa Ciro. Mahi konyima ngavo vafindwa.

Etyi otyitapi otyo tyalinga tyapenga katyisilivila — kwe ankho tyimoneka ngoti otyili katyesukisile olie mafindi. Creso wafeta unene otyitapi otyo mokonda yokuatapesa omatutu; outumini wae auhanyua-po. Okuti hono ovanthu vaundapesa ononkhalelo mbokutapesa mbukahi vali nawa?