Okutauluka omutete

Okutauluka omutete wononthele

Oumbangi Konthele Yomaulo Otyotyili

Oumbangi Konthele Yomaulo Otyotyili

MO ITÁLIA KO ROMA, MUNA OTYIMATO TYA TITU TYOKUAFINDA OVANTHU MOUYE AUHO VEHOLE OKUKATALA. ANKHO TYATUNGWA OPO TYIHILIVIKE UMWE POVATUMINI VO ROMA: TITU.

Motyimato tya Titu muna ovipuka vivali viakolela viamonekele mehipululo limwe. Ovanthu ovanyingi ankho kavetyii okuti otyimato otyo tyelikuata kumwe netyi Ombimbiliya ipopia. Otyimato otyo tya Titu tyilekesa okuti omilao vio Mbimbiliya viafuiswapo.

EMPUNDA-UMBO LIAHITISWA

Konthyimbi yotyita tyotete pomuvo wa Kristu, outumini wo Roma ankho uvasa ko Grã-Bretanha no Gália (pahetyino o França) alo ko Egito. Ovilongo ankho vituminwa no outumini oo ankho viankhimana mokonda vina olumono olunyingi. Otyilongo tyimwe ankho tyikahi kokule nepunda-umbo lio Roma, otyilongo tyo ko Judeia ankho tyikahi nokuetela o Roma ovitateka ovinene.

Omukanda umwe wokohale wo Roma wapopia okuti: “Ovilongo vihehi ankho vikahi nokutuminwa no Roma ankho vena omalityindailo iya ankho veliyele poyavo.” Ova Judeu ankho vanumanena ova Roma mokonda ankho vetupu onthilo noviso viavo. Ova Roma ankho kavetavela ova Judeu mokonda onomphuki. Ova Judeu ankho vakevelela onkhalamutwe imwe iveyovole kova Roma opo vakale nombembwa mo Isilayeli. Mahi menima 33 pomuvo wa Kristu, Jesus wapopile okuti o Jerusalei maikahanyuapo.

Jesus wati: ‘Makukeya ononthiki mbumwe onondyale mbenyi mambukatunga ponthele yenyi, ambulisete noonwe iya ambukapunda ovipuka vienyi mononthele mbatyo ambuho. Mavemumonesa ononkhumbi onwe no vana venyi, kamavemusila emanya nalike.’ — Lucas 19:43, 44.

Ovalongwa va Jesus ankho kavanoñgonokele onondaka ombo. Etyi palamba ononthiki onombali, vamona ondyuo ya Huku mo Jerusalei, umwe puvo ati: “Mulongesi, tala! Omamananya aa no nondyuo ombu onongwa!” Tyotyili, kovanthu vamwe omamanya ondyuo ina ankho ahuvisa, ankho ina o nometulu mbulamba 11 moulale, no nometulu 5 mounthanda iya 3 mokuaya no peulu! Mahi Jesus wapopile okuti: “Makukeya ononthiki mbumwe, omamanya aa aeho mueete, kamakakala-ko vali tyahahanyua-ko.”Marcos 13:1; Lucas 21:6.

Jesus tupu evepopila okuti: “Tyina muamamono omafualali eliseta no Jelusalei, noñgonokei okuti ehanyauno liayo likahi popepi. Moluotyo, vana vekahi mo Judeia vahimbike okuenda no konomphunda, iya vana vekahi mokati ko Jelusalei, vatundemo, na vana vekahi komapia vahanyingile-mo vali. (Lucas 21:20, 21) Okuti onondaka mba Jesus mbafuiswapo umwe?

EHANYAUNO LIEPUNDA-UMBO

Palamba omanima 33 otyo nkhele ova Judeu vekahi nokutuminwa nova Roma. Mahi menima 66 Pomuvo wa Kristu etyi omutumini umwe wo Roma utumina o Judeia, utiwa Géssio Floro apita-ko, apolo-ko olumono mondyuo ya Huku, otyipuka otyo atyivenumanesa unene. Kapasetele unene, omafualali ovita ova Judeu, avanyingila kononkhono mo Jerusalei, avaipaa omafualali aeho ova Roma ankho eli-mo, konyima avapopi okuti mo Roma pahe muna ombembwa.

Palamba vala onohanyi ononthatu, omafualali ena onomili 30, ankho ekahi nokuhongolelwa na Céstio Galo, avaende ko Jerusalei opo vakamane-ko oumphuki ankho ulingwa-ko. Liwa-liwa, ova Roma avanyingila mepunda-umbo iya avahanyepo ovimato ankho vieliseta nondyuo ya Huku. Tyafuile tyihapopile natyike liwa-liwa avatundu-mo. Ova Judeu onomphuki avalingi otyipito iya konyima avahimbika okutaatesa ova Roma. Ngotyo Ovakristau avaovola okutavela elondolo Jesus evepopilile iya avakahatekela konomphunda ankho mbukahi himba-lina lio Ndongi Jordau. — Mateus 24:15, 16.

Menima lialandula-ko, ova Roma aveya okuluisa ova Judeu. Mahi pahe otyikando etyi, veya nefualali enene liatyo litiwa Vespasiano no mona wae utiwa Titu opo vahongolele omafualali oo. Mahi konyima etyi omutumini Nero anyima menima 68 pomuvo wa Kristu, Vespasiano akondoka ko Roma opo akakale omutumini wo Roma. Iya omona wae Titu apingi pomphangu ya tate yae, akala onkhalamutwe yo mafualali ena onomili 60.

Mohanyi ya Junho yenima  70  pomuvo wa Kristu, Titu atumu omafualali ae opo atete-po omiti aviho ankho vikahi ponthele yo Judeia. Iya avatungu ongandyo imwe ina onometulu 7 moulale opo ilisete no Jerusalei, ngetyi Jesus apopile omanima amwe konyima. (Lucas 19:43, 44) Eongano limwe liapopia okuti, tyafuile ovanthu vankhia mo Jerusalei vakatuka “ponomiliau 250 ine onomiliau 500.”

O ROMA YAFINDA

Etyi tyati menima 71  Pomuvo  wa Kristu, Titu akondoka ko Itália. Etyi ehika-ko, ova Roma avemutambula notyipito tyimwe otyinene. Ovanthu aveho mepunda-umbo aveliongiya okulinga otyipito tyimwe otyinene mokonda vafinda.

Ovanthu motyipito otyo ankho vekahi nokuenda-enda momatapalo no monondyila, etyi vamona olumono olunyingi no nombapolo no matuku-tuku vapunda mo Jerusalei nolumono vavaka mondyuo ya Huku, avahuvu unene.

Titu apingi pomphangu ya tate yae Vespasiano menima 79 Pomuvo wa Kristu. Mahi pakala vala omanima evali Titu ankhi. Iya apingwa nou velikuai nae utiwa Domiciano. Iya opo Domiciano ahilivike Titu wafindile, atumu okutunga otyimatu tyimwe.

OTYIMATU TYA TITU HONO

Hono otyimato tya Titu tyivasiwa ko Roma

Hono otyimato tya Titu, tyihole okuhuvisa unene ovanthu, haunene vana vokuhole okukapila ko Roma. Vamwe tyina vatala otyimato otyo, vetyitala nonthilo imwe onene mokonda vetyitala ngotyipuka tyakolela unene, vamwe vetyitala ngomukhima wo Roma. Iya nkhele vamwe vetyitala ngatyina elangalo lyo Jerusalei iya nondyuo ya Huku.

Mahi kovanthu vana vehole okulilongesa Ondaka ya Huku, otyimato tya Titu, tyihangununa otyipuka tyakolela unene. Kovanthu ovo, otyimato tyilekesa okuti omilao vio Mbimbiliya viyumbwa onthumbi, mokonda vifuiswapo umwe nawa-nawa, mokonda viaulwa na Huku. — 2 Pedro 1:19-21.