Egga dua nga dakal nga naka-ukit ta Arko ni Tito nga mangipasingan ta popular nga nesimmu. Ngem i ari kuruga ammu, egga makakkasta nga koneksion na arko anna Biblia​—silensio nga pamakurug i Arko ni Tito ta makapabbaw nga kinafustu na profesiya na Biblia.

Ta gafu na ollu siglo C.E., mamegafu i Imperio na Roma ta Britania anna Gaul (France ta maddaggun) adde ta Ehipto. Matuyag anna mariku i rehion. Ngem tadday nga arayyu nga lugar i kanayun nga pakadismayan na Roma​—i magulu nga probinsia na Judea.

Kagian na Encyclopedia of Ancient Rome: “Piga laman nga teritoria na Roma i kuruga mekalussaw tu kunnatun, ta makka-abbag, gitta na Judaea. Manaki na Judio ira i dayu ira nga mammaguray nga ari mangikwenta ta tradisiodda, anna pinarigatan gapa tu mapia na Romano i Judio ira megafu ta tagga na uluda.” Aru nga Judio i magiddanama ta lider nga mamaliag nira tapenu mamapanaw ta Romano ira anna mangitoli ta gloria na Israel. Ngem ta 33 C.E., nipakannammu ni Jesu-Cristo nga duttal i kadaral na Jerusalem.

Kunni Jesus: “Duttal noka i tiempo nga i kontram ira ay levutad-daka, barad-daka anna gavvatad-daka ta ngamin nga dugu-rugu. Pittanad-daka noka nga daralan anna papatayad-da ngamin i totolem ira. Awan noka tu battangad-da nga batu nga nepotun ta kasibbatu na.”​—Lucas 19:43, 44.

Siguradu nga naguluan i disipulos ni Jesus ta kinagina. Kabalin na dua aggaw, durante nga iinnadda i templo na Jerusalem, tadday nira i nangikulle: “Mestru, innam-mu bi i ladda . . . na Templo anna i kaddarakal na batu ira nga neyusa!” Kakuruganna, nakagi nga i karuan nga batu na templo ay maturu 11 metro i kapadduna, 5 metro i kabana, anna 3 metro i katannanna! “Masingan nu ngamin danatun, kun-ni Jesus, ngem duttal noka i tiempo nga ni tadday ta napporotun nga batu i mabattang, ta madabba noka ngamin.”​—Marcos 13:1; Lucas 21:6.

Kinagi paga ni Jesus nira: “Nu masingan nu tu nalevu ngana ta suddalu ira i Jerusalem, ammu nu tu aranni ngana i kadaral na. Mawag gafu tu makkarela ta kavukiran danuri i egga ta Judea. Mawag tu manaw gapa danuri i egga ta siudad. Ay danuri i egga ta babario ay mawag tu ari ngana ira umay ta Jerusalem.” (Lucas 21:20, 21) Nesimmu kari i kinagi ni Jesus?

Nappasa i 33 dagun, mekala-kalussaw lagapa i Judea nga sakup na Roma. Ngem ta 66 C.E., nakkakkam si Gessius Florus, Romano nga ofisial na Judea, tu fundu ta sagradu nga pagipappannan tu minas ta templo. Ari ngana maattamman na Judio ira. Ari nabbayag, sinalludda i Jerusalem, pinateda i Romano ira nga suddalu, anna nideklarada i kapalubbangda ta Roma.

 Kabalin na tallu vulan, maturu 30,000 nga suddalu na Roma, nga nirolluan ni Cestius Gallus, i nangatake ta Jerusalem tapenu kalabanan i rebelde ira. Nakatallung insigida i Romano ira ta siudad anna zinaralda i lawan nga pader nga sakup na templo. Ngem ta ari manawag nga rason, nagatras ira. Nagayayya i rebelde ira nga Judio anna zinaddagda ira. Ta panaw na kalaban, sinuppal na Cristiano ira i pamappalan ni Jesus nga mattammang ta Jerusalem anna umay ta kavukiran ta abbag na Bannag Jordan.​—Mateo 24:15, 16.

Ta tumunug nga dagun, nanoli i Roma ta Judea nga nirolluan ni Heneral Vespasian anna ni Tito nga anana. Ngem turi ta natay si Emperador Nero ta 68 C.E., nanoli si Vespasian ta Roma ta yayya i mabbaling tu Emperador. Nitalona i pakillaban ta Judea ta anana nga si Tito kavulu i 60,000 nga suddalu.

Ta Hunio 70 C.E., nimandu ni Tito ta suddaluna ira nga tombadda i kayu ira ta babario na Judea. Nosa danaw ta pamadday tu 7 kilometro i kapadduna nga pader na siggug ira nga kayu ta pallevu na Jerusalem. Ta Setiembre, sinamsam anna sinuggi na Romano ira i siudad anna i templona anna nadabba i batu ira, kagitta na kinagi ni Jesus. (Lucas 19:43, 44) Segun ta memmugug nga pattantia, “maggi 500,000 i natay ta Jerusalem anna ta interu nasion.”

Tagga ta 71 C.E., nanoli si Tito ta Italia anna magayayya nga inalawa yayya na Romano ira. Sinelebran na interu siudad i tadday ta kadakallan nga parada na pavviktoria nga nesimmu ta kabisera.

Nappabbaw i totolay ta napakaru nga neparada nga pakkukua ta dala-dalan na Roma. Magayayya ira nga nakasingan ta nala ira nga barku, darakal ira nga parada nga mangipasingan ta nesimmu nga gerra, anna gannug ira nga nasamsam ta templo na Jerusalem.

Ta 79 C.E., nabbaling tu emperador si Tito kabalin na yamana nga si Vespasian. Ngem kabalin na dua ragun, gavva yayya natay. Si Domitian nga wagina i nanali ta trono anna nangipataddag yayya insigida tu arko na pavviktoria nga pangikakua kani Tito.

I Arko ni Tito ay kakayà na aru nga totolay nga mabbisita ta Roma kada ragun. Ta karuan, i arko ay tadday nga elegante nga pataddag, pangikakua gapa yaw ta imperio na Roma para ta tanakuan, anna panaddamman yaw ta nadaral nga Jerusalem anna templona para ta karuan.

Ngem ta minabbibbig ira tu Biblia, mas paga i balor na Arko ni Tito. Silensio yaw nga pamakurug ta kinamapammakatalakkan anna kinafustu na profesiya ira na Biblia anna mangipasingan nga naggafu yaw ta Dios.​—2 Pedro 1:19-21.