Titus hauka khatlei kam veve ah tuanbia kong kha hmanthlak in an suai. Mah hauka le Baibal aa pehtlaih ning kong tu cu mi nih an hngal tuk lo. Titus hauka cu Baibal chimchungbia a hmaan ti a langhtertu awthawng lo tehte a si.

Kum zabu pakhatnak lioah Rom Empire nih Britain le Gaul (atu ah France) in Izipt tiang a ram kha a kauhchap i daihnak a rak um. Asinain dohtu a simi Judah ram cu Rom mi caah lungdongh awk ngai a rak si.

Encyclopedia of Ancient Rome ah hitin a ti: “Judah ram bantukin doh a hmangmi cu Rom ukmi hmun ah tlawmpal lawng an um. Judah mi nih an phunglam zei ah a rel lomi Rom mi kha an duh hna lo bantukin Rom mi zong nih Judah mi i an lungkhonnak kha an ing kho ve lo.” Judah mi nih huat a tlaimi Rom mi kha ṭhawl in Israel mi caah sui chan a chuahter dingmi messiah uknak kha an i ruahchan. Asinain Jesuh Khrih nih AD 33 ah Jerusalem nih a ton dingmi harnak kong kha a rak chim.

Jesuh nih hitin a ti: “Na ral nih raltuknak chuntlung in an in kulh i an in kham i a kenkip in an in chuahhnawh caan kha a phan lai. Nangmah cu an in hrawh cikcek lai i na vanpang kulh chung i a ummi na mi hna cu an thah hna lai.”—Luka 19:43, 44.

Jesuh bia ruangah a zultu pawl cu an lung aa tuai. Nihnih a rauh hnuah Jerusalam biakinn kha an zoh i an lak i pakhat nih “Saya, zohhmanh, hi lung ṭhaṭha hna le inn ṭhaṭha hna hi” tiah a ti. Biakinn saknak ah an hmanmi lung cheukhat cu a sau pe 36 (11 m), a kauh pe 16 (5 m), a san pe 10 (3 m) leng an si. Asinain Jesuh nih hitin a leh hna :“Mah hi vialte hi nan hmuh, sihmanhsehlaw hika i lung vialte hi pakhat hmanh an umnak hmun cio i kaltak loin hlonh an si dih lai caan a tlung lai.”—Marka 13:1; Luka 21:6.

Jesuh nih hitin a ti hna: “Nannih nih Jerusalem khua kha ralkap i an kulh nan hmuh tikah a rauh hlanah a rawk cang lai ti kha nan hngalh lai. Khi tikah Judea ram i a ummi hna cu tlang ah zam hna seh law; khuapi chungah a ummi hna cu chuak hna sehlaw khualeng ramlak i a ummi hna cu khuapi chungah khan lut hna hlah seh.” (Luka 21:20, 21) Jesuh bia cu a tling taktak maw?

Kum sawmthum le kum thum a rau cang ko nain Judah mi nih Rom mi kha an huat rih ko hna. Asinain AD 66 ah Judah ram i Rom siangpahrang Gessius Florus nih biakinn ah an chiahmi tangka kha a lak caah Judah mi cu an thin a hung tuk. A rauhhlan ah Judah ral dotu hna cu Jerusalem khua ah a phu in an lut, Rom ralkap kha an thah hna i zalonnak kan hmu cang tiah an thanh.

Thlathum hrawng a rauh tikah Cestius Gallus hruaimi ralkap 30,000 cu ralchanhnak kha hloh awkah Jerusalem  ah an ra. Rom mi cu khulrang in khuachung ah an lut i biakinn a lenglei tung kha an hrawh. Cun a ruang um loin an kir ṭhan. Judah ral dotu hna nih an dawi hna i an doh hna. Rom ralkap pawl le Judah ral dotu pawl an um lo hnuah Khrihfa hna nih Jesuh ralrin peknak kha an ngaih i Jerusalem in Jordan Tiva ral i tlanglei ah an zam.—Matthai 24:15, 16.

A hmaikum ah Ralbawi ngan Vespasian le a fapa Titus nih an hruaimi Rom mi cu Judah ram doh awkah an ra ṭhan. Asinain AD 68 ah Rom Uktu Siangpahrang Nero a thih caah Vespasian cu Siangpahrang ṭuan awkah Rom ah a kir ṭhan. Titus cu ralkap 60,000 he a chiah ta.

AD 70 June thla ah Titus nih Judah ram pawng i a ummi thingkung kha a hau hna i Jerusalem velchum ah meng 4.5 (7 km) hrawng tiang raltuknak chuntlung a sakter hna. Jesuh nih a chimchung bantukin September thla ah Rom mi nih Khuapi le biakinn kha an doh i mei in an khangh caah lung nganpipi hna cu an cim dih. (Luka 19:43, 44) “Jerusalam le a pawngkam ah a thimi cu sing hnih le a cheu in sing nga karlak hrawng an si lai tiah an ruah.”

AD 71 ah Italy ram ah Titus a kir ṭhan tikah Rom khuami hna nih lungtho tein an rak conglawmh. An khua ningin teinak puai an tuah.

Rom khuachung ah lam zawh in an lakmi thilri hna kha an vahpi tikah mi pawl cu an khuaruah a har ruk. Ral an dohning kong a langhtermi thilri hna le Jerusalem biakinn ah an lakmi thilri pawl kha an zoh hna.

AD 79 ah Titus nih a pa Vespasian kha siangpahrang rian a chan. Asinain kumhnih a rauh ah Titus cu ruahlopi in a thi. A naupa Domitian nih siangpahrang rian a chan i Titus upat peknak caah hauka kha a sak.

Tuchan ah Rom ah a tlawngmi mi thong tampi nih Titus hauka kha an uar tuk. Cheukhat nih mah hauka kha rumra a ngei ngaimi kutzung in an hmuh i cheukhat nih cun Rom empire i aa dawhnak a si ti zongin an hmuh. Cheukhat tu nih cun Jerusalem le biakinn rawhnak a si tiah an ruah.

Baibal ṭha tein a relmi hna caah cun Titus hauka cu mah nakin sullam a ngei deuh. Baibal chimchungbia hna cu a hmaan, zumhawk a tlak i Pathian thiang thlarau forhfialnak in ṭialmi a si ti a langhtertu awthawng lo tehte a si. —2 Peter 1:19-21.