Yeni ku mithzimbu

Yeni ku mitwe ya viñanda

Chuma cha Kujeneka Kwendeka Chije Chimwetha Vuthunga vwa Vupolofweto

Chuma cha Kujeneka Kwendeka Chije Chimwetha Vuthunga vwa Vupolofweto

VANU VAVANGI MU KAYE KOSHE VAKAI KU ITALY MU LOMA NA KUKAMONA LIMANYA LYA KUCHAKULA LYA KUKOMOKETHA. VALICHAKWILE MU KWANUKILAHO MWENE TITUS.

Limanya lya kuchakula lya Titus lije limwetha vyuma vya theho vya kuthañulu lyakala na mendi avali akama. Vanu vavangi kuvathzivuka kulitombola kuli mukati keli limanya na vupolofweto vwa mu Mbimbiliya. Eli limanya lya kuchakula lya kwanukilaho Titus, limwetha vuthunga vwa vupulofweto vwa mu Mbimbiliya.

NGANDA IJE IVATHZINDILE MANENE

Mu chita cha myaka cha kulivanga Valoma vayulile lifuti lya Britain na Gaul (ije ivatumbula ngwavo France) na Ingito, cho mafuti oshe avayulile akele mu kwoloka kwakama. Oloni Vayunda kuvalitavathanene na chiyulo cha Valoma.

Livulu limo lyendekele ngwalyo: “Ha mafuti oshe akele mu chiyulo cha Valoma, vathzindileho manene lifuti lya Yundeya. Vayunda vathzindile kuvatwamenena ku vanu veka vaje kuvathingimikile chithemwa chavo. Cho oku kwalingithile Valoma vamone ngwavo Vayunda vali na vimbunge vya kukaluwa.” (Encyclopedia of Ancient Rome). Vayunda vavangi vathinganyekele ngwavo Mesiya amanetha chithzindo mukati kavo na Valoma na kwilwitha Vumwene vwa Isalele. Oloni mu 33 C.E., Yesu Kilisitu wendekele ngwendi Yelusalema vakainyongetha.

Yesu wendekele ngwendi: “Thimbu ikaija omwo vitothzi vove vakakuthzengeleka mu chimpaka, na kukwaka mukati kavo, na kukushetwila mukati ku mitambela yoshe noku noku. Cho vakevo vakakunyongetha njwa hamo na vanu vove vaje vali mu vivumbe vyove, kuvakathethza limanya limo mu mutambela walyo.”Luka 19:43, 44.

Majwi a Yesu akomokethele manene vandongethi vendi. Munima ya matangwa avali, muvamwene tembele ya mu Yelusalema, umo wavo wendekele ngwendi: “Kenga, mulongethi, vuvwa vwa mamanya na vinjuvo.” Mamanya amo avatungithile tembele apwile mamita 11 mu vulaha na mamita 5 mu vwihi na mamita 3 mu vulaha vwa kuya mwilu. Oloni Yesu wavakumbulwile ngwendi: “Vyoshe evi munamono, thimbu ikaija omwo vitothzi veni vakatunditha limanya lyoshe lya mu njuvo mu mutambela walyo, cho vinjuvo vyoshe vikathiuka.”Mako 13:1; Luka 21:6.

Yesu wavalekele lalo ngwendi: “Omwo mukamona Yelusalema vanaithzengeleka ku mbunga ya mashwalale, thzivukeni ngweni kunyonga kwayo kuli muyehi. Athinoni vaje vali mu Yundeya vatewele ku malundu, cho vaje vali mu nganda vanapande kutundamo, cho vali hanja ya nganda ku mahya kethi vakovelemo.” (Luka 21:20, 21) Majwi a Yesu alishulithilile ndi?

KUNYONGA KWA NGANDA

Myaka 33 yetile, oloni Vayunda anga vavayandethele kuli Valoma. Oloni mu 66 C.E. ntwama wa Valoma Gessius Florus wa mu Yundeya wakupalele vimbongo vya mu tembele, cho oku kwaluvalethele manene Vayunda. Cho haje vene Vayunda valijalele mu Yelusalema mwoshe, vathsiyile maswalale vaje vakelemo, na kutambeka ngwavo vanathokoka ku chiyulo cha Valoma.

Kutundoho, mwetile vingonde vitatu, cho Cestius Gallus watwamenene chivunga cha maswalale va Valoma va kutuvakana 30,000 mu kukanyongetha Yelusalema. Vwathi vwathi Valoma vakovelele mu nganda na kuthzengeleka chivumbe cha tembele. Oloni velukilemo, cho kututhzivuka vyavalingithile ngocho. Vayunda vavwahelele manene, cho haje vene vashekele Valoma. Cho Vayunda vaje vathzivile chinangulo cha Yesu, vatundile mu Yelusalema na kutewela ku malundu aje akele kuyehi na Ndonga ya Yondau.—Mateo 24:15, 16.

Mwaka wateleko, Valoma velukile lalo mu kukalwitha Vayunda, cho vavatwamenenene kuli Vespasian na munendi Titus. Oloni munima ya kuthsa kwa Mwene Nero mu 68 C.E., Vespasian welukile ku Loma na kukaswana ha litanda, cho wathethzelele munendi Titus na maswalale vakweta ku 60,000 chipangi cha kulwitha Vayunda.

Mu June 70 C.E., Titus washikile maswalale kuteta miti yoshe yakele mu Yundeya. Oyo miti ikeyo ivakele na kulikwathetha Vayunda mu kuthititha chimpaka cha Yelusalema chije chapwile cha makilomita 7. Mu September Valoma vapukwile vyuma na kwenyeka nganda na tembele na kuvujothzola vivumbe na kutunditha limanya limo na limo, ngwe muje mwapolofwetelele Yesu. (Luka 19:43, 44) Vaka-kutondethetha vanawana ngwavo, “vanu vathsile mu Yelusalema na mu lifuti lyoshe lya Yundeya vapwile hafu nambe kota ya miliyoni.”

KULITHAMBA KWAKAMA

Mu 71 C.E., Titus welukile ku Loma oku na vwahelela manene, cho Valoma voshe vakamutambwile mwamuvwa. Vanu voshe mu nganda vakele na kulithamba, omwo ya kuhyana kwavo.

Vanu vakathamene kumona vufuko vuje vwalithalele manene mu Loma mwoshe. Kuvwahelela kwavo kwakele manene ha kumona mato akama na vyuma vya ndthzita vya kukovela navyo ha Ndonga na vyeka vivapukwile mu tembele ya mu Yelusalema.

Titus waswanene ishe ha litanda kupwa Mwene mu 79 C.E. Oloni munima ya myaka ivali Titus watokele. Ndolome yendi Domitian, wamwingile ha litanda, cho haje vene wachakwile limanya lya kwanukilaho Titus.

THEHO YELI LIMANYA LYA KUCHAKULA

Limanya lya Titus mu Loma matangwa ano

Ano matangwa, vanu vavangi vakai ku Loma mwaka na mwaka, cho vakakomoka manene kuyongola limanya lya kuchakula. Vamo vakakomoka muvanalichakwila mu vutongwe vakwavo likavanukitha ndthzili ya Valoma, veka cho vakanuka kunyonga kwa Yelusalema na tembele.

Oloni vaka-kutanda mwamuvwa Mbimbiliya, vakamono eli limanya lya kuchakula lya kwanukilaho Titus kupwa chimwetho cha vyuma vimo vya theho manene. Linapu chuma cha kujeneka kwendeka chije chimwetha vuthunga vwa vupolofweto vwa mu Mbimbiliya vwa kuhwiminina kuli Njambi.—2 Petulu 1:19-21.