Skip to content

Muye pa utantiko wa vilimo

Icintu Icitamanyikwa Ukuti Cikalangilila Usesemo wa Cumi

Icintu Icitamanyikwa Ukuti Cikalangilila Usesemo wa Cumi

U CENTRAL ROME KU ITALY MWAYA ICIUMBA CINO YAKUULA CINO YAKAIUSIZYAKO KATEEKA WA MPITI TITUS NUPYA ANTU AINGI UMU NSI YAKAAYA KU KUCITAMBA.

Ciumba cii cakwe Titus cakwata ivikope vilenge vino vikalangilila ivyacitiike ku cisila. Lelo cino antu yatamanya i cakuti icintu kwene cii cikauvwana ni vyalembwa muli Baibo: Umu cumi ciumba cii cakwe Titus cikalangilila apaswe vino usesesemo wa muli Baibo, u wa cumi.

UMUSUMBA WALI NU KONONWA

Uku ma 30 C.E., Uteeko wa ina Rome watandike kuteeka mu Britain mu Gaul (ndakai yakati France) kufika nu ku Eguputo, nupya antu amu vitungu vii, yaipakizyanga ivyuma ivyalimo. Nomba kwaliko icitungu cimwi cino aina Rome yapasile, icitungu ca Yudeya.

Ibuku limwi (Encyclopedia of Ancient Rome) lyalanda ukuti: “Incende zimwi zino aina Rome yateekanga, yazipasile; nomba yatazipasile ndi vino yapasile Yudeya. Ayuda, yatatemilwe inkombe izya ku mpanga zyuze vino zitasumvile amano uku ntambi zyao nupya aina Rome yatandike ukulola Ayuda ukuti yaali ni cilumba.” Ayuda aingi yenekelanga ukuti mesiya wali nu kuyatuula ku ina Rome aayapasile nu kuti aliwe ayateeka. Nomba umu 33 C.E., Yesu Klistu wizile asoowela pali Yelusalemu ukuti wali nu kuya ni ntazi ipisye.

Yesu walanzile ati: “Manda yaliza lino anisi yalakwizila nu kukukulilila ilinga. Yalakuzinguluka nu kukuyalila konsi. Yalakuwisya pansi nu konona antu yano aikala mwenemo. Nupya yatalasya iwe pa lyuze.”Luka 19:43, 44.

Amazwi yaa, yalenzile asambi kupeziwa mano. Lino papisile amanda yaili, wenga umu yasambi walolekisye Yelusalemu nu kupunda iyati: “Kasambilizya! Silola, usuma wa mawe nu ukulu wa vikulwa vii!” Umu cumi, amalyasi yakalangilila ukuti amawe akuzilwe ku Ng’anda yakupepelamo yali aatali mamita 11, umu wiipi namo yali mamita 5, nupya yatalimfile mamita yatatu! Caleka Yesu wayanenyile ati: “Kasita kaliza kakwe vii vyonsi vino mukulola lino kutalaya iwe nanti lyonga ililasyala pi we lyuze. Yonsi kwene yalomoolwa.”Mako 13:1; Luka 21:6.

Nupya wayanenyile ati: “Lino mulalola musumba wa Yelusalemu waliziwa ni vita, lyene mukamanye vino uli pipi nu kononwa. Lyene onsi ali mu Yudeya yakuutukile ku myamba. Na yao ali mu musumba yakafumemo. Na yao ali mu mpanga yatakaswilile mu musumba.” (Luka 21:20, 21) Uzye vino Yesu walanzile vyacitiike?

VINO MUSUMBA WONONYILWE

Myaka 33 iyapisilepo, aina Rome yatwalilile kupata aina Yudeya. Nomba umu 66 C.E. lino Gessius Florus umwina Rome uwatungululanga aina Yudeya, waile aiya impiya zyali mu cipao ci tempele, aina Yudeya yasosile cuze. Avino lilyo kwene kwizile kukatuka ulwi mu Yelusalemu, nu kucimvya aina Rome, apacisila cakwe vii, izile iyalola ukuti yaya nu untungwa.

Umupiipi ni myezi itatu, aasilika kucila pali 30,000 aina Rome, atungululwanga na Cestius Gallus, yaile ku Yelusalemu kuti yangaya yakonone yacipondoka yao. Avino yaile iyingila mu musumba nu konona iciumba ca Ng’anda ya Kupepelamo. Lyene izile yaleka kuzanza ukwaula nu kumanya icalenzile. Paapo kwene Ayuda yatemilwe sana cakuti iyacocovya na ina Rome. Caleka vino asilika aina Rome na Ayuda yacipondoka yafumile mu musumba, cavwile Aina Klistu ukuvwila kusoka kuno Yesu walanzile ukufuma mu Yelusalemu nu kuutukila ku myamba iya yeliile ku Luzi Lwa Yodani.—Mateo 24:15, 16.

Umu mwaka walondeliilepo, aina Rome yatandike kampeni yakuzanza aina Yudeya. Aapezile isunde lii a musika mukalamba Vespasian nu mwanakwe, Titus. Nomba patalengiile Kateeka wino yatangi Nero wafwile umu 68 C.E., avino Vespasian wizile aswilila ku Rome ukuti akapyane pa wene, asiila umwanakwe Titus ukuti angatwalilila na kampeni. Titus wali na asilika kuli 60,000.

Fwandi umu Juni 70 C.E., Titus wizile anena asilika yakwe ukukoma ivimiti vya mu Yudeya, vino yaomvizye kukuula kuzingulusya musumba wonsi wa Yelusalemu uwali makilomita 7. Avino pacisila ca imyezi mupiipi na itatu izile iyazanza nu koca musumba ni Ng’anda ya kupepelapo nu kuiwisya, kulingana na vino Yesu wasoowile. (Luka 19:43, 44) Ukulingana na vino yatunganya, “antu afwile umu Yelusalemu nu mu mpanga, yavuzile cuze.”

KUCIMVYA KWA MAKA

Umu 71 C.E., Titus waswilile ku Italy pakuti yangaya yakazevye na ina Rome pa kucimvya. Amu musumba yonsi yazanzile wakwe cimwi pa kucimvya kuu ukwacitiike.

Nakupya yazanzile cuze pakulola vino ivyuma vyavuzile umu Rome. Mawato yano yasenzile, ni umba lya yasilika aafumanga ku nkondo alino ni vintu vyuze vino yasenzile mu Ng’anda ya kupepelamo, vyalenzile yazange cuze.

Titus wapyanile isi Vespasian pa wene umu 79 C.E. Nomba lino papisile sile myaka iili, wizile afwa imfwa yaula kumanya. Lyene kalume muze Domitian, wamupyanyile, nupya patalengile wakuuzile iciumba cakucindikilangako Titus.

CIUMBA CAKWE TITUS NDAKAI

Ciumba cakwe Titus umu Rome icayako ndakai

Cila mwaka antu aingi sana aakaya ku Rome, yakaya ku kutamba ciumba cii cakwe Titus. Yamwi yakati cintu cii, i cakuzungusya, yauze yakati cikalanga amaka ya ina Rome, lyene yauze nayo yakati cintu ciici i cakwiusyizyako ukononwa kwa musumba wa Yelusalemu ni Ng’anda ya kupepelamo.

Lelo, akawelenga Baibo, yakalola ciumba cii cakwe Titus ukuti cikalangilila icintu cisuma cuze. Cikalanga ivya cumi nupya ivyuvwike pa mausesemo amuli Baibo ukuti yafuma kuli Leza.—2 Petulo 1:19-21.