Wa ka wokol yáanal u Arco Titoeʼ yaan a wilik tu kaʼatséelil dibujoʼob póolaʼanoʼobiʼ, lelaʼ ku yeʼesik baʼax tu beetaj le romanoʼoboʼ. Baʼaleʼ maʼ yaʼab máaxoʼob u yojloʼob baʼax yaan yil le arco yéetel le Bibliaoʼ. Le arco beetaʼab tu kʼaabaʼ Titooʼ, kex maʼ u yaʼalik mix baʼaleʼ ku yeʼesikeʼ jach ku béeytal le profecíaʼob jeʼex aʼalaʼanil teʼ Bibliaoʼ.

Teʼ año 30 tsʼoʼokok u taal Jesúsoʼ, u imperioil Romaeʼ ku kʼuchul Britania, bey xan Galia (Francia) tak Egipto. Jach maʼalob u bin tiʼ le kaajoʼob nuʼuktaʼanoʼob tumen Romaoʼ. Baʼaleʼ yaan máaxoʼob kaʼach beetik u chiʼibal u pool: u máakiloʼob Judea.

Junpʼéel enciclopediaeʼ ku yaʼalik: «Ichil le kaajoʼob ku gobernartik kaʼach Romaoʼ chéen yéetel u kajnáaliloʼob Judea maases ku yantal baʼateloʼob. Le judíoʼoboʼ ku kʼuuxiloʼob tumen táanxel kaajil máax gobernarkoʼob yéetel maʼ tu chaʼabal u beetkoʼob baʼax suukaʼan tiʼob. Chéen baʼaleʼ u gobernadoril Romaeʼ maʼ tu chaʼaj u seguer u beetkoʼob baʼax u kʼáatoʼobiʼ» (Encyclopedia of Ancient Rome). Yaʼab tiʼ le judíoʼoboʼ táan kaʼach u páaʼtkoʼob juntúul máak ka u jáalkʼabtoʼob tiʼ u gobernación Roma bey xan ka u gobernart Israel jeʼex kaʼacheʼ. Baʼaleʼ tu añoil 33, Jesúseʼ tu yaʼalaj yaan u kʼuchul u kʼiinil u xuʼulsaʼal Jerusalén.

Jesúseʼ tu yaʼalaj: «Yaan u taal u kʼiinileʼ le máaxoʼob pʼekmilechoʼ yaan u pakʼikoʼob ta baʼpach cheʼob yaan u puntaʼob yéetel yaan u baʼateloʼob ta contra. Letiʼobeʼ yaan u jéenpʼuchkechoʼob paʼteʼ yéetel a paalal. Yaan u láaj nikikechoʼob, junpuliʼ maʼ ken u pʼatoʼob mix junpʼéel tuunich tu yóokʼol uláakʼ tuunich» (Lucas 19:43, 44).

Le discípuloʼoboʼ péeknaj u yóoloʼob ka tu yuʼuboʼob baʼax tu yaʼalaj Jesús. Kaʼapʼéel kʼiin máankeʼ, le táan u yilkoʼob u temploil Jerusaléneʼ, juntúul tiʼ u discípuloʼobeʼ, tu yaʼalaj: «J-Kaʼansaj, ¡ilawil le tuunichoʼob yéetel u pakʼiloʼob le nukuch najoʼobaʼ!». Le baʼax tu yaʼalaʼ jach jaaj tumen jujunpʼéel u tuunichiloʼob le templooʼ 11 metros u chowakiloʼob, 5 metros u piimiloʼob yéetel 3 metros u kaʼanliloʼob. Baʼaleʼ Jesúseʼ tu yaʼalaj: «Tuláakal le baʼaxoʼob ka wilkeʼexaʼ yaan u kʼuchul u kʼiinil u láaj niʼikil, maʼ kun pʼatbil tuunich tu yóokʼol uláakʼ tuunich» (Marcos 13:1; Lucas 21:6).

Jesúseʼ tu yaʼalaj xan: «Kéen a wileʼex jelekbal le soldadoʼob tu baʼpach Jerusalénoʼ ojéelteʼex tsʼoʼok u náatsʼal u kʼiinil u xuʼulsaʼaltiʼ. Le máaxoʼob túun yanoʼob Judeaoʼ púutsʼkoʼob utiaʼal ka xiʼikoʼob teʼ montañaʼoboʼ, le máaxoʼob yanoʼob chúumuk Jerusaléneʼ lukʼkoʼobiʼ, yéetel le máaxoʼob yanoʼob naatsʼ tiʼ le kaajoʼ maʼ u yookloʼobiʼ» (Lucas 21:20, 21). ¿Béeychaj wa le baʼax tu yaʼalaj Jesúsaʼ?

Máan yaʼab años táan u gobernartaʼal le judíoʼob tumen le romanoʼoboʼ, baʼaleʼ tu añoil 66, Gesio Floro, juntúul máax tsʼaʼan autoridad tiʼ tumen Romaeʼ, tu yoklaj le taakʼin ku tsʼaʼabal teʼ templooʼ. Lelaʼ le beet u xíikil u pʼujaʼanil le kʼasaʼan judíoʼoboʼ, le oʼolal ookoʼob Jerusalén ka tu kíimsoʼob le soldadoʼob romanoʼoboʼ, bey káajik u  yeʼeskoʼob maʼ u kʼáatoʼob ka seguernak u gobernartaʼaloʼob tumen Romaoʼ.

Ka máan kex óoxpʼéel meseseʼ, Cestio Galo yéetel maas tiʼ treinta mil soldadoʼob romanoʼobeʼ kʼuchoʼob Jerusalén utiaʼal u xuʼulskoʼob tiʼ le máaxoʼob táan u líikʼloʼob tu contraʼoboʼ. Le romanoʼoboʼ ookoʼob ichil le kaajoʼ ka tu yiloʼob u lúuʼsikoʼob u jaats tiʼ le pakʼ baʼpachmil le templooʼ. Baʼaleʼ chéen ka ilaʼabeʼ táan u lukʼloʼob teʼ kaajoʼ, le judíoʼoboʼ tu tukloʼob tsʼoʼok u ganaroʼobeʼ ka binoʼob u chukpachtoʼob. Le máaxoʼob uʼuy u tʼaan Jesúsoʼ binoʼob teʼ montaña yaan tuláakʼ u tséel le río Jordán jeʼex aʼalaʼabiktiʼoboʼ (Mateo 24:15, 16).

Ka máan junpʼéel añoeʼ Romaeʼ kaʼa líikʼ tu contra le judíoʼoboʼ. Teʼ kʼiinoʼobaʼ tsʼaʼab Vespasiano u nuʼukt le soldadoʼoboʼ yéetel túuxtaʼab xan Tito, u hijo. Baʼaleʼ teʼ año 68, kíim le emperador Neronoʼ le oʼolal Vespasianoeʼ suunaj Roma utiaʼal u gobernar. Titoeʼ tsʼaʼab u nuʼukt le sesenta mil soldadoʼob utiaʼal u binoʼob tu contra le judíoʼoboʼ.

Tu mesil junio tiʼ u añoil 70, Titoeʼ tu yaʼalaj tiʼ u soldadoʼob ka u chʼakoʼob u cheʼiloʼob Judea yéetel ka u póoloʼob u puntaʼob utiaʼal u pakʼikoʼob tu baʼpach le 7 kilómetros yaan tiʼ Jerusalénoʼ. Ka máan tres meseseʼ le romanoʼoboʼ tu láaj chʼaʼajoʼob le baʼaxoʼob yanoʼob teʼ kaaj yéetel teʼ templooʼ, ka tsʼoʼokeʼ tu tóokoʼob le kaaj paʼteʼ yéetel le templooʼ. Jeʼex tu yaʼalil Jesúsoʼ maʼ tu pʼatoʼob mix baʼaliʼ (Lucas 19:43, 44). Tsʼoʼok u yilaʼaleʼ kex 500,000 máakoʼob kíimoʼob Jerusalén yéetel tiʼ uláakʼ u kaajiloʼob Judea.

Tu añoil 71, Titoeʼ suunaj Italia. Tu kaajil Romaeʼ jach maʼalob úuchik u kʼaʼamal. Tuláakal le máakoʼob jóokʼoʼob u kʼiinbesoʼob yéetel u yiloʼob bix u máan u xíimbaltuba le soldadoʼob tsʼoʼok u ganaroʼoboʼ, lelaʼ junpʼéel baʼal mix juntéen ilaʼak kaʼachi.

Le máakoʼoboʼ pʼáat jaajap u chiʼob ka tu yiloʼob bukaʼaj oro táan u máansaʼal tu bejiloʼob Roma. Táan kaʼach xan u máansaʼal mejen barcoʼob, nukuch carretaʼob tuʼux ku yeʼesaʼal bix úuchik u baʼateʼel le romanoʼoboʼ yéetel tiʼ uláakʼoʼobeʼ tiʼ ku bisaʼal le baʼaxoʼob chʼaʼab tu temploil Jerusalénoʼ.

Tu añoil 79, kíim Vespasiano, u taata Tito, le oʼolal letiʼ káaj u beetik u gobernadoril. Baʼaleʼ chéen dos años gobernarnaji tumen séeb úuchik u kíimil. Ka tsʼoʼokeʼ Domiciano, u yíitsʼin Tito káaj u gobernar yéetel tu túuxtaj beetbil junpʼéel nojoch arco tu kʼaabaʼ Tito.

Cada añoeʼ u milesil máakoʼob ku binoʼob xíimbal Roma yéetel ku jaʼakʼal u yóoloʼob kéen u yiloʼob u Arco Tito. Yanoʼobeʼ ku yilkoʼob bey junpʼéel baʼal jatsʼuts beetaʼanileʼ, uláakʼoʼobeʼ ku yilkoʼob bey junpʼéel monumento ku yeʼesik u páajtalil Romaeʼ yéetel yaneʼ ku kʼaʼajsiktiʼob bix xuʼulsaʼabik Jerusalén yéetel u templo.

Utiaʼal le máaxoʼob xokik le Bibliaoʼ le arcooʼ yaan uláakʼ baʼax ku kaʼansiktiʼob. Ku kaʼansiktiʼobeʼ kex maʼ u yaʼalik mix baʼaleʼ, le arcoaʼ ku yeʼesik jach ku béeytal le profecíaʼob jeʼex aʼalaʼanil teʼ Bibliaoʼ (2 Pedro 1:19-21).