Yaa mi ní ɔ nɔ

Yaa e mi ní ɔ mi

Gbami Ko Nɛ Da He Odase Nɛ Nihi Fuu Li

Gbami Ko Nɛ Da He Odase Nɛ Nihi Fuu Li

KAIMI NƆ́ KO NƐ HƐ MI NGƐ NYAMI NƐ GBLAA NIHI KƐ JEƆ MA SLƆƆTOHI A NƆ NGƐ ROMA KPƐTI JE NGƐ ITALY. KAIMI NƆ́ NƐ Ɔ WOƆ TITUS NƐ E JI ROMA NƆ YELI NƐ A FIƐ WE A HE Ɔ A KPƐTI NƆ KAKE Ɔ HƐ MI NYAMI.

Kaimi nɔ́ ko ngɛ nɛ a kɛ kaiɔ Titus. A tɛni níhi enyɔ komɛ nɛ tuɔ yi nɔ sane he munyu ngɛ kaimi nɔ́ ɔ he. E ngɛ mi kaa nihi fuu li kaimi nɔ́ nɛ ɔ he nɔ́ ko tsɔ mohu lɛɛ, se e kɛ Baiblo ɔ ngɛ tsakpa ko nɛ sa kadimi. Lɔ ɔ ji kaa, Titus Kaimi Nɔ́ ɔ yeɔ Baiblo gbami ko nɛ sa kadimi he odase, se nihi fuu li.

A KPATA MA KO HƐ MI

Ngɛ kekleekle jeha lafa a sisije ɔ, Roma Nɔ Yemi ɔ je sisi kɛ je Britain kɛ be ngɛ Gaul nɛ piɔ a tsɛɛ ke France ɔ, kɛ ya ta Egypt. Jamɛ a be ɔ, Roma nɔ yemi ɔ ji nɔ yemi ko ngɛ he wami nitsɛ, nɛ níhi yaa saminya ngɛ e nɔ yemi he ɔmɛ. Yudea kpokpa a piɛɛ Roma nɔ yemi he ɔ he, se e kɛ Roma ma a he kɛ. Ma nɛ ɔ ha we Roma ma a he jɔmi kulaa.

Womi nɛ ji, Encyclopedia of Ancient Rome ɔ de ke: “Mahi fuu a bua jɔ Roma nɔ yemi ɔ he, ja ma kakaaka komɛ kaa Yudea pɛ lɛ ngɛ ninyɛ nɛ mi wa kɛ ha Roma nɔ yemi ɔ. Yuda bi ɔmɛ hɛɛ nɔ yeli nɛ a ngɛ ma se nɛ a bui Yuda bi ɔmɛ a kusumi ɔmɛ ɔ a he abofu. Roma bi ɔmɛ yɔse nɔ́ nɛ ɔ, lɔ ɔ he ɔ, a wa Yuda bi ɔmɛ yi mi wawɛɛ.” Yuda bi fuu hyɛ blɔ kaa nɔ yelɔ ko ma ba kpɔ̃ mɛ kɛ je Roma nɔ yemi ɔ sisi, nɛ e maa wo Israel ma a hɛ mi nyami ekohu. Se ngɛ jeha 33  ɔ mi ɔ, Yesu Kristo ma nɔ mi kaa Yerusalɛm ma a hɛ mi ma kpata.

Yesu de ke: “Ligbi ɔmɛ ma nɛ́ o he nyɛli ɔmɛ maa ngɔ tsohi kɛ a nya piɔpiɔɔpiɔ kɛ sa o yi, nɛ a maa bɔle mo kɛ kpe, nɛ a maa wo o he ka ngɛ he fɛɛ he. A maa ngɔ mo kɛ o bimɛ nɛ a ngɛ o mi ɔ kɛ fiaa zugba, nɛ a be tɛ ko sie ngɛ tɛ ko nɔ ngɛ o mi.”​—Luka 19:43, 44.

Yesu munyu ɔ pee e kaseli ɔmɛ nyakpɛ. Ligbi enyɔ se benɛ kaseli ɔmɛ na Yerusalɛm sɔlemi we ɔ, a kpɛti nɔ kake de ke: “Tsɔɔlɔ, hyɛ! tɛ nɛ ɔmɛ kɛ tsu nɛ ɔmɛ ngɛ nyakpɛ nitsɛnitsɛ!” Ngɛ anɔkuale mi ɔ, tɛ ɔ ekomɛ a kami ji mita 11, a blimi ji mita 5, nɛ a hiɔwe yami ji mita 3. Se Yesu de ke: “Ní nɛ ɔmɛ nɛ nyɛ ngɛ hyɛe nɛ ɔ, ligbi komɛ maa ba nɛ a maa tsɛ̃ mɛ ngɔ pue si, nɛ a be tɛ ko sie ngɛ tɛ ko nɔ.”​—Maako 13:1; Luka 21:6.

Yesu ya nɔ nɛ e de mɛ ke: “Ke nyɛ na nɛ ta buli ba bɔle Yerusalɛm kɛ kpe ɔ, lɛɛ nyɛ ná nɛ nyɛɛ le kaa be nɛ a maa pee lɛ ma doku ɔ su ta. Kɛkɛ ɔ, nihi nɛ a ngɛ Yudea a nɛ a bɔni fo tumi kɛ ya yoku ɔmɛ a nɔ, nɛ nihi nɛ a ngɛ e mi ɔ nɛ a je, nɛ nihi nɛ a ngɛ ngmɔ si ɔ nɛ a ko ba sɛ e mi.” (Luka 21:20, 21) Anɛ Yesu munyu ɔ ba mi niinɛ lo?

MA KO HƐ MI KPATAMI

Jeha 33 be, loloolo ɔ, Roma bi ɔmɛ ngɛ Yuda bi ɔmɛ yi mi wae. Se ngɛ jeha 66 mi ɔ, Roma nɔkɔtɔma nɛ e toɔ Yuda bi ɔmɛ a sika he blɔ nya nɛ a tsɛɛ lɛ ke Gessius Florus ɔ muɔɔ sika ngɛ sɔlemi we klɔuklɔu ɔ daka mi. Jehanɛ ɔ lɛɛ, Yuda bi nɛ a mi mi fu ɔ a tsui nyɛ we hu. E kɛ we nɛ Yuda bi ɔmɛ te si kɛ sɛ Yerusalɛm ma a mi, nɛ a kɛ Roma ta buli nɛ a ngɛ ma a mi ɔ ya hwu ta nɛ a ye Roma bi ɔmɛ a nɔ. Lɔ ɔ se ɔ, a fia adafi kaa a ye a he ngɛ Roma nɔ yemi ɔ sisi.

Maa pee nyɔhiɔ etɛ se ɔ, Cestius Gallus nyɛɛ Roma ta buli nɛ a he hiɛ pe 30,000 a hɛ mi kɛ sɛ Yerusalɛm ma a mi konɛ a ya kpata atua tsɔli ɔmɛ a hɛ mi. Roma bi ɔmɛ sɛ Yerusalɛm ma a mi, nɛ a ku agbo ɔ nya gbogbo nɛ ngɛ sɔlemi we ɔ he ɔ. Se nɔ ko li nɔ́ nɛ ba kɛkɛ nɛ Roma bi ɔmɛ kpale a se nɛ a je. Yuda bi atua tsɔli ɔmɛ nya, nɛ a nyɛɛ Roma tabo ɔ se nɔuu. Akɛnɛ Roma ta buli ɔmɛ kɛ Yuda bi atua tsɔli ɔmɛ je ma a mi he je ɔ, Kristofohi nɛ a bu Yesu kɔkɔ bɔmi ɔ tue ɔ je Yerusalɛm ma a mi, nɛ a ya hi yokuhi nɛ ngɛ Yɔdan pa a se ɔ nɔ.​—Mateo 24:15, 16.

Jeha kake se ɔ, Roma bi ɔmɛ kpale dla a he, nɛ ta buli a nɔkɔtɔma Vespasian kɛ e bi Titus nyɛɛ a hɛ mi konɛ a kɛ Yuda bi ɔmɛ nɛ ya hwu. Se benɛ Matsɛ Nero gbo ngɛ jeha 68 ɔ mi pɛ nɛ Vespasian kpale e se kɛ ya Roma konɛ a wo lɛ matsɛ. E ngɔ ta a kɛ wo e bi Titus dɛ, nɛ e ha lɛ ta buli 60, 000.

Ngɛ June jeha 70 ɔ mi ɔ, Titus fã ta buli ɔmɛ konɛ a ya poo tsohi nɛ ngɛ Yuda kɔpe ɔ mi ɔ. A ngɔ tso ɔmɛ kɛ fia gbogbo nɛ e kami maa su si tomi eywiɛ kɛ fã kɛ wo Yerusalɛm ma a he. Benɛ e ke suu September a, Roma bi ɔmɛ kpakpaa Yerusalɛm bi ɔmɛ a he ní, nɛ a kɛ la kpata ma a kɛ sɔlemi we ɔ hɛ mi. Tɛ ngmelu kake po piɛ kaa bɔ nɛ Yesu gba kɛ fɔ si ɔ. (Luka 19:43, 44) Akɔtaa bumi ko tsɔɔ kaa, “nihi maa pee ayɔ fã nɛ a hɛ mi kpata ngɛ Yerusalɛm ma a mi kɛ ma a he kpa amɛ hulɔ.”

KUNIMI YEMI NGUA KO

Ngɛ jeha 71 ɔ mi ɔ, Roma bi ɔmɛ nya Titus he wawɛɛ nitsɛ kɛ ba Italy. Nihi tsuo nɛ a ngɛ ma a mi ɔ nya, ejakaa kunimi yemi nɛ ɔ ji kunimi yemi agbo nɛ e ko bɛ ma a mi hyɛ.

Roma bi ɔmɛ a nya kpɛ a he be nɛ a na ní kpakpahi fuu nɛ ta buli ɔmɛ kpakpaa nɛ a kɛ ba pue gbɛjegbɛ ɔmɛ a nɔ ɔ. A kɛ bua jɔmi hyɛ melehi nɛ a kpɔ̃ ngɛ Yuda bi ɔmɛ a dɛ ɔ, ta hwumi níhi nɛ a kpɔ̃, kɛ níhi nɛ a kpakpaa ngɛ Yerusalɛm sɔlemi we ɔ.

Ngɛ jeha 79 ɔ mi ɔ, Titus ba ye matsɛ ngɛ e tsɛ ɔ se. Se jeha enyɔ se pɛ nɛ Titus gbo tlukaa. Titus nyɛminyumu Domitian ba ye tsɛ ngɛ e se, nɛ e ma kaimi nɔ́ ngua kɛ wo Titus hɛ mi nyami.

TITUS KAIMI NƆ́ Ɔ

Titus Kaimi Nɔ́ ɔ nɛ ngɛ Roma mwɔnɛ ɔ

Mwɔnɛ ɔ, nihi akpe lafahi abɔ nɛ a ya slaa si ngɛ Roma ma a mi nɛ a ya hyɛɛ Titus Kaimi nɔ́ ɔ a bua jɔ Kaimi Nɔ́ ɔ he wawɛɛ nitsɛ. A kpɛti ni komɛ naa kaimi Nɔ́ ɔ kaa nɔ́ ko nɛ a pee nɛ hɛ mi ngɛ nyami, nɛ ni komɛ hu naa lɛ kaa e ji yi jemi ngua ko kɛ ha he wami nɛ Roma nɔ yemi ɔ ngɛ ɔ. Se kɛ̃ ɔ, ni komɛ hu naa lɛ kaa e ji nɔ́ ko nɛ kadiɔ bɔ nɛ a ye Yerusalɛm ma a, kɛ sɔlemi we ɔ nɔ kunimi ha a.

Se nihi nɛ a kaseɔ Baiblo ɔ saminya a naa Titus Kaimi Nɔ́ ɔ kaa nɔ́ ko nɛ daa si kɛ ha nɔ́ ngua ko nɛ he hia wawɛɛ. E ji odase nɛ maa nɔ mi kaa Mawu lɛ ha nɛ a gba gbamihi nɛ a ngɛ Baiblo ɔ mi ɔ, nɛ Baiblo ɔ mi gbami ɔmɛ hu baa mi, nɛ wa ma nyɛ maa ngɔ wa hɛ kɛ fɔ nɔ.​—2 Petro 1:19-21.