Eaha to roto?

Tapura tumu parau

Te faaiteraa i te ohipa e tupu a muri aˈe

Te faaiteraa i te ohipa e tupu a muri aˈe

Ua feruri aˈena anei oe i nia i teie mau uiraa: eaha te tupu a muri aˈe no oe e no to oe utuafare? E riro anei oe ei taata moni aore ra ei taata veve? E itehia anei ia oe te hoê apiti aore ra e vai taa noa oe? E ora maoro anei oe aore ra eita? E rave rau pahonoraa ta te taata i horoa mai a tausani matahiti i teie nei.

I teie mahana, te hiˈopoa ra te mau aivanaa i te mau peu o teie nei ao no te faaite eaha te tupu a muri aˈe. Ua tupu e rave rahi o ta ratou mau parau, no te tahi atu râ, aita roa ˈtu. Ei hiˈoraa, i 1912, ua parau o Guglielmo Marconi, te taata tei hamani i te niuniu uira afaifai, e ore roa te mau tamaˈi i te tau o te mau ravea apî. No te hoê mero o te totaiete Decca Record, tei patoi i te pǔpǔ upaupa The Beatles i 1962, eita te mau pǔpǔ upaupa hauti tita e vai maoro.

Mea rahi o te faaohipa ra i te mau ohipa mana taa ê no te ite eaha te tupu a muri aˈe. Te imi ra vetahi i te aratairaa a te feia hiˈo fetia. E ite-pinepine-hia te mau tohuraa tapao i roto i te mau papai vea. E haere te tahi atu mau taata e hiˈo i te feia hiˈohiˈo aore ra te feia taura o te parau nei e nehenehe ratou e ite eaha te tupu maoti te mau pere, te mau numera aore ra te mau reni o te rima.

I te tau tahito, ua ani te tahi mau taata i te tauturu a te feia hiˈohiˈo aore ra i te mau tahuˈa no te ite eaha te tupu. Ua parau te mau tahuˈa no tera tau e na to ratou mau atua i faaite atu eaha te tupu. Ei hiˈoraa, ua parauhia e ua hapono te arii Crésus no Ludia i te mau ô nehenehe mau i te taata hiˈohiˈo i Delphes, i te fenua Heleni. Ua hinaaro hoi te arii Crésus e ite e upootia anei oia mai te peu e aro oia ia Kuro no Peresia. Ua faaite atu te taata hiˈohiˈo e haamou o Crésus i te “hoê hau emepera rahi roa” mai te peu e aro oia ia Kuro. Ua papu ia Crésus e upootia oia. Ua haere ïa oia e aro ia Kuro. Tera râ, o ta ˈna hau emepera rahi tei haamouhia!

E mea faufaa ore te parau tohu a tera taata hiˈohiˈo. E mea papu ore atoa inaha e tupu iho â ta ˈna i parau noa ˈtu o vai te upootia i te tamaˈi. Ua ere o Crésus i ta ˈna hau emepera no te mea ua tiaturi oia i te mau parau papu ore. Ua maitai atu â anei te oraraa o te feia e tiaturi ra i te mau ravea faaohipa-pinepine-hia i teie mahana no te ite eaha te tupu a muri aˈe?