Monima wa Titusa udi na bikomo bibidi ulombolanga mwanda umo wa mu mānga uyukene biyampe. Inoko mwanda keuyukilepo bantu bavule i kukwatañana kutulumukwa kwa uno monima na Bible​—monima wa Titusa uletanga bukamoni bwampikwa kwisamba ku bupolofeto bwa binebine bwa mu Bible.

Ku ngalwilo kwa myaka katwa kabajinji Yesu Ke Mwiye, Umbikalo wa Loma wādi utala kipindi kikatampe kutamba ku Beletanye ne Gaule (dyalelo Franse) kutūla ku Edipito, kadi mu kino kipindi mwāikele mutyima-ntenke ne ntundubuko byādi kebyamwekele kashā. Inoko kwādi kakipindi katyetye ka mufula kādi kakambakanya Loma kitatyi kyonso​—ke polovenshi ya Yudea kadi.

Dibuku Encyclopedia of Ancient Rome dinena’mba: “Mu bipindi byādi biludikwa na Loma, mu bipindi bityetye kete ye mwādi tuvutakanya, ku mitamba yonso ibidi, pamo bwa Yudea. Bayuda bādi bashikilwe bamfumu babo beni bādi bapela kulonda bīshi byabo, kadi bene Loma bāmwene amba Bayuda i basumininwe.” Bayuda bavule bādi bakulupile amba Meshiasa ukebakūla ku mushikwa wa bene Loma ne kwaluja ntumbo ya Isalela. Ino mu mwaka 33 Y.M, Yesu wānenene amba Yelusalema ukafikilwa na kyamalwa.

Yesu wānenene amba: “Mafuku akakwiila balwana nobe pobakakushimikila nsakwa ya bikomo bya nsongo, bakakujokoloka ne kukumwesha malwa ku mitamba yonso, kadi bakakubasa panshi abe ne bobe bana badi modi bene, kadi kebakashiyepo modi dibwe ditentamine pa dibwe dikwabo.”​—Luka 19:43, 44.

Binenwa bya Yesu byāvutakenye bandi bana ba bwanga ñeni. Mafuku abidi pa kupita’po, abo pa kumona tempelo ya Yelusalema, umo umbukata mwabo wātulumuka’mba: “A Mufundiji, ee, tala mwikadile ano mabwe ne mwikadile bino byubakwa!” Na bubine, mabwe amo āobakilwe nao tempelo ādi na mametele 11 mu bula, mametele 5 mu bunkimbwa, ne mametele 3 mu bula bwa mūlu! Inoko Yesu wēbalondolwele amba: “Bino bintu byomumona’bi, kudi mafuku akāya’ko keakashalapo dibwe ditentamine pa dibwe dikwabo kwampikwa kubundwilwa panshi.”​—Mako 13:1; Luka 21:6.

Kupwa Yesu wēbasapwila’mba: “Pomumona Yelusalema wajokolokwa na bibumbo bya mavita, nabya yukai amba kusalwa kwandi kubafwena. Penepo boba badi mu Yudea bashilule kunyemena ku ngulu, boba badi umbukata mwa kibundi balupuke’mo, ne boba badi mu ntanda nabo kebakitwela’mo.” (Luka 21:20, 21) Lelo binenwa bya Yesu byāfikidile?

Pāpityile ne myaka makumi asatu ne isatu, Yudea papo kashā ujingwa mutyima mu lupungu lwa Loma. Inoko mu 66 Y.M, Gessius Florus, muledi mwine Loma wādi utala Yudea, pa kusela lupeto lwa mu kibīko kikola kya mu tempelo, Bayuda bakalabala, kadi kebātadilepo uno mwanda bitupu. Bukidi bonka, Bayuda bēbunga ne kulwa na basola bene Loma bādi mu Yelusalema ne kwibakubija bonso, ne kwipa abo bene bwanapabo ku Loma.

 Myeji isatu pa kupita’po, basola 30 000 bene Loma baludikwa na Seshitiusa Ngalusa, bāiya kutamba Yelusalema mwanda wa kupwija butomboki. Na pano kala bene Loma bātwela mu kibundi ne kujokoloka lubumbu lwa panja pa tempelo. Kupwa, bājoka pa kubulwa bubinga kampanda. Bayuda bantomboki bāsangala ne kwibalonda tupolobela. Bino bibumbo pa kutamba mu kibundi, bene Kidishitu bādi batele mutyima ku kidyumu kya Yesu, bātambile mu Yelusalema ne kunyemena ku ngulu idi bukila bwa Munonga wa Yodano.​—Mateo 24:15, 16.

Mwaka wālondele’po, bene Loma bāiya monka kulwa na Yudea, bātangidilwe na Mudyavita Veshipasiane ne wandi mwana Titusa. Inoko, aye Mbikavu Nero pa kufwa mu 68 Y.M, Veshipasiane wājokela ku Loma mwanda wa kukatentama pa lupona, wāshiya bulwi bwa na Yudea mu makasa a wandi mwana Titusa na kintu kya basola 60 000.

Mu Kweji 6, 70 Y.M, Titusa wāsoñanya basola batete mityi mu ntanda ya Yudea, mine yobāingidije mwanda wa kushimika nsakwa ya bikomo ya makilometele 7 mu bula kujokoloka Yelusalema yense. Dya mu Kweji 9, bene Loma bātūta ne kusōka kibundi ne tempelo mine ne kulalakanya mabwe, enka na mwālaile’kyo Yesu. (Luka 19:43, 44) Mungya lapolo imo ilaminwe, “kipindi kimo kya bantu pa bipindi biná bya mudiyo ne kipindi kya mudiyo wa bantu, bāfwidile mu Yelusalema ne mu bifuko bikwabo bya ntanda.”

Mu 71 Y.M, Titusa wājokela mu Itadi, wātundailwa na nsangaji na bene Loma. Kibundi kyonso kya mwipata kyāsoba masobo makatampe a bushindañani ādi keasobelwe’mo kashā.

Bantu bādi basangale, koku bāpitakana mu mashinda a mu Loma benda basala. Bādi basangale pa kumona bifwatulo bilombola mwāpityile divita, ne bintu byāonakanibwe mu tempelo ya Yelusalema.

Titusa wāpingakene shandi Veshipasiane bu mbikavu mu 79 Y.M. Ino myaka’tu ibidi pa kupita’po, Titusa wāfwa mu kitulumukila. Mwanabo Domishe wāmupingakena pa lupona, ne kūbakila Titusa monima wa kumutumbija.

Dyalelo Monima wa Titusa utendelwanga mwaka ne mwaka na bantu bavule benda mu Loma. Bantu bamo bamonanga uno monima bu kintu kyūbakwe biyampe, bakwabo beumonanga bu kintu kitumbija mbikavu umo mukomo mwine Loma, bangi nabo beumona bu kintu kya kuvulukila’po konakanibwa kwa Yelusalema ne tempelo.

Inoko boba batañanga Bible na katentekeji, i bamone amba Monima wa Titusa udi na nshintulwilo mikatampe. I bukamoni bwampikwa kwisamba bulombola’mba bupolofeto bwa mu Bible i bwa bine kadi bukulupilwa ne kulombola’mba bwālembelwe ku bukomo bwa mushipiditu wa Leza.​—2 Petelo 1:19-21.