Inda koshikalimo

Inda koshikalimo

Uumbangi tawu koleke uushili womahunganeko gOmbiimbeli

Uumbangi tawu koleke uushili womahunganeko gOmbiimbeli

MOSHILANDOPANGELO SHAITALIA, ROMA, OMU NA ONDHIMBULUTHOFANO NDJOKA AANTU OYENDJI MUUYUNI YE HOLE OKU KA TALA. ONDHIMBULUTHOFANO NDJOKA OTAYI SIMANEKITHA TITUS, GUMWE GWOMAAPANGELI MBOKA YE HOLIKE NOONKONDO KAAROMA.

Ondhimbuluthofano yaTitus, oya thanekwa omathano gaali goshiningwanima sha tseyika nawa mondjokonona. Oya pambathana momukalo omukumithi naashoka sha popiwa mOmbiimbeli, nonando oyendji inaye shi tseya. Ondhimbuluthofano ndjoka otayi koleke kutya omahunganeko gOmbiimbeli oge li paushili.

OSHILANDO SHA PANGULWA

Lwomomumvo 30 E.N., epangelo lyaRoma olya pangele okuza muBritania naGaul (ngashingeyi Fulaanisa) sigo okuEgipiti, naantu yomoshitopolwalongo shoka oya li ye na ombili noya hepuluka inaashi monika nale. Ihe opwa li oshitopolwa shilwe shokokule hashi yemateke aluhe Roma, ano oshitopolwalongo shaJudea shoka sha li shaa na ombili.

Embo Encyclopedia of Ancient Rome olya ti: “Kohi yepangelo lyaRoma okwa li iitopolwa iishona yi na aantu ye tondathane nAaroma, shimwe shomuyo oJudea. Aajuda oya li ye tonde aapangeli aakwiilongo mboka ya li kaaye na ko nasha nomithigululwakalo dhawo, nAaroma oya li haya monitha Aajuda iihuna nohaye ya hepeke noonkondo, omolwuutangalali wawo.” Aajuda oyendji oya li ye na etegameno kutya omuwiliki gwawo mesiasa ote ke ya gamena kAaroma e te etulula ombili muIsraeli. Ihe mo 33 E.N., Jesus Kristus okwa ti kutya Jerusalem otashi ka hanagulwa po.

Jesus okwa ti: “Omasiku otage ke ya, uuna aatondi yoye taye ke ku kondeka e taye ku kundukidha koombinga adhihe. Oyo otaye ku hanagula po thiluthilu naantu ayehe ye li mo; itaa ka thiga po mpaka emanya lya tentekwa kekwawo inaaye li kumuna po.” — Lukas 19:43, 44.

Oohapu dhaJesus odha ngwangwanekele aalongwa ye. Konima yomasiku gaali, sho ya tala otempeli yaJerusalem, gumwe gwomuyo okwa ti: “Muhongi, tala komamanya noongulu nkene dho opala!” Omamanya gamwe gotempeli oga li ge na uule wu vulithe poometa 11, uunene woometa 5 nuule woometa 3 okuuka pombanda. Ihe Jesus okwa yamukula ta ti: “Omu yi wete ayihe mbino; omasiku otage ke ya, uuna itaapa ka thigwa nando emanya lya tentekwa kekwawo inaali kumunwa po.” — Markus 13:1; Lukas 21:6.

Jesus okwa gwedha ko a ti: “Uuna tamu mono, Jerusalem sha kondekwa komatanga gaakwiita, tseyeni kutya oshi li popepi nokuhanagulwa po. Nena ayehe mboka ye li muJudea, naa tembukile koondundu; naamboka ye li moshilando [sho shene], naa fadhuke po; naamboka taa adhika kondje yasho, inaa galukila mo.” (Lukas 21:20, 21) Oohapu ndhoka odha gwanithwa ngaa?

OSHILANDO SHA HANAGULWA PO THILUTHILU

Opwa li pwa piti omimvo 33, nAajuda onkee ngaa natango ye huge okupangelwa kuRoma. Ihe mo 66 E.N., sho omupangeli gwaJudea Omuroma, Gessius Florus, a kutha iimaliwa moshiketha shotempeli, Aajuda oya geye. Nziya konima yaashono, aakwiita Aajuda oya mbombolokele muJerusalem, e taya dhipaga aakwiita yaRoma noya ti kutya oya manguluka ko kuRoma.

Konima yoomwedhi ndatu lwaampono, aakwiita Aaroma ye vulithe 30 000 taya wilikwa kuCestius Gallus, oya ponokele Jerusalem, opo ya hulithe po uunashipotha wAajuda. Aaroma oye ya moshilando e taya kumuna po ekuma lyotempeli. Opo nduno, aakwiita yaRoma oya shuna, kaaku shiwike kutya omolwashike. Aajuda aanashipotha oya li ya nyanyukwa noye ya tidha. Molwaashoka aakwiita Aaroma nAajuda aanashipotha oya li ya za mo moshilando, Aakriste aadhiginini oya vulika kelondodho lyaJesus. Oya zi ontuku muJerusalem yu uka koondundu handiyaka yomulonga gwaJordan. — Mateus 24:15, 16.

Omumvo gwa landula ko, Aaroma oya ningi ishewe oshikonga shokuponokela Judea, tashi wilikwa kOndjayi Vespasian nomwanamati, Titus. Ihe nziya konima sho omupangeli Nero a si mo 68 E.N., Vespasian okwa shuna kuRoma a ka ninge omupangeli. Oshikonga okwe shi thigile omwana, Titus, naakwiita 60 000.

MuJuni mo 70 E.N., Titus okwa lombwele aakwiita ye ya tete po omiti dhomoshitopolwa shokuushamba shaJudea, ndhoka ya longitha ya ninge ongandjo yiiti ya honga, nongandjo oya li yi na uule wookilometa 7 momutamo. Sho kwa ka thikwa muSeptemba, Aaroma oya adhika nale ya hanagula po oshilando noye shi fika po pamwe notempeli yasho. Kaya li ya thigi emanya lya tentekwa kekwawo, ngaashi naanaa Jesus a hunganekele. (Lukas 19:43, 44) Patengeneko limwe, “aantu 500 000 lwaampono oya li ya si sho Jerusalem noshilongo ashihe sha hanagulwa po.”

ESINDANO ENENE

Mo 71 E.N., Titus okwa shuna kuItalia nokwa li a hambelelwa nenyanyu kAaroma. Ayehe moshilando oya dhana oshituthi shesindano, inaashi dhanwa mo nando onale.

Oongundu odha li dha kuminwa okutala omaliko ngoka ge ende tagu ulikwa momapandaanda. Oya li ya nyanyukilwa okutala uusikepa mboka wa kwatwa ko, aantu taya nyanda shoka sha ningwa kolugodhi niinima mbyoka ya kuthwa motempeli yokuJerusalem.

Mo 79 E.N., Titus okwa ningi omupangeli peha lyahe Vespasian. Ihe konima yomimvo mbali, Titus okwa si ombaadhilila. Omumwayina, Domitian, oye a yi koshipundi nokwa tungile Titus ondhimbuluthofano yoku mu simanekitha.

ONDHIMBULUTHOFANO KUNENA

Ondhimbuluthofano yaTitus kunena muRoma

Kunena aantu oyendjiyendji mboka haya ka talela po kuRoma omumvo kehe, oye hole oku ka tala ondhimbuluthofano yaTitus. Yamwe oye yi tala ko yi li oshinima sha tungikika, yalwe oye yi tala ko kutya otayi simanekitha epangelo lyaRoma enankondo, omanga yalwe hayi ya dhimbulukitha ehanagulo lyaJerusalem notempeli yasho.

Mboka haya lesha Ombiimbeli nuukeka oya tala ko ondhimbuluthofano yaTitus yi li oshinima sha simana noonkondo. Otayi koleke kutya omahunganeko gOmbiimbeli oge shi okwiinekelwa noge li paushili. Otayi ulike wo kutya oga nyolithwa kuKalunga. — 2 Petrus 1:19-21.