1, 2. (a) Diesorọ udje rẹ Noa, Daniẹl, kugbe Job sa vwọ chọn avwanre uko? (b) Ẹdia vọ yen Izikiẹl hepha ọke ro vwo si eta rehẹ ọbe rẹ Izikiẹl 14:14?

WO HIRHAROKU ebẹnbẹn rẹ igho, omukpahen, yẹrẹ jẹ omakpokpọ evwo? Ọ bẹn kẹ wẹ ọkiọvo wọ vwọ sẹro rẹ aghọghọ wẹn vwẹ ẹga rẹ Jihova? Ọ da dia ọtiọyen, udje rẹ Noa, Daniẹl, kugbe Job sa chọn wẹ uko. Ayen ihwo ri jẹgba, ayen ji hirharoku ebẹnbẹn buebun, tobọ ji te ebẹnbẹn ri phi arhọ rayen phiyọ ẹdia rẹ imuoshọ. Dedena, ayen yọnre gan, ayen da rhe dia udje rẹ esegbuyota vẹ ẹmienyo vwẹ ẹro rẹ Jihova. ​—Se Izikiẹl 14:12-14.

² Izikiẹl yen si eta rehẹ ẹkpo rẹ Baibol re mu uyono nana kpahen. O siro vwẹ Babilọn, vwẹ omarẹ ukpe rẹ 612 B.C.E. * (Izi. 1:1; 8:1) Ọmọke krẹn vwọ wan nu, a da ghwọrọ Jerusalẹm  vwẹ ukpe rẹ 607 B.C.E. Imihwo krẹn re sa vwẹrokere udje rẹ Noa, Daniẹl kugbe Job vwọ fuevun ji nyẹme, keyen sivwin rhọ. (Izi. 9:1-5) Jerimaya, Barọk, Ebẹdmẹlẹk, kugbe emọ rẹ Rekab, eyen evo usun rayen.

3. Die yen e che yono vwẹ uyovwinrota nana?

³ Ihwo re họhọ Noa, Daniẹl, kugbe Job nonẹna yen cha vrabọ rẹ oghwọrọ rẹ akpọ nana. (Ẹvwọ. 7:9, 14) Ọtiọyena, e jẹ a mrẹ oboresorọ Jihova vwọ reyọ eshare yena vwo ru udje kẹ avwanre. Re che vwo yono kpahen ayen ọvuọvo na, a cha tẹnrovi (1) egbabọse rẹ ayen ọvuọvo hirharoku, kugbe (2) obo ra sa vwọ vwẹrokere esegbuyota kugbe ẹmienyo rayen.

4, 5. Egbabọse vọ yen Noa hirharoku, kẹ diesorọ edirin rọyen vwo fo obo ra jokaphiyọ?

⁴ Egbabọse rẹ Noa hirharoku. Ihwo re herọ ọke rẹ Inọk rọ dia ohwo ro vwiẹ ọsẹ rode rẹ Noa vwọ hẹ akpọ, pha brabra. Ayen tobọ ta “eta ebrabra” kpahen Jihova. (Jude 14, 15) Vwọba, ozighi buẹnphiyọ. Vwẹ ọke rẹ Noa, “akpọ na [da rhe] vọn vẹ ozighi.” Emekashe rẹ Idẹbono wene oma kpo ihworakpọ, ayen da rọvwọn eya, ji vwiẹ erhuaran. (Jẹn. 6:2-4, 11, 12) Ẹkẹvuọvo, Noa fẹnẹre. “Noa kọyen ivun rọyen vwerhen Ọrovwohwo na. . . . O vwo ekan vwẹ orua rọyen na-a; Noa da yan kpahọn Ọghẹnẹ.”​—Jẹn. 6:8, 9.

⁵ Roro oborẹ eta yena djephia kpahen Noa. Ọ dia uvwre rẹ ẹgbukpe 70 fiẹ 80 rẹ ihwo buebun tọn te nonẹna yen Noa vwọ yan nene Ọghẹnẹ-ẹ. Noa dia evunrẹ akpọ umwemwu yena te omarẹ ẹgbukpe 600! (Jẹn. 7:11) Vwọ fẹnẹ buebun rẹ avwanre nonẹna, ukoko vuọvo herọ ọke yena rọ da sa mrẹ ọbọgan ji kuomakugbe ihwo efa vwọ ga Ọghẹnẹ-ẹ. Imoni rọyen tobọ dia idibo rẹ Ọghẹnẹ-ẹ. *

6. Idjerhe vọ yen Noa vwo dje uduefiogbere phia?

⁶ Noa niro nẹ o teri ọyen de vwọ dia omamọ rẹ ohwo-o. Ọtiọyena, o de fiudugberi vuẹ ihwo kpahen Jihova. Baibol na de se “[oghwoghwota] rẹ ọvwata.” (2 Pita 2:5) Ọyinkọn Pọl siri nẹ, “vwẹ esegbuyota . . . Noa brorhiẹn hwe akpọ na.” (Hib. 11:7) Vwọrẹ uyota, ihwo mukpahọn, a vwerọ jehwẹ, ọkiọvo e ji djẹ uguegue muo. Ẹkẹvuọvo, “oshọ rẹ ohwo” muro-o. (Isẹ 29:25) Jihova chọn rọ uko vwo fiudugberi.

7. Egbabọse vọ yen Noa hirharoku ọke rọ vwọ kare okọ na?

⁷ Noa vẹ Ọghẹnẹ vwọ yan kugbe vwẹ ikpe re vrẹ ujorin iyorin nu, Jihova da vuẹ nẹ ọ kare okọ vwo sivwin ihworakpọ vẹ eranvwe na. (Jẹn. 5:32; 6:14) Noa riẹn oborẹ iruo rẹ okọ ẹkarọ na cha gan te! Ọ je riẹn nẹ ihwo cha reyọ vwọ jehwẹ, ji mukpahọn. Dedena, ọ fuevun nyupho rẹ Jihova. “O de ru emu ejobi rẹ Ọghẹnẹ dje kẹ nẹ o ru.”​—Jẹn. 6:22.

8. Idjerhe vọ yen Noa vwo djephia nẹ ọyen vwẹroso Jihova nẹ ọ cha vwẹrote orua rọyen?

⁸ Egbabọse ọfa rẹ Noa hirharoku, kẹ obo rọ sa vwọ ghẹrẹ orua rọyen. Tavwen Oghwe na ki ku, ihwo wian gangan rere ayen sa vwọ mrẹ emu re. O muẹro nẹ Noa ji hirharoku ẹdia yena. (Jẹn. 5:28, 29) Dedena, ọ vwẹ ẹga rẹ Ọghẹnẹ vwọ kobaro kẹ ọdavwẹ rẹ orua rọyen. Uvwre rẹ ikpe 40 yẹrẹ 50 rọ vwọ kare okọ na, o chukoku oyerinkugbe rọyen vẹ Jihova-a. Ọtiọyen o ji ru vwẹ uvwre rẹ ikpe 350 rẹ Oghwe na vwọ wan nu. (Jẹn. 9:28) Noa  ghini omamọ rẹ udje rẹ esegbuyota vẹ ẹmienyo vwọ kẹ avwanre!

9, 10. (a) Idjerhe vọ yen a sa vwọ vwẹrokere esegbuyota vẹ ẹmienyo rẹ Noa? (b) Ẹro vọ yen Jihova vwo ni ihwo re yọnrọn irhi rọyen?

⁹ Obo ra sa vwọ vwẹrokere esegbuyota vẹ ẹmienyo rẹ Noa. Avwanre sa vwẹrokere Noa siẹrẹ a da yọnrọn irhi rẹ Jihova, kẹnoma kẹ akpọ rẹ Eshu, ji vwẹ ọdavwẹ rẹ Uvie na vwọ kobaro. (Mat. 6:33; Jọn 15:19) Vwọrẹ imuẹro, oka rẹ akpọ tiọyena cha nẹrhẹ e vwo utuoma kpahen avwanre. Tobọ asaọkiephana dede, ihwo ta erharhe eta kpahen avwanre vwẹ ẹkuotọ evo, kidie avwanre nene iji rẹ Baibol ri shekpahen orọnvwe, ọfanrhiẹn, kugbe erọnvwọn efa. (Se Malakae 3:17, 18.) Ẹkẹvuọvo, kerẹ Noa, Ọghẹnẹ yen avwanre djoshọ rọyen, ọ dia ihworakpọ-ọ. Kidie ọyen ọvo yen sa kẹ avwanre arhọ re bẹdẹ bẹdẹ.​—Luk 12:4, 5.

¹⁰ Wẹwẹ komobọ vwo? Wọ cha ‘yan nene Ọghẹnẹ’ ọ da tobọ dianẹ a vwẹ owẹ vwọ jehwẹ, hanrhe owẹ, yẹrẹ uweren ọgangan da tobọ nẹrhẹ wo vwo ẹwẹn ivivẹ kpahen ẹroevwote rẹ Jihova? Wọ da vwẹrokere esegbuyota rẹ Noa, ku wọ sa vwẹroso Jihova nẹ ọ cha vwẹrote we.​—Fil. 4:6, 7.

11. Egbabọse vọ yen Daniẹl vẹ igbeyan rọyen erha hirharoku vwẹ Babilọn? (Ni uhoho rẹsosuọ na.)

¹¹ Egbabọse rẹ Daniẹl hirharoku. Daniẹl hẹ ẹdia rẹ ọviẹn vwẹ Babilọn rọ dia orere rẹ ihwo buebun da ga ẹdjọ ji vwobọ vwẹ uruemu rẹ orhan. Vwọ vrẹ ọyena dede, ihwo rẹ Babilọn ni ihwo rẹ Ju sakamu, ayen je vwẹ ayen vẹ Ọghẹnẹ rayen Jihova, vwọ jehwẹ. (Une 137:1, 3) O muẹro nẹ uruemu rayen na da Daniẹl vẹ ihwo rẹ Ju efa ri fuevun! Vwọba, a vwẹ Daniẹl vẹ igbeyan rọyen Hananaya, Mishẹl, kugbe Azaraya vwo mu ẹdia ro titiri, kidie a nabọ yono ayen, rere ayen sa vwọ ga vwevunrẹ ọguan rẹ ovie na. A guọnọre nẹ ayen riemu rẹ ovie na ria, ro churobọ si erọnvwọn evo rẹ Ọghẹnẹ gha. Ẹkẹvuọvo, Daniẹl de brorhiẹn nẹ “ọyen sa vwẹ ifiki rẹ avwerhe rẹ emu esiri rẹ ovie na eyẹ udi rẹ ọ dare vwo gbe oma rọyen ẹgua-a.”​—Dan. 1:5-8, 14-17.

12. (a) Omamọ uruemu vọ yen Daniẹl djephia? (b) Ẹro vọ yen Jihova vwo ni Daniẹl?

¹² Ebẹnbẹn ọfa rẹ Daniẹl hirharoku, churobọ si okẹ oghẹresan ro vwori, rọ nẹrhẹ uphẹn sansan rhiephiyọ kẹ. (Dan. 1:19, 20) Jẹ, ukperẹ ọnana vwọ nẹrhẹ Daniẹl phuoma yẹrẹ vwẹ oma vwo ru onini, ọ da vwomakpotọ reyọ ujiri na ejobi kẹ Jihova. (Dan. 2:30) Vwọrẹ uyota, ọke rẹ Daniẹl vwọ hẹ eghene yen Jihova vwo kere ba Noa vẹ Job re dia evwata. Daniẹl ku Jihova phiyotọ? Ẹjo, kakaka! Ọ fuevun ga Jihova ji nyupho rọyen, rhi duvwun oba. Ọ sa dianẹ ọ joma te ikpe ujorin ọke rẹ amakashe rẹ Ọghẹnẹ vwọ ta eta nana kẹ: “E Daniẹl, ohwo re vwo ẹguọnọ kẹ gangan.”​—Dan. 10:11.

13. Idjerhe vọ yen Daniẹl vwọ dia ebruphiyọ kẹ ihwo rẹ Ju?

¹³ Jihova yen ruro ra vwọ vwẹ Daniẹl vwo mu kerẹ ọvo usun rẹ idiaguare vwẹ usuon rẹ Babilọn kugbe ọ rẹ ihwo rẹ Mid vẹ Pẹsha. (Dan. 1:21; 6:1, 2) Ọ sa dianẹ Jihova ru ọnana rere Daniẹl se vwo sivwin ihwo rọyen kirobo rọ vwẹ Josẹf vwo sivwin ihwo rọyen vwẹ Ijipt, kugbe obo rọ je reyọ Ẹsta vẹ Modekai vwo sivwin ihwo rọyen vwẹ Pẹsha. * (Dan. 2:48) Vwẹ ẹro roro oborẹ oma vwerhen Izikiẹl vẹ ihwo rẹ Ju ichekọ rehẹ eviẹn te, rẹ  ayen vwọ mrẹ oborẹ Jihova chọn ayen uko wan!

14, 15. (a) Idjerhe vọ yen ẹdia rẹ avwanre vwọ họhọ ọ rẹ Daniẹl? (b) Die yen emiọvwọn se yono nẹ udje rẹ ọsẹ vẹ oni rẹ Daniẹl?

¹⁴ Obo ra sa vwọ vwẹrokere esegbuyota vẹ ẹmienyo rẹ Daniẹl. Nonẹna, avwanre pha kerẹ erhorha vwevunrẹ akpọ nana rọ vọnre vẹ erharhe iruemu kugbe iyono rẹ efian. Babilọn Rode rọ dia okugbe rẹ ẹga rẹ efian rẹ Baibol na tare nẹ “o rhi hirhe phihọ orere rẹ Idẹbono” na, phiẹn ihwo buebun ghwru. (Ẹvwọ. 18:2) Kẹ ayen reyọ avwanre vwọ jehwẹ, kidie nẹ avwanre fẹnẹre. (Mak 13:13) Dedena, avwanre vwẹrokere Daniẹl vwo siẹkẹrẹ Jihova. Avwanre da vwomakpotọ je vwẹroso Ọghẹnẹ, o che ni avwanre ghanghanre.​—Heg. 2:7.

¹⁵ Emiọvwọn sa vwẹrokere udje rẹ ọsẹ vẹ oni rẹ Daniẹl. Vwẹ idjerhe vọ? Daniẹl nabọ vwo ẹguọnọ rẹ Jihova, dede nẹ ihwo rẹ Ju muomaphiyọ umiovwo mamọ ọke rọ vwọ hẹ omotete. Ọnana dia obo re phiare kpregede-e. Ukperẹ ọtiọyen, ọnana phiare kidie ọsẹ vẹ oni rọyen nabọ ghwọrọ ọke vwo yono. (Isẹ 22:6) Odẹ na Daniẹl, mudiaphiyọ “Ọghẹnẹ Yen Oguẹdjọ Mẹ,” ro ghwe djephia nẹ ọsẹ vẹ oni rọyen idibo rẹ Jihova. Ọtiọyena, e jẹ esẹ vẹ ini vwẹ erhiorin vwo yono emọ rayen kpahen Jihova. (Ẹfe. 6:4) Nene emọ wẹn nẹrhovwo kugbe. Wọ me je nẹrhovwo kẹ ayen. Wọ da davwẹngba vwo yono ayen Ota rẹ Ọghẹnẹ, kẹ ayen sa mrẹ ebruphiyọ rẹ Jihova.​—Une 37:5.

16, 17. Ebẹnbẹn vọ yen Job hirharoku?

¹⁶ Egbabọse rẹ Job hirharoku. Job rhiẹromrẹ ebẹnbẹn ride. Tavwen ọ ke rhiẹromrẹ edavwini, Baibol na tare nẹ Job “kọyen ma rho vwẹ obaro ọnre na ejobi.” (Job 1:3) Ọyen ọdafe ro titiri mamọ, re ji muọghọ kẹ. (Job 29:7-16) Dedena, Job ni oma rọyen gegerege-e, o ji no nẹ ọyen riẹn nọ Ọghẹnẹ-ẹ. Avwanre riẹn ọnana, kidie Jihova sere “odibo mẹ,” ọ da je ta: “Ohwo ro vwo eka-an ọ ke je dia ohwo ọsoso, ohwo rọ djẹ oshọ rẹ Ọghẹnẹ o de ji sioma nẹ umiovwo.”​—Job 1:8.

¹⁷ O kriri-i, akpeyeren rẹ Job de ghwe wene siẹvuọvo. Erọnvwọn ejobi ro vwori da vabọ, ofu rẹ akpọ de rhi dje, te ẹdia rọ vwọ guọnọ ghwu. Nonẹna, avwanre riẹnre nẹ Eshu yen so ebẹnbẹn rẹ Job. Ọ tare nẹ Job ga Ọghẹnẹ fikirẹ efe rẹ Ọghẹnẹ vwọ kẹ. (Se Job 1:9, 10.) Jihova kuẹrofia  kẹ erharhe eta rẹ Eshu ta kpahọ-ọn. Ukperẹ ọtiọyen, ọ da vwẹ uphẹn kẹ Job ro vwo djephia nẹ ẹga ro nẹ otọ rẹ ubiudu rhe yen ọ vwọ kẹ ọyen.

18. (a) Die yen vwerhen owẹ oma kpahen ọyọnregan rẹ Job? (b) Die yen e se yono nẹ oborẹ Jihova nene Job yerin wan?

¹⁸ Eshu nabọ gboja kẹ Job. Ẹkẹvuọvo, o ruro rere Job vwo roro nẹ obọ rẹ Ọghẹnẹ yen oja na nẹ cha. (Job 1:13-21) Igbeyan rẹ Job erha, tobọ je ta erharhe eta kẹ. Ayen tare nẹ Ọghẹnẹ yen vwẹ oja vwọ riọ fikirẹ umwemwu ro ruru! (Job 2:11; 22:1, 5-10) Dedena, Job sẹro rẹ ọyọnregan rọyen. Dede nẹ Job ta eta evo chọ, Jihova riẹnre nẹ ofudjevwe yen sorọ. (Job 6:1-3) Jihova niroso nẹ Job yọnre gan, dede nẹ Eshu gboja kẹ mamọ. Ọtiọyena, ọ da vwẹ ọhwọhwọ ivẹ rẹ ekuakua ro vwori jovwo na vwọ kẹ rhivwin; Job da rhoma dia akpọ vwẹ ikpe 140 efa. (Jems 5:11) Uvwre rẹ ọke yena eje, ọ nabọ vwẹ ẹga ọsoso vwọ kẹ Jihova. Mavọ yen avwanre ru riẹn? O te ikpe ujorin buebun rẹ Job vwo ghwu nu, tavwen Izikiẹl ki si eta rehẹ ẹkpo rẹ Baibol re mu uyono nana kpahen.

19, 20. (a) Mavọ yen a sa vwọ vwẹrokere esegbuyota kugbe ẹmienyo rẹ Job? (b) Mavọ yen a sa vwọ vwẹrokere arodọnvwẹ rẹ Jihova, vwẹ oyerinkugbe rẹ avwanre vẹ ihwo efa?

¹⁹ Obo ra sa vwọ vwẹrokere esegbuyota vẹ ẹmienyo rẹ Job. O toro ẹdia rẹ avwanre hepha-a, e jẹ avwanre vwẹroso Jihova ji nyupho rọyen ọkeneje. Vwọrẹ uyota, avwanre riẹn erọnvwọn buebun asaọkiephana, re cha nẹrhẹ esegbuyota rẹ avwanre gan vrẹ ọ rẹ Job. Di roro: Avwanre riẹn erọnvwọn buebun kpahen Eshu vẹ ena ro vwo ruiruo. (2 Kọr. 2:11) Ọbe rẹ Job chọn avwanre uko vwọ riẹn oboresorọ Ọghẹnẹ vwọ vwẹ uphẹn kẹ ojaẹriọ. Aroẹmrẹ rẹ Daniẹl, chọn avwanre uko vwọ riẹn nẹ Jesu Kristi yen cha dia ovie rẹ Uvie rẹ Ọghẹnẹ, ro che sun akpọneje. (Dan. 7:13, 14) Avwanre riẹnre nẹ chekemerha Uvie na ko che si ojaẹriọ ejobi no.

²⁰ Ikuegbe rẹ Job na ji yono avwanre obo ro yovwin te, re vwo gbe arodọnvwẹ kẹ iniọvo rehẹ ẹdia rẹ ebẹnbẹn. Kerẹ Job, ayen sa ta chọ ọkiọvo. (Aghwo. 7:7) Jẹ, ukperẹ avwanre vwọ reyọ ayen vwo guẹdjọ, e jẹ e vwo oniso rẹ ẹdia rẹ ayen hepha, rere e roro kẹ ayen. E de ru ọtiọyen, ke se djephia nẹ avwanre vwẹrokere Ọsẹ rẹ avwanre Jihova, rọ vọnre vẹ arodọnvwẹ.​—Une 103:8.

21. Mavọ yen eta rehẹ 1 Pita 5:10 vwo dje obo re phiare vwẹ akpeyeren rẹ Noa, Daniẹl, kugbe Job?

²¹ Dede nẹ Noa, Daniẹl, kugbe Job yeren akpọ vwẹ ọke re fẹnẹre, ayen ihwo erha na chirakon rẹ egbabọse sansan rẹ ayen hirharoku. Ikuegbe rayen na, nẹrhẹ avwanre karophiyọ eta nana rẹ ọyinkọn Pita siri: “Ọke rẹ ovwan da reoja nu emerha, Ọghẹnẹ rẹ ẹserọphẹ ejobi . . . kọ vwẹ owọ rẹ ovwan muotọ, kọ kẹ ovwan ogangan.”​—1 Pita 5:10.

22. Die yen e che yono vwẹ uyono rọ cha na?

²² Ẹwẹn ọfuanfon mu Pita vwọ kẹ avwanre imuẹro nẹ Ọghẹnẹ che ru idibo rọyen gan. Eta nana ji djobọte avwanre nonẹna. Avwanre eje guọnọre nẹ Jihova ru avwanre gan, je chọn avwanre uko vwọ yọnre gan. Ọtiọyena, e jẹ avwanre vwẹrokere esegbuyota vẹ ẹmienyo rẹ Noa, Daniẹl kugbe Job! Kirobo rẹ avwanre cha mrẹ vwẹ uyono rọ vwọ kpahen ọnana, ayen yọnre gan kidie nẹ ayen nabọ riẹn Jihova. Vwọrẹ uyota, ayen ‘riẹn kemu kemu’ rọ guọnọ mie ayen. (Isẹ 28:5) Ọ je sa dia ọtiọyen kẹ avwanre.