Skip to content

Skip to table of contents

Wan sani di e soi taki san Beibel taki a tuu

Wan sani di e soi taki san Beibel taki a tuu

WAN MONUMENTI DE AINI A FOTO ROME, A ITALIYAKONDEE DI SAMA E GO LUKU. A MONUMENTI YA, A FU MEMBEE A BALINEN TIIMAN FU ROME DI DEN E KAI TITESI

Tu fu den tembee di koti na a monumenti fu Titesi, e soi wan gaan sani di be pasa a fositen. Ma a omen sama á sabi taki a monumenti ya e holibaka gi san Beibel taki. A monumenti ya e soi taki den polofeititoli di sikiifi aini Beibel e kon tuu.

WAN FOTO DI BE O BOOKO

Aini a ten fu den apostel, a Kownukondee fu Rome be e tii fanafu Ingiisikondee, Galiya (nownow den e kai en Faansikondee) te doo Egepte. Sani be e waka bun a den kondee di Rome be e tii moo den taa kondee. Ma wan fu den foto di be e gi Rome booko-ede ala yuu a Yudeya. A foto ya á be e saka enseefi a Rome ondoo.

Wan buku (Encyclopedia of Ancient Rome) taki: „Yudeya a be wan fu den foto di den tiiman fu Rome be e buuse. Den sama fu Yudeya be e buuse den tiiman fu Rome tu, bika den tiiman á be e booko den ede anga den gwenti fu den. Ma na a taa se den Romesama be fende taki den Dyu á be e saka denseefi a den ondoo.” A omen Dyu be e denki taki wan tiiman be o kon di be o puu Rome a pasi. Den be e denki taki a tiiman ya be o meke sani waka bun a Islayeli baka. Ma aini a yali 33 Yesesi Kelestesi be taki Yelusalem o booko.

Yesesi be taki: „Wan ten o kon di i feyanti o meke wan sikotu lontu yu anga saapu ponsu. Da den o pina i na ala se. Den o naki yu anga den pikin fi i towe a doti. Nawan fu den siton fu yu o de a taawan tapu, bika yu á be sabi a yuu di Gadu kon ondoosuku i.”​—Lukasi 19:43, 44.

Den disipel fu Yesesi be e akisi denseefi san a sani ya wani taki. Baka tu dei di den be e luku a tempel, wan fu den taigi Yesesi taki: „Leliman luku fa den siton bigi, luku fa den osu moin.” Ondoosuku soi taki wantu siton fu a tempel be bigi tuutuu. Son wan be langa 11 meter (36 futu), da a baala 5 meter (16 futu), da a hei 3 meter (10 futu). Ma toku Yesesi taigi den disipel fi en taki: „Nawan fu den sani di wi e si ya o de moo. Wan dei o kon pe nawan fu den siton o de a taawan tapu, ala den o booko.”​—Malikisi 13:1; Lukasi 21:6.

Yesesi taigi den tu taki: „Te u si taki suudati lontu Yelusalem poti a dyali, da u mu sabi taki a á fika langa moo fu Yelusalem booko. Meke den sama di de aini Yudeya lowe go a den mongo. Meke den sama di de aini Yelusalem komoto de. Meke den sama di de a den boiti peesi á kon aini a foto” (Lukasi 21:20, 21). Den sani di Yesesi taki pasa tuu?

A FOTO BOOKO

Baka diitenti a dii yali, Yudeya be de a den Romesama ondoo ete. Ma aini a yali 66 Sestiyus Galus, a gaanman fu Rome di be e tii Yudeya go teke gudu aini a tempel fu den Dyu. A sani ya meke den Dyu ati boon. Wantu fetiman fu den Dyu booko go aini Yelusalem, neen den kii den suudati fu Rome di be e holi wakiti aini a foto. Baka dati den Dyu paati mofu taki den fii, den Romesama nai tii den moo.

Baka dii mun so, neen 30.000 Rome suudati go feti anga den Dyu fu Yelusalem di á be wani saka denseefi. A Sestiyus Galus fu Rome anga den suudati fi en go feti anga Yelusalem. Den booko go aini a foto, neen den booko wan pisi fu a sikotu fu a tempel. Wi á sabi fu saide, ma di den doo wan pisi aini a foto, neen den daai baka. Den Dyu poolo te. Den teke a den suudati fu Rome baka. Di den suudati fu Rome anga den fetiman fu den Dyu komoto aini a foto, neen den Kelesten lowe go a den mongo enke fa Yesesi be taigi den. Den go kibii a den mongo di be de na a taa se fu a Yordaan liba.​—Mateyesi 24:15, 16.

A yali neen baka Rome tyai suudati kon a wan fu go feti anga Yudeya baka. Fespasiyanus anga en boi Titesi a be fesiman fu den suudati fu Rome. Ma baka di a tiiman fu Rome di den kai Nero dede aini a yali 68, neen Fespasiyanus daai go a Rome fu toon tiiman. Di a daai go a Rome, a fika en boi Titesi anga wan sani fu 60.000 suudati fu feti anga den sama fu Yudeya.

Aini yuni fu a yali 70, Titesi sende den suudati fi en fu den koti den bon fu Yudeya fu den meke wan sikotu lontu Yelusalem. Den saapu den udu ya, neen den meke wan sikotu lontu Yelusalem di be langa 7 kilometer. Aini september den Rome suudati tyai den gudu fu a foto gwe, neen den boon a foto anga a tempel. Den booko a foto anga a tempel pisipisi. A so sani be waka enke fa Yesesi be taki (Lukasi 19:43, 44). Wan ondoosukuman taki: „A wan sani fu 250.000 te doo wan afu miliyun sama dede aini Yelusalem anga den taa pisi fu a kondee.”

DEN POOLO DI DEN WINI A FETI

Aini a yali 71, Titesi daai go a Italiyakondee. Di a doo neen den sama fu Rome holi wan gaan fesa gi en. A fesa ya a be wan fu den moo gaan fesa di a foto ya holi baka di den wini wan gaan feti.

Den gaan kulu sama foondoo di den si den somen gudu di den be e tyai pasa a den pasi fu Rome. Den poolo di den si den boto, den fetisani anga ala den gudu di den be tyai komoto na a tempel fu Yelusalem.

Aini a yali 79, Titesi toon tiiman fu Rome. Ma a tu yali namo a tii neen a dede wanboowanboo. Neen en baala Domisiyanus teke peesi enke tiiman fu Rome. Di Domisiyanus toon tiiman a meke wan monumenti fu gi Titesi gaandi.

A MONUMENTI FU TITESI AINI A TEN YA

A monumenti fu Titesi di de a Rome aini a ten ya

Aini a ten ya, dunsudunsu sama e foondoo te den go luku a monumenti ya na a foto Rome. Son sama e si a monumenti ya enke wan moin sani di den meke a fositen. Taawan e si en enke wan buweisi taki Rome be abi makiti. Ma son sama e si en enke wan sani di e membee den na a booko di Yelusalem anga a tempel be booko.

Ma den sama di e ondoosuku Beibel, e si a monumenti fu Titesi enke wan gaan sani. A monumenti ya e membee den taki den sani di sikiifi aini Beibel a tuu. Ai soi tu taki den sani di Beibel taki e pasa tuu. A sani ya e soi taki a Gadu meke sama sikiifi Beibel.​—2 Peitilisi 1:19-21.