Murowe mpantta wa sirimuhina

Murowe mpantta wa myaha sirimuhina

Namoona Ohinlavula a Wiiraneya wa Eprofesia

Namoona Ohinlavula a Wiiraneya wa Eprofesia

ERIYARI YA EPOOMA YA OROMA, WITALIA, WOOKHALA MONUMENTO ONIXUKURIWA NI ATTHU A ILAPO SINCEENE. MONUMENTO OWO ONIMUTTOTTOPELA MWENE TITO.

Monumento wa Tito wookhalana idesenyu piili suulupale siniitthaniwa relevo, seiyo sinooniherya itthu siiraneyale khalai. Masi anamunceene khanisuwela ovarihana waya monumento ole ni Biibiliya. Monumento wa Tito onnivaha onamoona wa wiiraneya wa eprofesia ya Biibiliya.

EPOOMA YAAPHUKELIWE

Eseekulu yoopacerya EC., Olamulelo wa oRoma waaniphiya wInglaterra, ni oFrança mpakha wEjiitu, nave waahikhala murettele ni waari woothaaciri. Masi wookhala muttetthe mmosa wa olamulelo owo wahaamala manyaku-nyaku. Yaari eprovinsia ya oYudeya.

Eliivuru Encyclopedia of Ancient Rome (Enciclopédia da Roma Antiga) enihimya so: “Mittetthe sinceene saalamuleliwa ni oRoma khisaathanyiwa, ovikana muttetthe wa oYudeya. AYuda yaaninlaseya mwaha wa aRoma ohicala soolema sa aYuda, nave aRoma khiyaasiveliwa mwaha wa ohiiwelela wa aYuda”. AYuda anceene yaalipelela orwa wa mesiya aarowa wiirela mpantta epoliitika ni owoomola aRoma, ni aarowa ottikiherya makhalelo ooloka wIsarayeli. Masi mwaakha wa 33 EC., Yesu aahihimya wira yaamukhumelela ehasara yuulupale oYerusalemu.

Yesu aahimmye so: “Vekekhai, animokhumelela mahiku òtakhala: awani awo animorukurerya wira yotuphele, animophunyererya mipantte sothene. Awo animonyakatta weyo vamosá n’atthu awo: khanohiyerya nnákhala nluku nimosá vasulu va nikhwaya”.​—Luka 19:43, 44.

Moolumo ale yaahaaxankiha awiixutti a Yesu. Evinre ene mahiku manli, awiixutti a Yesu yahiweha etemplo ya oYerusalemu, ni mmosa aahithamala oriki: “Mwixuttihi, moneke maluku malupalexa n’ipa sorekamexa!” Mwekeekhai, maluku awo yaari maalupalexa, maana vanihimmwa wira erakamelo ya maluku makina yaaniphiya imeeturu 3, wunnuwa waya waaniphiya imeeturu 11 ni mpantta mukina 5! Masi Yesu aahaakhula oriki: “Anophiya mahiku, sinìra aya sothene iya sinònanyu sipwexakasiwe: khaninrowa ohala nnákhala nluku nimosá vasulu va nikhw’aya”.​Marko 13:1; Luka 21:6.

Nuumala-vo, Yesu aahincererya oriki: “Moná vale oYerusalemu orukureriwene n’anakhotto, okathi uwo musuwele wira ohononiwa waya wophiya. Okathi ene yowo, ale ari elapo y’oYudeya, etthyawele omwako. Ale ankhala mmuttettheni, ekhume-mo: ale ari omatta ehihokolowelé omuttettheni”. (Luka 21:20, 21) Niireke moolumo awo ahiiraneya?

OMALA-MALA WA EPOOMA

Saahivira iyaakha 33 nlelo aYuda ahasuliwaka ni aRoma. Masi itthu saahirukunuwa mwaakha wa 66 EC., vaavo mukhulupale a oRoma, Géssio Floro, namalamulela a oYudeya, aiyale awe mihakhu sowaarya sa mutemplo. AYuda yaahiphweeleya, nto yahaathukumanya anakhotto aya khurowa oYerusalemu. Nuuphiya, yaahiwiiva anakhotto a aRoma yaaweherya muttetthe ole. Nuumala-vo, yaahilaleya otaphuwa waya wa aRoma.

Nuuvira myeeri miraru, anakhotto oowiiraka 30.000 yaahikhuma oRoma ahooleliwaka ni Céstio Galo, wira yawiive anammwareya oYerusalemu. Anakhotto a oRoma yaahikela mmuttettheni mowaakuveya, khweemela ota wa ixiri sa epooma. Masi mootutuxerya, anakhotto awo yaahitthikela elapo aya ahiwanne ekhotto. Anammwareya ale aYuda yaahitteeliwa murima vanceene, nto yaahipacerya owoomola anakhotto aRoma. MaKristau yaiwelenle moolumo a Yesu, yaahittottela mureerelo okathi ole, yaahikhuma oYerusalemu ni yaahitthyawela omiyaakoni saari ekhopela ekina ya muro Yordani.​—Matheyo 24:15, 16.

Ovinre ene mwaakha mmosa, aRoma yaahiilokiherya wira yapwetexe oYerusalemu, ahooleliwaka ni Vespasiano ni mwanawe, Tito. Masi, nuumala okhwa namalamulela Nero mwaakha wa 68 EC., Vespasiano aahitthikela oRoma wira attikhiwe emwene, nto aahimuhiya mwanawe Tito aahoolelaka anakhotto ale 60.000.

Mweeri wa Junyo, mwaakha wa 70 EC., Tito aahaaruma anakhotto awe wuuha miri saari ota wa muttetthe wa oYerusalemu, wira ateke ekintaali ya ikiloomo 7 ya miri soothokoliwa, yeeyo yaarukurerya muttetthe wotheene wa oYerusalemu. Mweeri wa Setembro, aRoma yaahipaha muttetthe wotheene wa oYerusalemu, ohela muhina etemplo, nave yaahipwexakasa inupa sotheene, ntoko Yesu aahimmye awe vahinatthi. (Luka 19:43, 44) Vanihimmwa wira “atthu anaattamela 500.000 yaahiiviwa epooma ya oYerusalemu ni ipantte sikina sa elapo ele”.

OXINTTA WUULUPALE WA OMWENE WA OROMA

Mwaakha wa 71 EC., Tito aahihokolowela wItalia ni aahaakheliwa vanceene ni atthu yaakhala oRoma. Atthu otheene yaakhala oRoma yaahitthapela vanceene oxintta iwe.

Atthu yaahihakalala vanceene okathi yaaweha aya mihakhu sotheene saakuxiwe oYerusalemu seesihiwaka mustaraatani mwa oRoma. Mwa itthu iyo seesihiwa, yaahikhala apakiti, ikalawa sa ekhotto ni mihakhu sikina saakumihiwe mutemplo oYerusalemu.

Nto mwaakha wa 79 EC., Tito aahimuranttela emwene paapa awe, Vespasiano. Masi mootutuxerya sivinre ene iyaakha piili paahi Tito aahikhwa. Aahirantteliwa ni munna awe, aitthaniwa Domiciano, ni moohipisa aahipaka monumento wanvuwiha munnawe.

MONUMENTO WA TITO OLELO-VA

Monumento wa Tito oRoma olelo-va

Olelo-va, Monumento wa Tito onniwehiwa ni atthu anceene anixukurya epooma ya oRoma. Atthu akina annithokorerya monumento owo ntoko elatarato yooreera paahi, masi akina anithokorerya ntoko ethoonyeryo ya owerya wa olamulelo wa oRoma. Akina anoona okhala ethoonyeryo yoowi aRoma yaahipwetexa muttetthe wa oYerusalemu ni etemplo aya.

Masi atthu animusoma Biibiliya annithokorerya Monumento wa Tito mwa enamuna ekina. Owo onnivaha onamoona woowi iprofesia sa Biibiliya ti sekeekhai ni sinniroromeleya, maana sinikhuma wa Muluku.​—2 Pedru 1:19-21.