Kumanya vyanyenyezi ntchigaŵa cha kugomezga vyamizimu ndipo ŵanyake ŵakugomezga kuti umo nyenyezi, mwezi na mapulaneti vikwendera, vingalongora umo umoyo wa munthu uzamuŵira. Iwo ŵakugomezga kuti umo vinthu vyakuchanya vyakhalira panyengo iyo munthu wakubabikira, vingaphara umo munthu uyo wazamuŵira kunthazi.

Nangauli kumanya vyanyenyezi vikambira ku Babuloni, kweni nasono wuwo vichali vyakutchuka chomene. Kafukufuku uyo wakachitika ku United States mu 2012, wakalongora kuti pa ŵanthu ŵatatu, yumoza wakugomezga kuti ivyo ŵakumanya vyanyenyezi ŵakuchita “vikukoleranako na sayansi.” Kweniso pa ŵanthu 100, 10 ŵakati iyi ni “sayansi yeneko.” Kasi uwu mbunenesko? Yayi. Wonani vifukwa vyake.

• Mapulaneti na nyenyezi vilije nkhongono kovwira munthu kumanyirathu ivyo vichitikenge munthazi.

• Kanandi ŵakumanya vyanyenyezi ŵakuyowoya vinthu mwachisanisani ndipo ivyo ŵakuyowoya vingachitikira waliyose.

• Ivyo ŵakumanya vyanyenyezi ŵakuyowoya vikukolerana na ivyo kale ŵanthu ŵakagomezganga kuti mapulaneti ghakuzingilira charu. Kweni unenesko ngwakuti mapulaneti ghakuzingilira zuŵa.

• Ivyo ŵakumanya vyanyenyezi ŵaŵiri ŵangayowoya vyakukhwaskana na munthu, vikupambana.

• Ŵakumanya vyanyenyezi ŵali kugaŵa ŵanthu mu magulu 12. Ŵakuŵaŵika mu magulu agha kuyana na deti ilo ŵakababikira kweniso umo nyenyezi ziliri panyengo iyo. Pakuti charu chikuzingilira, nyenyezi zikuwonekeraso panyake ndipo zikukoleranaso yayi na madeti agho ŵakumanya vyanyenyezi ŵakayowoya.

Iwo ŵakugomezga kuti umo vinthu ivi vikuwonekera vikuphara umo munthu wazamuŵira kunthazi. Ndipouli, ŵanthu awo ŵababika pa zuŵa limoza ŵakuŵa na nkharo yakuyana yayi. M’malo mwakuwona ŵanthu umo ŵaliri, ŵakumanya vyanyenyezi ŵakusachizga waka nkharo ya munthu kuyana na ivyo ŵawona. Uwu mbunenesko yayi.

Kwamba kale, ŵanthu ŵakuluta ku ŵakuwukwa. Nakuti madokotala ghanyake ghakatenge viŵaro vyamukati mwa vinyama na ŵanthu kweniso umo tambala wakutolera chakurya vili na ng’anamuro lapadera. Ŵanyake ŵakayezganga kumanya vyamunthazi mwakuwona umo mahamba gha tiyi ghakuwonekera panji senga izo zakhalako pakupanga khofi. Mazuŵa ghano, pali nthowa zinandi izo ŵakugwiliskira ntchito nga ni makadi ghavyamasalamusi, madayisi na vinyake vyanthena. Kweni kasi vinthu ivi vingawovwira nadi munthu kumanya vyamunthazi? Yayi. Tiyeni tiwone chifukwa chake.

Vikukolerana yayi. Ivyo ŵakumanya vyanyenyezi ŵangayowoya kuphalira munthu vingapambana. Nanga para ŵangagwiliskira ntchito nthowa yakuyana waka, kweni ivyo ŵakusanga vikupambana nipera. Mwachiyelezgero, para munthu wangafumba ŵakuwukwa ŵaŵiri kuti wamanye icho chimuchitikirenge munthazi mwakugwiliskira ntchito makadi ghavyamasalamusi, mazgoro ghakwenera kuŵa ghakuyana. Kweni kanandi mazgoro ghake ghakupambana.

Nthowa izo ŵakuwukwa ŵakugwiliskira ntchito zikuŵa zakukayikiska. Ŵanthu ŵanyake ŵakuti vinthu ivyo ŵanthu aŵa ŵakugwiliskira ntchito nga ni makadi na vinyake vilije nkhongono yiliyose yapadera. Kanandi ŵakuwukwa ŵakuyowoya kuyana na umo ŵamuwonera munthu m’malo mwakulondezga vinthu vyawo. Mwachiyelezgero, ŵakuwukwa ŵakufumba mafumbo ghanyake mwakuchenjera na kuwona umo munthu wakuzgolera. Ivi vikuŵawovwira kumanya umo munthu waliri. Pamasinda, ŵakumuphalira munthu uyu umo vinthu viŵirenge pa umoyo wake mwakuyana na ivyo wavumbura kale yekha kwambura kumanya. Chifukwa cha ukhuluku uwu, ŵakuwukwa ŵanandi ŵakusanga ndalama zinandi chomene.

Ivyo ŵakumanya vyanyenyezi na ŵakuwukwa ŵakuyowoya, vikupangiska ŵanthu kuwona nga kuti ivyo vikuŵachitikira pa umoyo wawo vili kunozgekerathu. Kasi uwu mbunenesko? Yayi. Baibolo likutiphalira kuti tili na wanangwa wakusankha ivyo tikwenera kugomezga na ivyo tikukhumba kuchita. Kweniso tikwenera kumanya kuti ivyo tikuchita sono ndivyo vingazakapangiska kuti tizakaŵe ŵakukondwa munthazi panji yayi.—Joshuwa 24:15.

Awo ŵakusopa Chiuta, ŵakwenera yayi kugomezga ivyo ŵakumanya vyanyenyezi panji ŵakuwukwa ŵakuyowoya chifukwa Chiuta wakutinkha vyamizimu. Baibolo likuti: “Pakati pinu pangasangikanga yayi munthu . . . wakuwukwa, wakuchita masalamusi, wakupenja vinthumwa, fwiti, wakulowa ŵanyake, uyo wakuluta ku ng’anga panji wakuloska, panji uyo wakufumba ku ŵakufwa. Pakuti waliyose uyo wakuchita ivi mbukazuzi kwa Yehova, ndipo chifukwa cha maukazuzi agha, Yehova * Chiuta winu wakuchimbizga ŵamitundu pamaso pinu.”—Dotoronome 18:10-12.