Tshɔka lɛnɛ ele awui

Tshɔka lo ɛtɛ w'awui

Djembetelo yaha l’ɛtɛkɛta dikambo dia prɔfɛsiya ka mɛtɛ

Djembetelo yaha l’ɛtɛkɛta dikambo dia prɔfɛsiya ka mɛtɛ

L’ATEI ATEI WA RƆMƆ, L’ITALI, MBATANEMA MƆNIMA ƆMƆTSHI WA DIAMBO WAKUTOLA YAMBALO YA WANƐ WATSHƆ TEMBOLA OMA L’AHOLE TSHƐ WA L’ANDJA W’OTONDO. MƆNIMA ƆSƆ WAKASALEMA DIA NƐMIYA OWANDJI ƆMƆ W’ASE RƆMƆ WA LOKUMU WAKAWELƐKA, TITUS.

Mɔnima waki Titus wekɔ la asango ahende wa weke wɛnya dikambo dimɔ dieyama efula diakete l’ɔkɔndɔ. Kaanga mbele dui sɔ haleke mbeyama, diɔ mɛnyaka diɔtɔnganelo dia diambo diele lam’asa mɔnima la Bible, mbuta ate Mɔnima wa Titus wekɔ djembetelo yaha l’ɛtɛkɛta yɛnya lo yoho ya diambo tshɛ woho wakotshama prɔfɛsiya ya lo Bible.

OSOMBA WAKAANYEMA

L’etatelo ka ntambe ka ntondo T.D., diolelo di’ase Rɔmɔ diakanunyama oma la Grande-Bretagne ndo Gaule (ɛlɔ kɛnɛ France) polo l’Edjibito, ndo ɛtshi ka nkɛtɛ kɛsɔ kaki la lotui tshitshi ndo ɔngɔnyi wele atongaka. Koko, ɛtshi kɛmɔtshi ka nkɛtɛ kakangana la wɔ aki tshondo ya wosanu wonya tshɛ le ase Rɔmɔ, mbuta ate prɔvɛnsɛ ka Judeya kakayakiyanyaka.

Dibuku dimɔtshi (Encyclopedia of Ancient Rome) mbutaka ɔnɛ: “Lohetsho la mamba laki lam’asa ase Rɔmɔ la bɛtshi dia nkɛtɛ dimɔtshi diakawalɔmbɔlaka, ɛnyɛlɔ oko Judeya. Ase Juda wakahetshaka ɛnɔmbɔdi w’angɛnangɛnda l’ɔtɛ wakiwɔ kondjakiyanyaka dikambo dia mbekelo yawɔ, ndo ase Rɔmɔ wakayɛnaka dia ase Juda wakayongaka ɛtɛ wolo, ndo dui sɔ diakaakonya dia vɔ mbasalɛ akambo la ngala.” Ase Juda efula wakalongamɛka dia ɔnɔmbɔdi ɔmɔtshi ayokoka mbashimbɛ oma le ase Rɔmɔ ndo ndjokaloya Isariyɛlɛ lo lotombo laki la wɔ ntondo. Koko lo 33 T.D., Yeso Kristo akate dia mpokoso ka wolo kayokomɛ Jɛrusalɛma.

Yeso akate ate: “Nshi yekɔ lo ndjaye yele atunyi ayɛ wayoka lokombo la dikundji dia lɔsɔngɔla lo otshimbedi ayɛ, wayokotshimba ndo wayokodinga lo bɛkɛ tshɛ. Vɔ wayokɔkɔsha lo nkɛtɛ, wɛ la anayɛ ndo vɔ hawototshika le yɛ ndooko dive laadiko dia dive.”​—Luka 19:43, 44.

Mɛnamaka dia ɛtɛkɛta wa Yeso ɛsɔ wakadje ambeki ande l’okandokando. L’ɔkɔngɔ wa nshi hiende, lam’akawende tɛmpɛlɔ ka la Jɛrusalɛma, ɔmɔtshi l’atei awɔ akate ɔnɛ: “Ombetsha, ohenda, ande ave ndo mvudu y’amɛna lee!” Lo mɛtɛ, lo ndjela ɛkɔndɔ ɛmɔtshi, ave amɔtshi wa lo tɛmpɛlɔ waki l’otale wa ndekana mɛtrɛ 11, woke wa mɛtrɛ 5 ndo wemema wa mɛtrɛ 3. Koko, Yeso akakadimola ɔnɛ: “Lo dikambo dia diangɔ diɛnanyu ndo, nshi yayoya yele ndooko dive diayotshikala laadiko dia dive aha la kɔshama.​—Makɔ 13:1; Luka 21:6.

Yeso akanyomowatɛ nto ɔnɛ: “Lam’ayonyɛna Jɛrusalɛma yambodingama l’asɔlayi, kanyeye dia elanyelo kayɔ kaya suke. L’etena kɛsɔ, wanɛ wele la Judeya kawolawɔ otsha l’akona, wanɛ wele l’etei kayɔ kawotombe ndo wanɛ wele lo tosamba watokalolake l’osomba.” (Luka 21:20, 21) Onde ɛtɛkɛta wa Yeso ɛsɔ wakakotshama?

ELANYELO K’OSOMBA

Ɛnɔnyi akumi asato l’esato wakete ko, ase Juda waakatetemala petshama oma le ase Rɔmɔ. Koko l’ɔnɔnyi wa 66 T.D. etena kakande owandji w’ase Rɔmɔ welɛwɔ Gessius Florus diangɔ dia nɛmɔ di’oma lo eombelo ka lo tɛmpɛlɔ, ase Juda waki la nkɛlɛ kokoka mbikikɛ nto. Kombeta edja, andɔshi w’ase Juda wakadinge Jɛrusalɛma, wakadiake asɔlayi w’ase Rɔmɔ ndo wakate dia wambolongola dipanda oma le ase Rɔmɔ.

Suke la ngɔndɔ shato l’ɔkɔngɔ, ndekana asɔlayi w’ase Rɔmɔ 30 000 wakayalɔmbɔmaka oma le Cestius Gallus, wakaye la Jɛrusalɛma dia ndjolanya wanɛ wakatɔmbɔkɔ. Ase Rɔmɔ wakɔtɔ mbala kakɔ ɔtɔi l’osomba ndo wakalanya mpele diakadinge tɛmpɛlɔ. Oma laasɔ, aha l’ɔkɔkɔ shikaa, vɔ wakakalola. Ase Juda w’atɔmbɔki wakangɛnangɛna ndo wakatshanana la wɔ. Lam’ele asɔlayi w’ase Rɔmɔ ndo atɔmbɔki w’ase Juda wakatshike osomba hwe, Akristo wakalame ɔhɛmwɛlɔ wa Yeso wakalawɔ oma la Jɛrusalɛma otsha l’akona wa la wedi w’Ɔkɛdi wa Jɔrdana.​—Mateo 24:15, 16.

Lo ɔnɔnyi wakayele, ase Rɔmɔ wakanyomoka mpango dia ndɔsha ase Juda ndo wakayalɔmbɔmaka oma le jeneralɛ Vespasien nde l’ɔnande, Titus. Koko, aha la ntshimbatshimba l’ɔkɔngɔ wa nkumekanga Nɛrɔ mvɔ lo 68 T.D., Vespasien akakalola otsha la Rɔmɔ dia tokita she lo lowandji, ndo akatshike mpango kɛsɔ l’anya wa Titus ɔnande laki l’asɔlayi suke la 60 000.

Lo Ngɔndɔ ka samalo, l’ɔnɔnyi wa 70 T.D., Titus akasha asɔlayi ande lotshungɔ la mpembola esongo tshɛ la Judeya, esongo wakakambe la wɔ dia mbika ehele kaki l’otale wa kilɔmɛtrɛ 7, ehele kɛsɔ kaki la dikundji dia lɔsɔngɔla diakadinge Jɛrusalɛma. Lo Ngɔndɔ ka divwa, ase Rɔmɔ wakambe ndo wakatshumbe osomba ndo tɛmpɛlɔ kawɔ ndo vɔ kotshika ndooko dive laadiko dia dive, paka oko wakatatshi Yeso yema tshitshɛ ntondo ka laasɔ. (Luka 19:43, 44) Lo ndjela eyangelo wakasalema la yambalo tshɛ, suke la “k’anɛi ɔtɔi ndo etenyi ka l’atei atei ka miliyɔ y’anto wakavu la Jɛrusalɛma ndo lo ahole akina wa lo wodja.”

OTSHUMBA WA DIAMBO

Lo 71 T.D., Titus akakalola la Itali ndo ase Rɔmɔ wakosalɛ difɛstɔ dia mamba. Anto wa l’osomba w’otondo wakasale difɛstɔ di’otshumba wa woke diahatasalemaka lo kapitalɛ.

Elui w’anto waki l’ɔngɛnɔngɛnɔ w’efula etena kakawɛnyi ɛngɔnyi efula l’ɛsɛsɛ wa Rɔmɔ. Vɔ waki l’ɔngɛnɔngɛnɔ lo mɛna waato wa totshitshɛ wakawande, diangɔ diakatehaka laadiko di’ashi diaki l’asango wakɛnyaka dia ta oma la ndɔma, ndo diangɔ diakawambe oma lo tɛmpɛlɔ ka la Jɛrusalɛma.

Titus akahɛnɛ Vespasien she oko nkumekanga lo 79 T.D. Koko ɛnɔnyi ehende eto l’ɔkɔngɔ, Titus akavu la shashimoya. Domitien, laki ɔnango akawɔhɛnɛ lo lowandji ndo aha la ntshimbatshimba akasale mɔnima wa woke dia mbisha Titus nɛmɔ.

MƆNIMA NSHI NYƐ

Mɔnima wa Titus la Rɔmɔ nshi nyɛ

Ɛlɔ kɛnɛ nunu nkama y’anto watshɔ tembola Rɔmɔ ɔnɔnyi tshɛ wekɔ lo ngɛnangɛna mɔnima wa Titus. Amɔtshi mbɔsaka mɔnima ɔsɔ oko ɛsɛlasɛla ka woke efula, akina mbɔsaka mɔnima ɔsɔ oko lokumu lɛnya wolo w’efula wa diolelo dia Rɔmɔ, ndo akina oko djembetelo ya elanyelo ka Jɛrusalɛma ndo tɛmpɛlɔ kayɔ.

Koko, wanɛ wadia Bible la yambalo y’efula mbɔsaka mɔnima wa Titus oko ɛngɔ kɛmɔtshi kele la kitshimudi ya woke efula. Ɔsɔ ekɔ djembetelo yaha l’ɛtɛkɛta yashikikɛ woho wele prɔfɛsiya ya lo Bible kotshamaka ndo yekɔ mɛtɛ ndo yɛnya dia yɔ sambiyama oma le Nzambi.​—2 Petero 1:19-21.