Ndaku munda

Ndaku ku tshikebelu

Tshibumba tshidi tshileja mu tshimuma bujalame bua dîyi dia buprofete

Tshibumba tshidi tshileja mu tshimuma bujalame bua dîyi dia buprofete

MUNKATSHINKATSHI MUA TSHIMENGA TSHIA LOMO (MU ITALIE), MUDI TSHIBUMBA TSHIDI TSHILEJA DITSHIMUNA DIA BENA LOMO TSHITU BENYI BA PA BULOBA BUJIMA BIPATSHILA BUA KUYA KUMONA. TSHIBUMBA ETSHI TSHIDI TSHITUMBISHA TITUS, UMUE WA KU BAKALENGE BANENE BA LOMO.

Tshibumba tshia Titus tshidi ne bimfuanyi binene bibidi bidi bileja bualu buvua buenzeke kale budi bumanyike bimpe. Kadi tshidi bantu kabayi batambe kumanya ntshia ne: tshibumba etshi ne Bible bidi bipetangana bikole. Tshibumba tshia Titus tshidi tshileja mu tshimuma bujalame bua dikema bua dîyi kampanda dia buprofete dia mu Bible.

TSHIMENGA TSHIFUNDILA KABUTU

Ku ntuadijilu kua bidimu 100 bia kumpala panyima pa Yezu, bukalenge bua Lomo buvua bumbukila ku Grande-Bretagne ne Gaule (lelu France) too ne ku Ejipitu, ne tshitupa tshionso atshi tshivua ne ditalala ne ditanta bia dikema. Kadi provense wa Yudaya uvua utamba kutatshisha Lomo bikole.

Mukanda kampanda udi wamba ne: “Kuvua provense mikese ivua ku bukokeshi bua Lomo ivua mikinangane bikole ne Lomo bu mudi wa Yudaya. Bena Yuda bavua bumvuila bamfumu ba ku babende bavua kabayi banemeka bilele biabu tshiji, ne bena Lomo pabu bavua bakengesha bena Yuda bikole ne babenzela malu mabi bua mutu wabu mukole.” (Encyclopedia of Ancient Rome) Bena Yuda ba bungi bavua batekemene ne: masiya muena tshididi uvua ne bua kuipata bena Lomo bavuabu bakine ne kupingajila bena Isalele butumbi buabu bua kale. Kadi mu 33 panyima pa Yezu, Yezu Kristo wakamba ne: Yelushalema uvua ne bua kubutudibua.

Yezu wakamba ne: “Matuku nealue kuudi akuelela bena lukuna bebe lupangu lukole lua mitshi misongoloke, nebakunyunguluke ne nebakutshintshimike ku nseke yonso. Nebakuzake panshi wewe ne bana bebe badi munda muebe, ne kabakushiya munda muebe dibue pa mutu pa dikuabu.”​Luka 19:43, 44.

Bushuwa, mêyi a Yezu akanyungulula bayidi bende mutu. Matuku abidi pashishe, pakamonabu ntempelo wa mu Yelushalema, umue wa kudibu wakakema wamba ne: “Mulongeshi, tangila! mabue ne nzubu bimpe bia dikema!” Tshidi tshikemesha ntshia ne: batu bamba muvua amue mabue a ku ntempelo mikale ne metre 11 mu bule, metre 5 mu butshiama, ne metre 3 mu butumbuke! Kadi Yezu wakabandamuna ne: “Bua bintu binudi numona mpindieu ebi, matuku nealue ikalabu kabayi mua kushiya dibue pa mutu pa dikuabu, kabayi badibumbule.”​Mâko 13:1; Luka 21:6.

Yezu wakalua kubambila kabidi ne: “Panudi numona Yelushalema munyunguluka kudi biluilu bia basalayi biase tshitudilu, nunku numanye ne: dibutuka diende ndisemene pabuipi. Dîba adi badi mu Yudaya batuadije kunyemena ku mikuna, badi munkatshi muende bapatuke, ne badi mu misoko ya pa mpenga kababuedi munda muende.” (Luka 21:20, 21) Mêyi a Yezu aa akakumbana anyi?

KABUTU KA TSHIMENGA

Bidimu 33 biakapita, kadi Yudaya utshivua anu ne tshiji tshia kuikala ku bukokeshi bua Lomo. Kadi mu 66 panyima pa Yezu, pavua Gessius Florus nguvena wa Yudaya muena Lomo muangate makuta mu tshibutshilu tshia tshijila tshia ku ntempelo ku bukole, bena Yuda bavua ne tshiji kabakitaba bualu abu to. Katupa kakese, baluanganyi ba mvita bena Yuda bakakunguila mu Yelushalema, kushipabu basalayi bena Lomo bavua mu tshimenga, kuambabu ne: kabavua kabidi ku bukokeshi bua Lomo to.

Ngondo mitue ku isatu pashishe, basalayi bena Lomo 30 000 bavuabu balombola kudi Cestius Gallus bakaya mu Yelushalema bua kuluisha buntomboji. Bena Lomo bakabuela mu tshimenga ne lukasa ne kubumbulabu bimanu bia ku ntempelo bia pambelu. Pashishe bua bualu budi kabuyi bumanyike, bakumbuka. Bantomboji bena Yuda abu bakasanka, kubalondakajabu mu nyima. Bu muvua basalayi bena Lomo ne bantomboji bena Yuda kabayi bonso mu tshimenga, bena Kristo bakalonda didimuija dia Yezu, kunyemabu mu Yelushalema batangile ku mikuna ya dia muamua dia musulu wa Yadene.​—Matayi 24:15, 16.

Tshidimu tshiakalonda, bena Lomo bakapingana bua kuluisha kabidi Yudaya, balombola kudi jenerale Vespasien ne muanende Titus. Kadi matuku makese panyima pa lufu lua mukalenge Neron mu 68 panyima pa Yezu, Vespasien wakapingana mu Lomo bua kuikala mukalenge, kushilaye muanende Titus mvita ayi ne tshiluilu tshia basalayi batue ku 60 000.

Mu ngondo muisambombo tshidimu tshia 70 panyima pa Yezu, Titus wakatumina basalayi bende dîyi bua kukosa mitshi yonso ya mu mpata ya Yudaya ivuabu ne bua kuibaka nayi lupangu lua mitshi misonga lua bule bua kilometre 7 lunyunguluke Yelushalema. Mu ngondo wa 9, bena Lomo bakavua bapawule bintu bia mu tshimenga, batshioshe tshiotshi ne ntempelo watshi, ne batule mabue onso a ku ntempelo, anu mukavua Yezu mudianjile kuamba. (Luka 19:43, 44) Bilondeshile matshinka kampanda, “bantu bapite pa 250 000 anyi batue ku 500 000 bakafua mu Yelushalema ne mu ditunga dijima.”

DITSHIMUNA DIA BUKALENGE

Mu 71 panyima pa Yezu, Titus wakapingana mu Italie ne bantu ba mu Lomo kumuakidilabu ne disanka dia bungi. Bena mu tshimenga bonso bakasekelela luendu lua katshimu lua pa bualu luvuabu katshia kabayi banji kuenza mu tshimenga tshiabu.

Misumba ya bantu yakakatshila bua bungi bua mabanji avuabu benda baleja mu njila ya Lomo mu luendu lua katshimu alu. Bantu bavua basanka bikole pavuabu bamona matu avuabu bakuate, bintu buvuabu bendesha bileja muvua mvita ayi mienzeke, ne bintu bivuabu bapawule mu ntempelo wa mu Yelushalema.

Titus wakapinganyina tatuende Vespasien mu bukalenge mu 79 panyima pa Yezu. Kadi mu bidimu bibidi tshianana, Titus wakafua lufu lua tshikoso. Muanabu wa balume Domitien wakadia bukalenge ne diakamue kuibakaye tshibumba tshia katshimu bua kuleja dianyisha bua malu avua Titus muenze.

TSHIBUMBA ATSHI LELU

Tshibumba tshia Titus mu Lomo lelu

Lelu eu tshibumba tshia Titus tshidi tshisankisha benyi ba bungi menemene badi balua mu Lomo tshidimu tshionso. Bamue badi batshimona bu mudimu muimpe udi bansenda benze, bakuabu bu tshintu tshidi tshileja bukole bua bukalenge bua Lomo, ne bakuabu kabidi bu tshivulukilu tshia dibutuka dia Yelushalema ne ntempelo wende.

Kadi bantu badi babala Bible ne ntema ya bungi badi bangata bobu tshibumba tshia Titus ne mushinga wa bungi menemene. Tshidi tshifila bumanyishi mu tshimuma budi bujadika mudi mêyi a mu Bible a buprofete a kueyemena ne majalame ne buleja mudiwu mafundisha ku bukole bua nyuma wa Nzambi.​—2 Petelo 1:19-21.