Eaha to roto?

Tapura tumu parau

Haapapuraa e mea tano te mau parau tohu

Haapapuraa e mea tano te mau parau tohu

I ROMA NO ROPU, I ITALIA, TE VAI RA TE HOÊ PATURAA TA E RAVE RAHI TAATA MATAITAI NA TE AO NEI E AU RA. TE FAAHANAHANA RA TEIE PATURAA I HOÊ O TE MAU EMEPERA AU ROA ˈˈE NO ROMA, O TITUS TO ˈNA IˈOA.

E piti hohoˈa rarahi to nia iho i te Patu a Titus. Te faaite ra te reira i te hoê tupuraa tuiroo. Tera râ, mea iti roa o te ite nei i te taairaa i rotopu i teie paturaa e te Bibilia. Te haapapu ra hoi te Patu a Titus i te tanoraa mau o te mau parau tohu Bibilia.

UA FAAUTUAHIA TE HOÊ OIRE

I te senekele matamua, ua faaaanohia te hau Emepera Roma mai te fenua Beretane e Gaule (piihia te fenua Farani i teie mahana) tae atu i Aiphiti. Ua fanaˈo teie mau tuhaa fenua i te hoê faatereraa papu e te ruperuperaa. Tera râ, i vai na te hoê vahi tei riro ei tapitapiraa tamau no Roma: o te mataeinaa ïa no Iudea.

Te faaite ra te hoê buka no nia ia Roma i tahito ra e mea iti roa te mau tuhaa fenua i raro aˈe i te faatereraa Roma tei faatupu i te hoê â au-ore-raa rahi mai to Iudea. E tamaˈi hau ore hoi to Roma e to Iudea. Ua inoino te ati Iuda i te feia aratai ěê tei tâuˈa ore i ta ratou mau peu tumu. E ua haavî to Roma i te ati Iuda no te mea mea orure hau roa ratou. Ua tiai e rave rahi ati Iuda i te hoê Mesia poritita o te tiahi i ta ratou mau enemi Roma e o te haamau i te hoê tau oaoa no Iseraela. I te matahiti 33 râ, ua parau o Iesu Mesia e faaruru Ierusalema i te hoê ati.

Ua parau Iesu: “E tae mai hoi te mau mahana e aua ˈi to oe mau enemi ia oe i te pou oeoe, a haaati atu ai ia oe. E haamou uˈana ˈtu ai ratou ia oe e to mau tamarii. E ore te hoê ofai i roto i teie oire e vaiihohia i nia iho i te tahi.”Luka 19:43, 44.

Papu maitai ua maere roa ta Iesu mau pǐpǐ i tera mau parau. E piti mahana i muri iho, ua parau hoê o ratou ma te mataitai atu i te hiero i Ierusalema: “Orometua, a hiˈo na i te faahiahia o teie mau ofai e o teie mau patu!” Parau mau, ia au i te tahi mau faataaraa, e 11 metera te roa, e 5 metera te aano e e 3 metera te teitei o vetahi mau ofai o te hiero. Ua pahono râ Iesu: “Teie mau mea ta outou e hiˈo nei, e tae mai te mau mahana e ore ai e vaiihohia te hoê ofai i nia iho i te tahi, e huri-pauroa-hia i raro.”Mareko 13:1; Luka 21:6.

I muri iho, ua parau Iesu ia ratou: “Ia ite outou ia Ierusalema ia haaatihia e te nuu, ua fatata ïa oia i te mou. Ia horo ïa te feia e parahi ra i Iudea i te mau mouˈa, ia faarue te feia i roto i te oire i taua oire ra, e eiaha to te mataeinaa e tomo mai.” (Luka 21:20, 21) Ua tupu iho â anei ta Iesu i parau?

UA HAAMOUHIA TE HOÊ OIRE

E 33 matahiti i muri iho, mea au ore noâ no to Iudea i te faatereraa Roma. I te matahiti 66 râ, ua haru o Gessius Florus, te tavana Roma i Iudea, i te moni i roto i te vairaa taoˈa moˈa o te hiero. Ua riri roa te ati Iuda. Oioi te feia aro ati Iuda i te putuputu mai i Ierusalema no te haapohe i te mau faehau Roma e no te faataa ê ia ratou i te faatereraa Roma.

Fatata toru avaˈe i muri iho, ua aratai Cestius Gallus i e 30 000 faehau Roma no te haere i Ierusalema ia faaea te orureraa hau. Oioi to Roma i te tomo i roto i te oire e i te vavahi i te mau patu o te hiero. I muri iho, ma te maere, ua faarue ratou ia Ierusalema. Ua oaoa roa te feia orure hau ati Iuda e oioi ratou i te tapapa ˈtu i to Roma. Aita faahou ïa e nuu e e feia orure hau i roto i te oire. Ma te pee i ta Iesu faaararaa, ua faarue te mau Kerisetiano ia Ierusalema no te horo i te mau mouˈa i te tahi aˈe pae o te anavai Ioridana.—Mataio 24:15, 16.

I te matahiti i muri iho, ua aro faahou to Roma i to Iudea. Na te tenerara Vespasien ïa e ta ˈna tamaiti o Titus i aratai i te reira. Ua pohe râ te emepera Néron i te matahiti 68. Ua titauhia ia Vespasien ia hoˈi oioi i Roma no te riro ei arii. Ua faatoroa ïa oia i ta ˈna tamaiti o Titus no te aratai i te hoê nuu e 60 000 faehau.

I Tiunu 70, ua faaue Titus i ta ˈna mau faehau ia tâpû i te mau raau i te mataeinaa o Iudea no te aua ia Ierusalema i te pou oeoe mai te hoê patu e 7 kilometera te roa a haaati atu ai i te oire. I Tetepa, ua haru e ua tutui to Roma i te oire e i ta ˈna hiero i te auahi. Ua vavahi ratou i te reira e aita hoê aˈe ofai i vaiihohia i nia iho i te tahi, mai ta Iesu i tohu. (Luka 19:43, 44) Ia au i te hoê maimiraa, ua pohe 750 000 taata i Ierusalema e i te tahi atu pae o te tuhaa fenua.

TE HOÊ UPOOTIARAA FAAHIAHIA MAU

I te matahiti 71, ua hoˈi o Titus i Italia e ua farii to Roma ia ˈna na roto i te hoê oroa faahiahia roa. Ua putuputu mai te taatoaraa o te oire no te faatupu i te oroa no te hoê o te mau upootiaraa rahi roa ˈˈe o te oire.

Ua oaoa roa te nahoa a ite ai i te hoê haereraa faahiahia mau na te mau aroâ i Roma. Mea au roa na ratou i te mataitai i te mau faufaa rahi haruhia, te mau pereoo rahi no te faaiteite i te mau tupuraa tamaˈi e te mau taoˈa atoa eiâhia i roto i te hiero o Ierusalema.

O Titus tei riro to muri iho arii i te matahiti 79 a mono atu ai i to ˈna metua tane, o Vespasien. E piti noa râ matahiti i muri iho, ua pohe taue o Titus. O to ˈna ïa taeae, o Domitien, tei mono ia ˈna ei arii. Oioi oia i te haamau i te hoê paturaa no te faahanahana ia Titus.

TE PATU A TITUS I TEIE MAHANA

Te Patu a Titus i Roma i teie mahana

I teie mahana, i te matahiti taitahi, e haere tausani taata e mataitai i te Patu a Titus i Roma. No vetahi, e ohipa aravihi roa teie Patu. No te tahi atu, o te hoê ïa haapapuraa o to Roma mana. No te tahi atu râ, e taipe te reira o te haamouraa o Ierusalema e o ta ˈna hiero.

Tera râ, no te feia e taio maite ra i te Bibilia, mea faahiahia aˈe te auraa o te Patu a Titus. O te hoê paturaa e haapapu ra e mea mau e e mea tano te mau parau tohu Bibilia. Papu maitai ïa no ǒ mai te reira i te Atua.—Petero 2, 1:19-21.