A kota dessin use so ayeke na terê ti monument ti Titus afa mbeni ye so asi na yâ ti mbaï ti azo so gbâ ti azo ahinga tënë ni. Me mingi ti azo ahinga pëpe kamba so ayeke na popo ti monument ni so na Bible. Monument ti Titus afa so aprophétie ti Bible ayeke biani tâ tënë.

Na ngu 30 tongaso ti ngoi ti e, kodro-togbia ti Rome amû ndo, ti londo na Grande-Bretagne nga na Gaule (so laso a iri ni France) juska ti si na Égypte. Lani siriri ayeke na yâ ti ando ni so nga aye ti azo ayeke maï. Me mbeni kete kodro oko ayeke lani dä so ason li ti azo ti Rome mingi, a yeke kodro ti Judée.

Mbeni buku (Encyclopedia of Ancient Rome) atene: “Na popo ti akodro kue so ayeke na gbe ti Rome, mbeni kete wungo ni amä terê kete ape na azo ti Rome tongana ti so azo ti Judée asara so. A-Juif asara ngonzo mingi na terê ti azo ti Rome so ayeke sara sanka ti angobo ti ala, nga na mbage azo ti Rome abâ sarango ye ni so tongana sarango kpengba-li la aJuif ni ayeke sara so.” Gbâ ti aJuif ayeke ku lani ti tene mbeni kota zo ti poroso aga atomba azo ti Rome na lo sara si kodro ti Israël akiri tongana ti ândö. Me na ngu 33 na ngoi ti e, Jésus Christ atene so mbeni kota ye ti vundu ayeke si ande na Jérusalem.

Jésus atene: “Alango ayeke ga ande so awato ti mo ayeke sara mbeni gbagba ti akeke so a leke yanga ni tongana likongo ti ngoro terê ti mo, ala yeke ngoro mo nga ala yeke sara camp na terê ti mo mbage na mbage. Ala yeke bi mo na amolenge ti mo na sese, ala yeke zia mbeni tênë ti ngbâ na ndö ti mbeni na mo pëpe.”​—Luc 19:43, 44.

Tënë ti Jésus so asara si li ti adisciple ti lo aga kirikiri. Lango use na pekoni, gï so ala bâ temple ti Jérusalem, mbeni oko ti ala atene: “Maître, bâ tâ apendere tênë nga na apendere da so ma!” A tene so longueur ti ambeni tênë ti da ti temple ni ayeke mètre 11, largeur ni ayeke mètre 5 nga yongo ni na nduzu ayeke mètre 3 tongaso. Ye oko, Jésus akiri atene: “Ti aye so ala yeke bâ so, alango ayeke ga ande so tênë ayeke ngbâ ande ge na ndö ti mbeni pëpe. A yeke tuku ni ande kue na sese.”​—Marc 13:1; Luc 21:6.

Jésus akiri atene na ala, atene: “Tongana ala bâ aturugu so asara camp angoro Jérusalem, zia ala hinga so ngoi ti futingo lo aga nduru awe. Na ngoi ni so, zia ala so ayeke na Judée alondo akpe na li ti ahoto, zia ala so ayeke na yâ ti Jérusalem ahon, na zia ala so ayeke na yâ ti akete kodro alï na yâ ti gbata ni pëpe.” (Luc 21:20, 21). Eskê tënë ti Jésus so aga tâ tënë?

Ngu 33 ahon awe, na kodro ti Judée angbâ na gbe ti Rome. Me na ngu 66 na ngoi ti e tongana Gessius Florus, so ayeke gouverneur ti Rome na Judée, amû amosoro ti temple na ngangu, aJuif asara ngonzo sioni. Tongaso, ala linda na groupe na yâ ti Jérusalem, ala fâ aturugu ti Rome so ayeke na yâ ti kodro ni, nga ala tene so fadeso ala yeke na gbe ti Rome encore ape.

 Nze ota tongaso na pekoni, aturugu ti Rome 30 000 so Cestius Gallus ayeke na li ti ala ague na Jérusalem ti futi azo so asara kpengba-li so. Azo ti Rome alï na yâ ti gbata ni nga ala buba ambeni ye na terê ti amur ti temple ni. Ndali ti mbeni raison so e hinga ni ape, ala zia Jérusalem ala hon. Terê ti aJuif ni anzere nga ala londo hio akomanse ti tomba peko ti ala. Na ngoi so aturugu ti Rome ahon na si aJuif ni ague ti tomba peko ti ala, aChrétien so ayeke na yâ ti gbata ni so asara ye alingbi na tënë ti Jésus, ala kpe kodro ti Jérusalem ni ala gue na li ti ahoto na mbage ti Ngu ti Jourdain.​—Matthieu 24:15, 16.

Ngu oko na pekoni, Rome aleke ti gue ti sara bira encore na Judée. Watongoro Vespasien nga na molenge ti lo, Titus, la ayeke na li ti aturugu ni. Me, kete na peko ti kuâ ti empereur ti Rome so ayeke Néron, na ngu 68 na ngoi ti e, Vespasien akiri na Rome ti ga empereur na peko ti lo. Lo zia molenge ti lo Titus na ambeni turugu 60 000 tongaso ti sara bira na azo ti Judée ni.

Na juin ngu 70 na ngoi ti e, Titus amû yanga na aturugu ti lo ti tene ala de akeke ti sese ti Judée ti mû ti leke na mbeni gbagba, so ayo kilomètre 7, angoro gbata ti Jérusalem. A ga ti si na septembre, aturugu ti Rome amû amosoro ti Jérusalem kue ahon na ni nga ala gbi gbata ni na temple ni na ala zia ye oko angbâ ape, gï tongana ti so Jésus atene lani kozo (Luc 19:43, 44). A tene so wungo ti azo so awara kuâ na Jérusalem nga na atanga ti akodro ni ayeke lani nduru na 500 000 tongaso.

Na ngu 71 na ngoi ti e, tongana Titus akiri na Italie, azo ti kodro ti lo ayamba lo na ngia mingi. Azo ti gbata ni kue asigi ti bâ mbeni kota kpongo molongo ti songo benda so a de a sara mara ni na yâ ti gbata ni ape.

Na ngoi so Titus ayeke hon na yâ ti alege ti Rome, li ti azo akpe lani tongana ala bâ amosoro so lo na aturugu ti lo agbu na bira. Terê ti azo ni anzere ti bâ lani akete bateau so aturugu ti Rome ni agbu na bira, nga ti bâ akete scénette wala a-image so a sara ni ti fa tongana nyen la ala sara bira ni.

Titus aga lani empereur ti Rome na peko ti babâ ti lo Vespasien na ngu 79 na ngoi ti e. Me gï ngu use na pekoni, gï gbagburu tongaso Titus akui. Ngambe ti lo, Domitien, amû mbata ti gbia ni na peko ti lo nga hio na pekoni lo leke mbeni monument na iri ti Titus.

Laso gbâ ti azo ayeke gue ngu oko oko ti bâ kodro ti Rome. A yeke nzere ka na azo ni mingi ti bâ monument ti Titus so. Ambeni abâ ni tongana mbeni pendere ye so a sara na kode. Ti ambeni, ala bâ ni tongana mbeni ye so adabe ti azo na ngangu so Rome ayeke na ni ândö. Ye oko, ti ambeni ala bâ ni tongana mbeni ye so adabe ti ala na futingo Jérusalem nga na temple ni.

Me, ti azo so ayeke gbu li na ndö ti atënë ti Bible, ala bâ ti ala monument ti Titus so tongana mbeni ye so afa so aprophétie ti Bible ayeke tâ tënë nga zo apeut ti sara confiance na ni. Ye so afa so aprophétie ni alondo na Nzapa.​—2 Pierre 1:19-21.