Keimon lidoun ariñahani

Keimon lidoun tila

Mariñagunga ni kata larufudei gúnfuli lan profesía

Mariñagunga ni kata larufudei gúnfuli lan profesía

LAMIDANGUA UBURUGU ROMA, AGEIRAÜ ITALIA, ANIHEIN ABAN ÓUNWENBU WAGABU LE LAUBEI ABAN HUNRENTI LAMIDANGUA, LARITAGUAGÜLE ABAN AGAÑEINRUNI, ÑǗDÜNTIÑA GÜRIGIA HA LÍDANGIÑETIÑA SUN FULASU ARIHEI. ADÜGǗWATI MEHA LUN LICHUGÚN UÉIRIGUNI LUN TITU, ABAN HÁDANGIÑE GUMADIMATIÑA RÓMANA LE HÍNSIÑEWATIMABEI.

Luágaburi Titu líribei ani anihein bián óunwenbu burí dibuhu luagu lun laritawagún aban sügǘ súdiniti le anügübei fulasu lidan binadu dan. Lau sun masaminarun hamá saragu gürigia tuagu Bíbülia dan le harihini, arufuda lumuti, mariñagunga ni kata, gúnfuli lan burí profesía le tídanbei Lererun Bungiu ítara kei aubei labürüdǘwa.

ABAN UBURUGU LE SIÁDIWAALI

Lidoun irumu 30 lidaaniwagu Kristu, aniheinhali meha saragu ageiraü lábugiñe lubafu Roma, lúmagiñe Büritánia luma Galia (ageiraü Faransu) darí Ehiptu, ani hawinwanduña meha lílana burí fulasu ligía lidan aban lubuidun dan le meha marihínwañahagili. Íbini ítara, rútiña meha lílana aban fulasu lidere dan houn gumadimatiña rómana: lílana Hudéa ha mígiraguagüdünbaña houngua houn.

Afuranguagüdatu Encyclopedia of Ancient Rome: “Míbeti meha fulasu le lábugiñeti lubafu Roma le ídanti hanarime lan magundani haganagua gumadimatiña hama agumadirútiña kei meha lasuseredun Hudéa. Safagu haña meha huríu ladüga lídangiñetiña lan meha amu néchani gumadimatiña ha ñéinbaña ani minebenti meha burí hechun houn. Ánhañati rómana mawandun habéi meha hamaganbadin huríu”. Agurabatiña meha saragu hádangiñe huríu aban mesíasi le ádaraguti lungua lidoun polítika lun lesefuruniña lábugiñegiñe habafu rómana ha wéiribei hayereegun houn, adüga ligíame lunya lagiribudun Ísüraeli lidoun luéirigun. Gama lumoun, ariñagati Hesusu lidan irumu 33, siádiwaali lan Herusalén lun lagünrinchawagun.

Ariñagati Hesusu lidan profesía: “Lachülürüba [...] weyu burí wuribati hun; hadügame háganiñu aban baríeiru geyegua lau huburugute lun siñá lan háfuridun ñéingiñe; ábame hageindagun huma lídangiñe sun oubaü. Hagünrinchagubei hufulasun sunsuinagubei, mígirunbaña ni aban dübü ligibuagu dübü” (Lúkasi 19:43, 44).

Chóuruti adüga lan le lariñagubei Hesusu lun libidiñedun houn disipulugu kaba lan hasaminara. Bián weyu lárigiñe, lidan añahán lan arihoun ténpulu to Herusalénboun, aba lariñagun aban hádangiñe: “Máisturu, arihabá tun tubuidun watenpulun luma burí dübü le aubei tadügǘwa! Ma lanarime burí!”. Ani linarün, lugundun subudiwati meha anihein lan dübü tidan ténpulu le 11 méturu (36 ugudi) limigifen, 5 méturu (16 ugudi) lidabuberen ani 3 méturu (10 ugudi) liñun. Ábati lóunabuniña Hesusu: “Lachülürüba weyu lun lagünrinchawagun sun le harihubei guentó; meredebei ni aban dübü ligibuagu dübü” (Márükosu 13:1; Lúkasi 21:6).

Lárigiñe, aba lariñagun Hesusu: “Danme harihin geyegua hamá lan súdaragu uburugu Herusalén, subudi huméi luagu yarafaali lan lagünrinchawagun uburugu ligía. Hámeti gürigia ha Hudeabaña, lunti hanurahan luagun burí wübü; ha uburugubaña Herusalén, lunti háfuridun ñéingiñe; ha áraabubaña, magiribuda hamá uburugun” (Lúkasi 21:20, 21). Gúnfuliti san le lariñagubei Hesusu?

LAGÜNRINCHAWAGUN ABAN UBURUGU

Rédeitiña huríu darandi-ǘrüwa irumu lábugiñe hagumadihan rómana. Lídanti irumu 66, íweruhati Gesiu Floru, wügüri le ichugúbei lun larihin hau lílana fulasu, seinsu lídangiñe fulasu sagüráuti le ñein lubéi lareidahóua seinsu tidan ténpulu. Aba hagañidun huríu lugundun gíbeeru meha fein to luagu bián gáwanaü. Ábati hebelurun huríu lau lóufudagun Herusaléun, aba háfaraguniña sun súdaragu rómana ha ñéinbaña, lárigiñe, aba haburuchaguagüdüni ñunsu luagu furihaña lan lábugiñegiñe lubafu Roma.

Kéiburi ǘrüwa hati lárigiñe, aba houdin hóugiñe darandi-milu súdaragu rómana, ha meha lábugiñebaña laríaahan Sésütiu Galu, Herusaléun lun hararamuni ebedaaguni ligía. Aba hachigini lugudina tubarieirun ténpulu bóugudigiñe libiti. Sódini, aba hóudingua ani genegeti mébunouga lan. Buin lau ugundani, aba háfuridun huríu ha ebedaagubaña furesegueina éibaahaña. Ruti lira chansi houn kristiánugu lun hafalaruni adundehani le líchugubei Hesusu houn luáguti mosu lan háfuridun Herusaléngiñe lun hanurahan luagun burí wübü le lídanbei le aban oubaü libiti duna Hordán (Matéu 24:15, 16).

Leweñeguabei irumu, ábaya hasigirun rómana ábürüha luagun Herusalén, lun lira, aba híchuguni Bésüpasianu luma Titu, le lisaani, keisi hábutigu súdara. Murusun dan lárigiñe lounwen gumadimati Nerón lidan irumu 68, aba lagiribudun Bésüpasianu lun larúeihan leweñegua, ábati lerederun Titu ariha hau ǘrüwa-wein-milu súdaragu ha ábürühabaña luagun Herusalén.

Lidan sisi-hati irumu 70, aba líchugun Titu gumadi houn lisudaranigu lun háchuahani wewe le Hudeabei lun hadügün aban baríeiru lauti saragu wewe gágiriti, 7 kilómeturu (4.5 maili) limigifen geyegu lau uburugu Herusalén. Lúmounbei meha hagunfulirun rómana ǘrüwa hati ñein, asagaraha hamaali meha Herusalén tuma ténpulu. Kei meha aubei lariñagei Hesusu, mígiruntiña dübü ligibuagu dübü (Lúkasi 19:43, 44). Según aban ariñahani, “saminawati hilá hamá yarafa houn 500,000 gürigia uburugu Herusalén luma lidan le líbiri uburugu”.

LAGAÑEIRUN ABAN ARÚEIHANI

Lidan irumu 71, aba lagiribudun Titu Italioun, ábati heresibiruni lílana Roma lau saragu uéiriguni. Aba háfuridun sun lílana uburugu efeduhei agañeiruni lau aban asariñagüdǘni le meha marihínwañahagili lidan uburugu ligía.

Aba meha taweiridun hanigi gürigia lau harihini lubuidun burí umegeguni gebegiti le ásügürübei ǘmadarugugiñe Roma. Harihiñein meha tafileihan ugunei burí to anügǘboun Herusaléngiñe, óunwenbu burí kareta to lauboun burí dibuhu luáguti wuribu luma burí katei le asagarúbei tídangiñe ténpulu to meha Herusalénboun.

Lidan irumu 79, lárigiñe lounwen Bésüpasianu le lúguchi Titu, aba ligíaali lan gumadimati, bián irumu lárigiñe, aba giñe lounwen Titu sódini. Ábati larúeihan Domisianu, le lamulen leweñegua, ani murusun dan lárigiñe, aba ladügagüdün aban óunwenbu wagabu lun laritawagún luéirigun Titu.

ÓUNWENBU WAGABU LE UGUÑE WEYU

Luágaburi Titu uguñe weyu (Roma)

Sagü irumu, adügati Luágaburi Titu lun taweiridun hanigi saragu milu gürigia ha ñǘdünbaña Roma. Ariha hamuti saragu kei aban lubuidun dibuhu, añahein amu, kei aban aritaguagülei luagu lubafu Roma ani añahein amu, ariha hamuti kei aban aritaguagülei luagu lábürühan Herusalén tuma ténpulu to ñeinboun.

Ánheinti lun aban aturiahati Bíbülia le buiti, espechaliti wagabu le lugundun arufuda lumuti, mariñagunga ni kata, gúnfuli lan burí profesía le tídanbei Bíbülia ítara kei aubei labürüdǘwa, gayara lan lafiñerúniwa luagu ani lúmagiñeti lan Bungiu (2 Féduru 1:19-21).