Chay monumentopin dibujasqa kashan rey Titoq ruwasqan. Ichaqa pisi runakunallan yachanku chay monumento Bibliaq nisqanta junt’asqanta. Chaypin sut’ita rikukun ñaupaqmantaña Bibliaq willasqan k’apaqtapuni junt’akusqanta.

30 watapaqmi Roma llaqtaqa jatun karan. Britania, Francia, Egipto nacionkunatan kamachiran. Tukuy chay llaqtakunaqa kasukuqmi karanku chaymi Roma autoridadkunaqa kusisqa kasharanku, ichaqa karupi tarikuq juj provinciallan mana kasukuq k’ullu karan, chaymi karan Judea llaqta.

Juj Enciclopedian nin: “Judea provinciapiqa nishutan cheqninakuqku Roma autoridadkunawan judío runakunawan. Judiokunaqa phiñasqan kasharanku juj llaqtayoq runakunaq kamachisqanmanta, costumbrenkuta mana respetasqankumantawan. Roma autoridadkunataq kasuchikuytapuni munaranku”, nispa. Judío runakunaqa juj Mesías jamuspa Roma autoridadkunamanta kacharichinantan suyakusharanku, yapamanta munay llaqtaman tukuchipunanta. 33 watapin ichaqa Jesús niran Jerusalén llaqtaqa thunisqa kananta.

Jesusmi niran: “P’unchaykunan chayamunqa, chaypin enemigoykikuna muyuriqniykipi estaca jina k’aspikunawan cercospa muyuykusunkiku, tukuy ladomantataq k’iskiykusunkiku, jinaspan qanta wawaykikunatawan pampakama ñut’usunkiku, manataqmi ni juj rumillatapas rumi patapi saqenqakuchu, watukusqa kasqayki tiempota mana reparasqaykirayku”, nispa (Lucas 19:43, 44).

Chaychá Jesuspa qatikuqninkunaqa mana entienderankuchu Jesuspa chay nisqankunata. Iskay p’unchay qhepallatan templota qhawashaspanku jujnin discípulo niran: “¡Yachachikuq, qhawariy khayna munay rumikuna, khayna munay perqakuna!”, nispa. Arí, wakin rumikunaqa 11 metron largonman karan, 5 metron anchoman karan, 3 metrotaq sayayninman. Chaywanpas Jesusqa niranmi: “P’unchaykunan chayamunqa, chaypin kay rikusqaykichiskunaqa lliu thunisqa kanqa, manan rumi patapi juj rumillapas qhepanqachu”, nispa (Marcos 13:1; Lucas 21:6).

Nillarantaq: “Jerusalén llaqtata rikunkichis soldadokunawan muyuykusqa kashaqta chayqa, yachaychis ch’usaqyachisqa kanan tiempo qayllaykamusqanta. Chaypacha Judeapi kaqkunaqa orqokunaman ayqechunku, Jerusalén llaqta ukhupi kaqkunapas chaymanta lloqsichunku, campokunapi kaqkunapas amaña chayman jaykuchunkuchu”, nispa (Lucas 21:20, 21). ¿Junt’akuranchu Jesuspa chay nisqankuna?

33 watan judiokunaqa aguantaranku Roma autoridadkunaq kamachikuyninta. Ichaqa 66 watapin autoridad Gesio Floro templomanta qolqeta suwakuran. Chayllatañan rebelde judiokunaqa suyasqaku Roma contra jatarinankupaq, chaymi Judea llaqtapi kaq Roma soldadokunata  wañuchispa kamachikuyninkumanta librakuranku.

Kinsa killa qhepatan ichaqa, 30 mil más Roma soldadokuna Cestio Galoq umallisqan Jerusalén llaqtaman riranku rebeldekunata wañuchiq. Chaymi llaqtaq jawa perqankunata thuniyta qallariranku ichaqa mana imanasqallan pasapuranku. Chayta rikuspan judiokunaqa qhepankuta qatiriranku wañuchimunankupaq. Chay pasashanankaman cristianokunaqa Jesuspa kamachisqan jina Jerusalenmanta ayqekuranku Jordán mayuq chimpan orqokunaman (Mateo 24:15, 16).

Jamuq watatan ichaqa Roma soldadokuna kutimuranku Vespasiano generalpa umallisqan churin Titopiwan. 68 watapin ichaqa rey Nerón wañupuran chaymi Vespasiano generalqa Roma llaqtaman kutiran rey kananpaq. Chaymi Tito churin qhepakuran 60 mil soldadokunantin Jerusalenta thuniq.

70 wata junio killapin Titoqa soldadonkunata kamachiran Judeapi kaq sach’akunamanta filo estacakunata ruwanankupaq, chayta Jerusalén muyuntinpi takanankupaq. Kinsa killa qhepallamanmi Roma soldadokunaqa Jerusalenmanta templomantawan saquearanku jinaspataq kanaykuranku. Jesuspa nisqan jina, manan rumi patapi juj rumillapas qheparanchu (Lucas 19:43, 44). Chay maqanakuypin wañuranku yaqa 250 mil otaq 500 mil jina runakunaraq.

71 watapin Italiaman Tito kutipuran, jinan Roma llaqtapi jatuncharanku. Llaqtantinpin nishu jatun fiestata ruwaranku, manan chay jinataqa pitapas festejarankuchu.

Roma callekunapi imaymana ruwasqankuta rikuspan waranqanpi runakuna admirasqa qhawaranku. Chaypin rikukuran barcokuna, jatun carretakunapi actuaranku imaynas guerra kasqanta, Jerusalenmanta templomanta imaymana suwakamusqankupas chaypin rikukuran.

79 watapin rey Vespasiano wañukapuran chay qhepatataq churin Tito rey kapuran, ichaqa iskay wata pasayllatan paypas wañukapullarantaq. Chaymi hermanon Domicianoñataq rey kapuran, paymi Titota jatunchananpaq juj monumentota ruwachiran.

Waranqanpi turistakunan sapa watan visitanku Romapi Titoq monumentonta qhawanankupaq, paykunaqa admirasqan quedakunku. Chaytan wakinqa qhawarinku juj allin artistaq ruwasqanta jina; wakintaq Roma llaqtata jatunchanapaq monumentota jina, wakinkunataq Jerusalén llaqtata templontawan atipasqankuta rikuchinapaq monumentota jina.

Biblia estudiaqkunapaqmi ichaqa Titoq monumentonqa juj profeciata junt’an. Chaypin yachanchis Bibliaqa Diospa yuyaychasqanpuni kasqanta, confianapaq kasqantawan (2 Pedro 1:19-21).