I sa si tu gaan soni di de teeken a di soni di de mbei u hopo Titusi në. De ta lei wan gaan soni di bi pasa. Ma di soni di sëmbë an sabi sö, hën da di soni di de mbei da Titusi ta lei taa te di Bëibel taki wan soni, nöö a ta pasa tuutuu.

A di pisiten u di jaa 30, dee Loomë sëmbë bi ta tii dee köndë kumutu a Ingisiköndë te kisi Gaul (di dë Gaan Faansiköndë a di ten aki) te kisi Egepiti köndë. Soni bi ta waka bunu a hii di pisiwata di de bi ta tii, nöö dee sëmbë dë an bi ta fia ku dee tiima. Ma wan kamian bi ta da dee Loomë sëmbë bookohedi. Hën da di pisiwata u Judea.

Di buku Encyclopedia of Ancient Rome ta taki taa: „U dee köndë di Loomë bi ta tii, Judea hën bi ta möön dëën bookohedi. Dee Dju an bi lobi dee Loomë sëmbë, u di dee Loomë sëmbë bi ta si di biibi u dee Dju kuma sösö soni, nöö dee Loomë sëmbë bi ta buuse dee Dju u di de an bi ta kë saka deseei a de basu. Fëën mbei de bi ta sitaafu de.” Sömëni u dee Dju bi dë ku di mëni taa wan mësiasi bi o ko, di bi o puu di tii u dee Loomë sëmbë di de bi ta buuse, nöö a bi o mbei soni waka bunu a Isaëli baka. Ma a di jaa 33, hën Jesosi Keesitu bi taki taa wan gaan hogi bi o miti Jelusalen.

Jesosi bi taki taa: „Wanlö hogi daka ta ko, nöö a dee daka dë dee felantima fuunu o ko lontu di köndë fuunu tapa buta a djegi, nöö woon fika a di köndë ganda naandë. Na wan fuunu o sa pasa ko a döö. Nöö naandë woon dë ta pena ta tja sitaafu fu te de kii unu ku dee miii fuunu tuu. Nöö dee gaan sitonu de tei mbei wosu a unu naandë, na wan u de o fika oto a oto liba möön e. De tuu de o booko tuwë a goon paaja fanjanfanjan.”​—Lukasi 19:43, 44.

Dee soni di Jesosi bi taki aki bi toobi dee bakama fëën. Tu daka baka di dë, di de si di Wosu u Gadu a Jelusalen, hën wan u dee bakama u Jesosi bai taa: „Mësitë o, ja si fa dee wosu . . . waiti nö? Luku fa dee sitonu u de bigi!” Sëmbë ta taki taa so u dee sitonu aki bi langa 11 mëti, de bi baai 5 mëti, nöö de bi hei 3 mëti! Ma Jesosi piki de taa: „Ma i si fa di Wosu dë aki nö? Fa i si de mbei ën hanso seei, ma wan ten o ko de o booko ën fiaa tuwë a goon. Dee sitonu i si dë, na wan u de o dë oto a oto liba möön. De tuu o booko paaja.”​—Maikusi 13:1; Lukasi 21:6.

Hën Jesosi piki de möön taa: „Te un si sodati lontu Jelusalen buta a djegi, nöö un musu sabi taa di ten dou fu de booko ën puu dë e. Nöö dee sëmbë dee dë a Judea a di ten dë, nöö de musu kule go tjubi a dee gaan kuun mindi. Nöö dee sëmbë dee dë a köndë ganda, nöö de musu kule kumutu dë. Dee sëmbë dee dë a goon dendu, de an musu toona go a köndë ganda möön” (Lukasi 21:20, 21). Dee soni di Jesosi bi taki pasa tuutuu ö?

Diiteni ku dii jaa bi ko pasa, ma dee sëmbë u Judea bi ta buuse di dë di de bi dë a di tii u Loomë basu këdë. Ma a di jaa 66, wan tiima u Loomë, de kai Gessius Florus, di bi ta taki u Judea, bi tei möni a di gudu kamba u di Wosu u Gadu. Di soni dë bi mbei dee Dju hopo du wan soni awaa. Dee fetima u dee Dju bi booko go a Jelusalen, hën de kii dee sodati u Loomë dee bi sai dë, hën  de taa di köndë ko fu hënseei, an o dë a Loomë basu möön.

Söwan dii liba baka di dë, hën möön leki 30.000 sodati u Loomë, di Cestius Gallus bi ta tii, go a Jelusalen u de go feti ku dee Dju dee bi hopo deseei. Hesihesi seei dee sodati u Loomë denda go a di foto, hën de booko di peni di dë a di döösë pisi u di Wosu u Gadu. Ma te wan pisi, söndö u sëmbë an sabi faandi mbei, hën dee sodati hai baka, taa de nango. Dee Dju dee bi hopo deseei bi wai seei, hën de kule a dee sodati u Loomë baka. Di soni dë bi mbei dee Keesitu sëmbë du di soni di Jesosi bi piki de. De fusi kumutu a Jelusalen, hën de aba di Joodan Lio, go tjubi a dee kuun.​—Mateosi 24:15, 16.

Di jaa baka di dë, hën dee Loomë sodati toona go a Judea. Di pasi aki di hedima u de, de kai Vespasian ku di womi mii fëën Titusi, hën bi ta tii de. Ma kölö sö baka di dë, hën di Tiima de kai Nero dëdë a di jaa 68. Fëën mbei Vespasian toona go a Loomë faa tii nëën kamian, hën a disa di womi mii fëën, Titusi faa tii dee 60.000 sodati a di feti.

A höndima-liba u di jaa 70, hën Titusi piki dee sodati fëën, u de faa hii dee pau u Judea tuwë. De tei de u mbei wan peni ku tjönitjöni buka, lontu Jelusalen. Di peni aki bi langa 7 kilomëti. A wajamaka-liba, hën dee Loomë sodati booko di foto ku di Wosu u Gadu, hën de tjuma hii soni kaba fiaa. Hii dee sitonu dee bi sai dë de booko paaja fanjanfanjan, leti kumafa Jesosi bi taki a fesi (Lukasi 19:43, 44). Sëmbë ta taki taa de si kuma söwan feifi höndö dusun sëmbë dëdë a Jelusalen ku hii dee woto pisi u di köndë.

A di jaa 71, Titusi toona go a Italiaköndë, hën dee Loomë sëmbë tei ën ku wai seei. Hii dee sëmbë u di foto piizii gaanfa seei. De an bi piizii sö a di foto wan daka.

De bi tja dee gaan hia gudu go lei dee sëmbë, nöö te dee sëmbë bi ta waka a dee sitaati u Loomë, nöö de bi ta foondo seei. De bi ta wai seei di de bi ta luku dee boto di dee Loomë sëmbë bi wini tei a di feti, dee fetilai, ku dee peipei soni di de bi tei a di Wosu u Gadu a Jelusalen.

Titusi bi ko ta tii nëën tata Vespasian kamian a di jaa 79. Ma tu jaa baka di dë, hën Titusi dëdë. Di baaa fëën de kai Domitian bigi tii nëën kamian, hën wantewante, a mbei wan soni u hopo Titusi në.

A di ten aki, di soni di de mbei u hopo Titusi në da wan soni di dusudusu sëmbë nango luku hiniwan jaa a Loomë. So sëmbë ta si di soni dë kuma wan gaan tëmbë seei, wotowan ta si ën kuma wan soni di ta lei fa Loomë bi abi makiti tjika, ma woto sëmbë taa a dë wan soni di ta mëni sëmbë fa Jelusalen ku di Wosu u Gadu booko kaba a sösö.

Ma sëmbë di ta buta pakisei a dee soni di de ta lesi a di Bëibel ta si di soni di de mbei u mëni Titusi kuma wan soni di ta lei taa de sa futoou dee tjabukama woto u Bëibel, söseei taa de ta pasa soifi kumafa a taki a fesi. Boiti di dë, de ta lei taa Gadu hën mbei sëmbë sikifi de.​—2 Petuisi 1:19-21.