Go na content

Go na table of contents

Wan buweisi di e sori taki profeititori kon tru

Wan buweisi di e sori taki profeititori kon tru

NA INI ROME, NA ITALIAKONDRE, WAN BIGI MONUMENTI DE DI E GI GRANI NA TITUS, WAN FU DEN PÔPI GRANKOWNU FU ROME. SMA FU ALA SEI FU GRONTAPU E GO DRAPE FU LUKU A MONUMENTI DISI.

Tu bigi prenki koti na ini a ston fu a monumenti disi di sma sabi leki a Titusboog. Den prenki disi abi fu du nanga wan prenspari sani di pasa na ini owruten. Ma wan sani di furu sma no sabi, na taki a monumenti disi na wan buweisi di e sori taki Bijbel profeititori kon tru finifini.

WAN FOTO DI GADO KRUTU

Na a ten fu a yari 30, a Gran Kownukondre Rome ben de fu Ingrisikondre nanga Galia (now a nen Fransikondre) te go miti Egepte. Sani ben e waka heri bun gi den kondre na ini a kontren drape èn den ben gudu srefisrefi. Ma doronomo a farawe kontren fu Yudea ben de wan problema gi Rome fu di a no ben wani saka ensrefi na ondro a tiri fu den Romesma.

Wan buku e taki: „Yudea ben de wan fu den kontren fu Rome di no ben lobi en kwetikweti taki Rome ben e tiri den, èn Rome srefi no ben man feni en tu nanga den sma fu Yudea. Den Dyu no ben lobi fu saka densrefi na ondro tiriman fu tra kondre di no ben e lespeki den gwenti fu den. Den Romesma ben feni taki den Dyu ben de tranga-ede sma èn fu dati ede den ben e du ogri nanga den èn den ben e pina den” (The Encyclopedia of Ancient Rome). Furu Dyu ben e howpu taki wan tiriman ben o frulusu den fu den tegu Romesma èn ben o meki Israel kon tron wan prenspari kondre baka leki fosi. Ma na ini a yari 33, Yesus Krestes taki dati wan bigi rampu ben o miti Yerusalem.

Yesus ben taki: „Den dei o kon te yu feanti o bow wan skotu fu srapu postu na yu lontu. Den o lontu yu èn na ala sei sma o pina yu. Den o naki yu nanga den pikin fu yu trowe na gron èn den no o libi nowan ston fu yu na tapu a trawan.”​—Lukas 19:43, 44.

A no de fu taki dati den disipel fu Yesus no ben man frustan san a ben wani taki. Tu dei baka dati, di den ben e luku a tempel fu Yerusalem, dan wan fu den taki: „Leriman, luku fa den ston disi bigi èn luku fa den oso moi!” Iya, a kan taki sonwan fu den ston fu a tempel ben langa pasa 11 meter, ben bradi pasa 5 meter, èn ben hei pasa 3 meter! Toku Yesus piki: „Ala den sani di unu e si dya, no o de moro. Wan dei sa kon te nowan ston sa tan na tapu a trawan, ma den sa broko den puru.”​—Markus 13:1; Lukas 21:6.

Yesus taigi den tu: „Te unu e si taki legre seti kampu lontu Yerusalem, dan un musu sabi taki a ten doro te a foto o kisi pori. Dan meki den sma di de na Yudea, bigin lowe go na den bergi, meki den sma di de na ini Yerusalem hari gowe fu drape, èn meki den sma di de na den boitipresi no go na ini a foto” (Lukas 21:20, 21). Den sani di Yesus taki kon tru?

WAN FOTO E KISI PORI

Dritenti na dri yari baka dati, a ben muilek ete gi den Yudeasma fu saka densrefi na ondro Rome. Ma na ini a yari 66, Gessius Florus di Rome ben poti leki tiriman na ini Yudea, teki moni puru na ini a monikisi fu a santa tempel. A sani dati meki taki den Dyu no ben man teki en moro. Heri esi wan bigi grupu Dyu fetiman go na Yerusalem. Den kiri den srudati fu Rome di ben de drape èn den taki dati Yudea no de na ondro a tiri fu Rome moro.

Sowan dri mun baka dati, Cestius Gallus kon na Yerusalem nanga moro leki 30.000 srudati fu Rome, fu feti nanga den Dyu di ben opo densrefi teige Rome. Fosi yu denki, den Romesma pasa go na ini a foto èn den bigin suku fu broko a dorosei skotu fu a tempel. Ne, wantronso, den hari gowe baka. Den Dyu ben breiti èn den hari go na baka den srudati fu Rome. Di den srudati fu Rome èn den Dyu fetiman gowe libi a foto, dan den Kresten gi yesi na a warskow fu Yesus. Den lowe gowe libi Yerusalem èn den go na den bergi na abrasei fu Yordan-liba.​—Mateyus 24:15, 16.

A yari baka dati, Rome bosroiti fu go doro nanga a feti teige Yuda. Disi leisi Legre-edeman Vespasianus nanga en manpikin Titus ben e teki fesi na ini a feti. Ma syatu baka di Grankownu Nero dede na ini a yari 68, dan Vespasianus drai go baka na Rome fu tron Grankownu. A libi a feti gi en manpikin Titus di ben de nanga sowan 60.000 srudati.

Na ini yuni fu a yari 70, Titus meki den srudati fu en koti furu bon na ini Yudea, èn den gebroiki den fu meki wan skotu fu srapu postu. A skotu ben langa 7 kilometer èn a ben e lontu Yerusalem. Na a ten fu september, den Romesma ben fufuru ala sani na ini a foto èn den bron a foto nanga a tempel. Soleki fa Yesus ben taki na fesi, den broko ala sani èn den no libi nowan ston na tapu a trawan (Lukas 19:43, 44). Sma e denki taki „pikinmoro 500.000 sma dede na ini Yerusalem èn na tra presi na ini a kondre”.

A GRANKOWNUKONDRE E WINI A FETI

Na ini a yari 71, Titus drai go baka na Italiakondre èn den sma fu Rome di ben breiti srefisrefi, gi en wan switikon. A heri foto ben de na strati fu prisiri fu di a legre ben hori wan fu den moro bigi prodowaka di oiti ben hori na ini a foto.

Den sma no ben man bribi di den si den someni gudu di a legre ben e sori den. Den ben prisiri fu si den boto di den srudati ben teki fu den Dyu. Boiti dati, bigi podium ben e lolo pasa pe sma ben e prei feti na tapu. Sma ben kan si den sani tu di den ben fufuru na ini a tempel na Yerusalem.

Na ini a yari 79, Titus tron Grankownu, baka en papa Vespasianus. Ma tu yari baka dati, Titus dede sondro taki sma ben fruwakti dati. En brada Domitianus tron Grankownu èn wantewante a bow wan monumenti fu gi grani na Titus.

A MONUMENTI NA INI A TEN DISI

A Titusboog na ini Rome

Na ini a ten disi, dusundusun sma e go na Rome ibri yari fu go luku a Titusboog. Son sma e si a monumenti disi leki wan moi sani di sma meki, trawan e si en leki wan sani di e gi grani na wan Grankownu fu Rome. Gi tra sma a de wan monumenti di e sori taki Yerusalem nanga a tempel ben kisi pori.

Ma sma di e leisi Bijbel finifini, e si a Titusboog leki wan moro prenspari sani. Den e si en leki wan buweisi taki wi kan frutrow Bijbel profeititori èn taki den e kon tru soifri soleki fa Gado taki.​—2 Petrus 1:19-21.