Chay arcopeqa iskay jatuchaj dibujos chʼeqosqa kashan. Chaytaj rikuchin imachus ñaupa tiempopi pasasqanta. Jinapis pisi runaslla yachanku, chay arco may unayniyoj testigo kasqanta. Titoj sutinpi ruwasqa arcoqa, rikuchiwanchej Bibliaj nisqan juntʼakusqantapuni.

Jesús nacekorqa chay tiempopi, Roma suyoqa may jatunpuni karqa. Britania, Galia (Francia) suyusmantapacha Egipto suyukama atiyninpi kasharqanku. Romaj japʼiyninpi tiyakojkunaqa allinta kausakorqanku, tukuy imayojtaj karqanku. Jinapis ujnin llajtaqa manchay uma nanay karqa, romanostaj mana paykunawan kasuchikuyta aterqankuchu. Chay llajtaqa Judea karqa.

Uj rejsisqa libro nin: “Judea llajtawan Roma suyuwan, misiwan alqowan jina kausaj kanku. Judiosqa romanosta chejnikoj kanku, costumbresninkuta mana respetasqankurayku. Romanostaj judiosta mana aguantanankupaj jinachu kasharqanku”, nispa. Judiosqa Ilajtanku watejmanta sayarinanta yuyarqanku, suyasharqankutaj uj Mesías paykunata Romamanta librananta. Jinapis 33 watapi, Jesucristo nerqa Jerusalén llajta thuñisqa kananta.

Jesús nerqa: “Pʼunchaykuna chayamusonqanku, chaypachataj enemigosniyki jatuchaj filochasqa estacaswan muyuykuchisonqanku, wisqʼaykusonqankutaj. Pampamantaj wijchʼusonqanku qanta tukuy wawasniykitawan. Qanpeqa mana uj rumillatapis rumi patapi saqenqankuchu”, nispa (Lucas 19:43, 44).

Chayta nispa, Jesusqa maytachá yachachisqasninta tʼukucherqa. Iskay diasninman, Jesuspa ujnin yachachisqanqa Jerusalén templota qhawarispa nerqa: “Yachachejníy, qhawariy kay perqasta, kay chhikachachaj rumisnintapis”, nispa. Chay temploj wakin rumisnenqa, largonman 11 metrosniyoj karqanku, anchonmantaj 5 metrosniyoj, sayayninmantaj 3 metrosniyoj. Jinapis Jesusqa nerqa: “Pʼunchaykuna chayamonqa chaypachataj kay rikusqaykichej imasqa thuñisqa kanqa. Manataj uj rumillapis rumi patapeqa qhepakonqachu”, nispa (Marcos 13:1; Lucas 21:6).

Chantá Jesús yachachisqasninman nillarqataj: “Jerusalenta soldadoswan muyurisqata rikuspaqa, yachaychej thuñikuynin qayllapiña kasqanta. Chayta rikuspa Judeapi kajkunaqa orqosman ayqechunku, Jerusalén llajtapi kajkunataj llojsichunku, campopi kajkunataj ama Jerusalenman kutiykamuchunkuchu”, nispa (Lucas 21:20, 21). Jesuspa nisqan, ¿juntʼakorqachu?

Judiosqa Romaj atiyninpi 33 watasta aguantarqanku. 66 watapitaj Gesio Floro Romaj sutinpi autoridad kasharqa. Payqa templomanta qolqeta suwakusqa. Judiosqa maytapuni phiñakusqanku, ashkha romano soldadostataj Jerusalenpi wañurachisqanku.  Chantá Romaj autoridadninta qhesachasqanku.

Kinsa killasninman jina, Cestio Galoqa 30 mil romano soldadosta pusariykukuspa Jerusalenman risqa. Chantá Jerusalén llajtaman yaykuspa, temploj ujnin perqanta juskʼusqanku. Ajinallapi Jerusalenmanta ripusqanku. Judiostaj romanospa qhepankuta kachaykukusqanku. Chaykamataj cristiano judiosqa, Jerusalenmanta ripuyta aterqanku. Jesuspa nisqanman jinataj, orqosman ayqekorqanku, Jordán mayoj chimpanman (Mateo 24:15, 16).

Qhepan watanman, Vespasianoñataj Judeawan maqanakoj rinanpaj wakichikorqa. Payqa wawan Titowan, 60 mil soldadoswan ima rerqa. Jinapis 68 watapi, Romata kamachej Nerón wañuporqa. Vespasianotaj Romapi gobierno kananpaj kuterqa. Ajinapi wawan Tito, soldadosninwan imalla, Judeawan maqanakoj rinankupaj qhepakorqanku.

Chantá 70 watapi junio killapi, Titoqa soldadosninwan Judeaj sachʼasninta kʼutucherqa. Chay sachʼasmantataj jatuchaj filochasqa estacasta ruwacherqa. Chaywantaj Jerusalenta 7 kilometrosta jina muyuykucherqa. Kinsa killanmantaj, romanosqa Jerusalenta japʼikaporqanku, valorniyoj imasninkutataj qhechorqanku. Chantá llajtata, templontawan ruphaykucherqanku. ‘Mana uj rumillapis rumi patapi’ qhepakorqachu. Jesuspa nisqanqa juntʼakorqa (Lucas 19:43, 44). Yachakusqanman jina, “Jerusalenpi, chay qaylla llajtaspiwan 500 mil runas jina wañorqanku”.

Titoqa 71 watapi Italia suyuman kuterqa. Romanostaj uj desfileta jina payta jatunchanankupaj ruwarqanku. Mana qonqanapaj jinapuni karqa. Tukuynin runas Titota jatunchaj callesman llojserqanku.

Runasqa soldados Jerusalenmanta apamorqanku, chay valorniyoj imasta rikuspa tʼukulla kasharqanku. Paykunaqa qhawarqanku templomanta valorniyoj imasta, barcosta ima. Chantapis chay maqanakuymanta dibujosniyoj jatuchaj carretas desfilarqanku.

Chantá 79 watapi, Vespasiano wañuporqa, wawan Titotaj gobiernoman yaykorqa. Jinapis iskay watanman wañuporqa, hermanon Domicianotaj gobiernoman yaykorqa. Paytaj Titoj atipasqan yuyarisqa kananpaj, uj arcota sutinpi ruwacherqa.

Sapa wata ashkha runas Italiaman rinku, Titoj sutinpi ruwasqa arcota qhawaj. Wakin runasqa may kʼachitu kasqallanta qhawamunku. Wakintaj qhawamunku, Roma may atiyniyoj kasqanta rikuchisqanrayku. Wakintajrí rinku: “Jerusalén, templon ima thuñikusqanta yuyarichiwan”, nispa.

Jinapis Bibliata estudiajkunataqa, Titoj sutinpi ruwasqa arcoqa Bibliaj nisqanpi atienekunankupaj yanapan. Imajtinchus chay arcoqa, Bibliaj nisqasnin juntʼakusqantapuni rikuchin (2 Pedro 1:19-21).