Sünain süsaʼa tü Arco de Tito münakat, akumajünüsü piamasü ayaakua miyoʼu süchiki wanee kasa alataka sümaiwa. Nnojotpejeʼe sütüjaain maʼin aaʼu wayuu sünainpünaain tü sümakat tü Wiwüliakat tia arco akumajünakat. Jee akumajünüsü shia süpüla sotuinjachin aaʼin chi aluwataaikai Tito otta shia wanee kasa wayaawataka atuma pansaain maʼin sünüiki tü Wiwüliakat.

Suʼunnaa juyaka 30 soʼu wakalia, aluwataasü Roma saaʼu Britania otta Galia (Francia) sünainmüin Egipto. Anasü maʼin sukuwaʼipa tü mma suluwataakalü aaʼu otta washiiruuisü maʼin shia. Eepejeʼe wanee pueulo wattasü eʼraka wayumüin namüin na aluwataakana saaʼu Roma, tia pueulokot shia Judea.

Müsü Encyclopedia of Ancient Rome: «Nnojotsü eein wanee mma suluwataaka aaʼu Roma eere mojujiraain na aluwataaliikana namaa na naluwataakana aaʼu maʼaka saaʼin tü pueulokot Judea. Jashichishii maʼin na judíokana süka wattajeʼewaliin na aluwataakana naaʼu otta mojutsat namüin nakuwaʼipa na judíokana. Nnojotpejeʼe suuʼulaain Roma neʼrüliijaain wayumüin na judíokana». Naʼatapajüin na judíokana nüntajachin wanee Mesías taashinjanaka atuma naya noulia na romaanokana otta anouteʼerüinjachika sukuwaʼipa tü pueulokot süpüla ayatüinjatüin sukuwaʼipa maʼakaapuʼu sümaiwa. Nnojotpejeʼe alatüin tia, jamüsüjaʼa soʼu tü juyakat 33 soʼu wakalia, nüküjain Jesuu sajaʼttinnajatüin Jerusalén.

Müshi Jesuu: «Anteerü tü kaʼi juutkajaaneetkalü oʼu natuma na jüʼünüükana otta neʼitaajeerü wunuʼu kasajüsü süsepoʼupünaa tü pueulokot. Mülieena maʼin jia natuma otta notteena achiki jia mmoluʼumüin namaa na jüchonniikana. Ojuttinneerü tü ipakalüirua mmoluʼumüin sünain süsolojüneerüin» (Lucas 19:43, 44, TNM).

Nnojotsü nayaawatüin saaʼu na nikirajüinkana Jesuu tü nüküjeekalü achiki. Piama kaʼi süchikijee tia, müshi wanee nikirajüin: «Ekirajüikalee, piirakaa sümüin tü aʼwaajüleekat Maleiwa, anashaatasü maʼi shia, je miyoʼu maʼi tü ipakalüirua akumajuushikat aka shia». Ponusüjaʼaya maʼin naaʼin na nikirajüinkana Jesuu sajaʼapüin tü ipairua akumajünakalü aka tü aʼwaajüleekat, süka jamüin, eejatü ipairua eekai 11 meetüroin sajaʼapüin, 5 meetüro seeruluin otta 3 meetüro sülaüttain. Nümakalaka Jesuu namüin: «Süpüshua türa ipa jiʼrakat joo müinmaʼa yaa, ojuttinneerü shia mmoluʼumüin sünain süsolojüneerüin soʼuweena wane kaʼi» (Marcos 13:1; Lucas 21:6).

Nümaka süchikijee tia: «Jiʼrapa suukajünüin tü pueulokot Jerusalén sutuma tü surulaatkalüirua, jütüjaajeerü aaʼu sünain sülüʼülüin süpüla sajaʼttinnüin. Na wayuu chakana Judea aʼluwataainjana saʼakamüin tü uuchikat jee na chakana Jerusalén aʼluwataainjana naya chejee. Jee na anooipaʼakana, anashii nnojoliire nekeroluin suluʼumüin süpüla asaajaa nakorolo» (Lucas 21:20, 21, TNM). ¿Ekeraajüsüche tü nümakat Jesuu?

Alatüsü 33 juya süchikijee tia sümaa ayatüin naluwataain na romaanokana naaʼu na judíokana. Shiasaʼa soʼu tü juyakat 66, Gesio Floro wanee neʼipajana na sülaülashiikana Roma chaa Judea, aʼluwajüshi nneerü suluʼujee tü aʼwaajüleekat Maleiwa. Aashichijaa shii maʼin na judíokana sutuma tia. Nekerojaaka Jerusalénmüin na judío eʼrüliikana wayumüin, noʼutaka naaʼin na surulaat romaanokana otta taashishii naya suulia Roma naashin.

 Apünüin kashi süchikijee tia, wainma maʼin surulaat romaano nümaaka Cestio Galo süpüla ashutaa naaʼu na judío eʼrüliikana wayumüin chaa Jerusalén, alatüshii suulia 30.000 surulaat. Ekerotushii naya Jerusalénmüin otta nojuttirüin süsepü tü aʼwaajüleekat, noʼunaka süchikijee tia. Talatüshii maʼin na judíokana süka nakanajüin naaʼinruʼu. Sutuma tia, noushikajaaka nachiirua na surulaatkana. Najayatüin tia na anoujashiikana süpüla naaʼinrüin tü nuluwataakalü anain naya Jesuu, naʼluwataainjanain saʼakamüin tü uuchi eekat waneemüin saʼata tü süchikat Jordán (Mateo 24:15, 16, TNM).

Waneemüin juya süchikijee tia, ashutüshii nachikuaʼa na romaanokana saaʼu Judea. Nia nekiipüʼükai na surulaatkana Vespasiano otta Tito, chi nüchonkai. Soʼu tü juyakat 68, outushi Nerón chi aluwataakai saaʼu Roma. Nüleʼejaka nüchikuaʼa Vespasiano Romamüin süpüla niainjachin aluwataain nüchikumüin. Ayatüshi Tito sünain nekiipüʼüin na 60.000 surulaat ashutajanakana saaʼu Judea.

Shiasaʼa juunioʼu soʼu juyaka 70, nuluwataain Tito na nusurulaatsekana süpüla nashoʼlojüin tü wunuʼu eejatkat chaa Judea süpüla nakumajüin wunuʼu kasajüsü süsepoʼupünaainjatka Jerusalén maʼaka 7 kiloometüro. Suʼunnaa apünüin kashi, nalüʼüjüin na romaanokana tü korolo eejatkat suluʼu tü pueulokot jee suluʼujee tü awaajüleekat jee süchikijee tia, naʼajüin tü pueulokot sümaʼaleʼeya tü aʼwaajüleekat. Najaʼttirüin süpüshuaʼa tü kasa eejatkat chayaa maʼaka nüküjain shia paala Jesuu (Lucas 19:43, 44). Naashin waneinnua wayuu, eeshii maʼaka 250.000 jee shiale 500.000 na wayuu oʼutakana soʼu tia chaa Jerusalén jee suluʼupünaa tü mmakat Judea.

Soʼu juyaka 71 soʼu wakalia, aleʼejüshi Tito Italiamüin. Nayasaʼa na romaanokana aainjashii miʼiraa nüntia Tito. Eejana napüshuaʼa kaayeruʼupünaa sünain tü miʼiraa aainjünakat shikiira nakanajüin na romaanokana.

Ponoshootosü saaʼin wayuu tü korolo nalüʼüjakat na surulaatkana, awaraijinnüsü tia suluʼupünaa tü pueulokot Roma. Eejatü anuwa, waneirua korolo nalüʼüjaka na surulaatkana Jerusalénjee otta shiyaakua tü atkawaakat chayaa.

Soʼu juyaka 79 süchikijee outuin Vespasiano, nia aluwataaka Tito nüchikumüin, outalaa mapajeʼe nia piama juya süchikijee nüikalaain sünain aluwatawaa. Niaichipa joo Domiciano chi nuwalakai Tito, aluwataaka niiʼirakaluʼu. Nia akumajitkai wanee arco de triunfo süpüla sotuinjachin aaʼin Tito.

Wainma maʼin wayuu oʼunaka juyawai Romamüin otta ponusü maʼin naaʼin neʼrapa tü Arco de Tito münakat. Naashin waneinnua wayuu, shia wanee kasa anaka maʼin akumajia. Eeshii na makana shiain wanee kasa akumajünaka süpüla sotuinjatüin saaʼin wayuu wainmain mma suluwataaka aaʼu Roma sümaiwa. Eetaashii na makana: «Shia wanee kasa aainjünaka süpüla sotuinjatüin saaʼin wayuu sajaʼttinnüin Jerusalén otta tü aʼwaajüleekat».

Naata sukuwaʼipa tia nümüin wanee wayuu ekirajaakai sünain tü Wiwüliakat. Tü arco akumajünakat Roma, shia wanee kasa eeʼiyataka wamüin sünain pansaain maʼin sünüiki tü Wiwüliakat, eein süpüla weʼitaain waaʼin sünain otta wayaawatüin saaʼu nümaʼanajeejatüin shia Maleiwa (2 Pedro 1:19-21).