1, 2. (a) Nohe, Daaneelanne Iyyooba leemisoy nuuni minnanaadan maaddana danddayiyoy aybissee? (b) Hizqqeela 14:14n deˈiya qofaa Hizqqeeli ayba hanotan deˈiiddi xaafidee?

SAHUWAA, miishshaa metuwaa woy yedetaa mala paacee nena gakkiiddi deˈii? Yihoowawu haggaaziyoogan ufayttanawu issi issitoo metootay? Yaanikko, Nohe, Daaneelanne Iyyooba leemisoy neeni minnanaadan maaddees. Etikka nunadan nagaranchcha, qassi shemppuwawu hirggissiyaabaa gujjin, nuna gakkiya metoti daroti eta gakkidosona. SHin eti Xoossaa xeelan ammanuwaaninne azazettiyoogan loˈˈo leemiso gididi, ammanettidi deˈidosona.—Hizqqeela 14:12-14 nabbaba.

² Hizqqeeli ha huuphe yohuwaa ayfe qofay deˈiyo xiqisiyaa Baabiloonen 612n K.K. xaafiis. * (Hiz. 1:1; 8:1) Kaddida Yerusalaamee 607n K.K. xayido, kasetidi odettida xayoy he wode  matiis. Noheegaa, Daaneelaagaanne Iyyoobaagaa mala eeshshay deˈiyo, attanawu malaatay wodhdhido asati keehi guutta. (Hiz. 9:1-5) Ermmaasi, Baaruki, Abimelekinne Rekaaba yarati hegeetuppe amaridaageeta.

3. Ha huuphe yohuwan nuuni ay xannaˈanee?

³ Hegaadan, ha wodiyankka ha alamee xayiyo wode, Yihooway Nohedan, Daaneeladaaninne Iyyoobadan boree baynnaageeta giidi xeelliyo asatu xallay attanaadan etan malaatay wodhdhana. (Ajj. 7:9, 14) Yihooway he asata geeshshatettaa leemiso oottidi xeellidoy aybissakko ane beˈoos. Etabaa huuphiyan huuphiya xannaˈiyo wode, (1) he ura gakkida paacee aybakkonne (2) nuuni waatidi aagaadan ammanananne azazettana danddayiyaakko beˈana.

4, 5. Noha gakkida paaceti aybee, qassi A genccay maalaaliyoy aybissee?

⁴ Noha gakkida paaceta. Nohe aawaayyo aawaa aawa gidida Heenooka wode asay Xoossaappe keehi haakkiis. Eti ubba Yihoowa bolli “iita haasaya” haasayidosona. (Yih. 14, 15) Kobay keehi dariis. Nohe wode, “sa7ai ubbai makkalan kumiis.” Iita kiitanchati asa ashuwaa maayidi, maccaasaa ekkidi biittaa goggiya iita naata yelidosona. (Doo. 6:2-4, 11, 12) SHin Nohee ubbaappe dumma. “Nohee GODAA sinttan nashettiis. . . . I ba wodiyan de7ida asaa giddon suure asa; Nohee Xoossaara hemettiis.”—Doo. 6:8, 9.

⁵ He qofay he xillo bitaniyaabaa ay qonccissiyaakko qoppa. Nohee Bashshaa Haattaappe kasetiya he iita alamiyan ha wodiyan deˈiya daro asaa layttaa keenaa, 70 woy 80 laytta xallaa Xoossaara hemettibeenna. I he iita alamiyan 600 gidiya layttaa deˈiis! (Doo. 7:11) Qassi I ayyaanaaban maaduwaa oychanawu ha wodiyan nuugaadan issippe goynniyaageetu gubaaˈee, haray atto ishi michchakka ayyo baa. *

6. Nohee gita xala xalidoy ayba ogetuunee?

⁶ Nohee loˈˈo deˈo deˈiyoogaa xallay gidana giidi deˈibeenna. I Yihoowan ammaniyoogaa xalan asawu odiiddi, “xillotettaabaa yootida” asa. (2 PHe. 2:5) I he ammanuwan ‘saˈaa bolli pirddidoogaa’ kiitettida PHawuloosi yootiis. (Ibr. 11:7) Hegaa gishshawu, asay Noha qilliicciis, eqettiis, geelladan kobattiya asay A bolli denddiis giidi qoppana danddayoos. SHin I ‘asassi yayyibeenna.’ (Lee. 29:25) I ubba Yihooway baayyo ammanetti oottiyaageetussi immiyo xalatettaa bessiis.

7. Nohee markkabiyaa keexxiyo wode A gakkida paacee aybee?

⁷ Nohee ichchashu xeetu layttappe daruwaa Xoossaara hemetti simmin, Yihooway asaanne mehiyaa doˈaa ashshanawu markkabiyaa keexxanaadan ayyo yootiis. (Doo. 5:32; 6:14) Keexuwaa oosuwaabaa xallan gidennan, harabankka he oosoy keehi deexxiyaaba! Hegaa gaasuwan asay A kaseegaappe iissidi qilliiccanaagaanne eqettanaagaa Nohee eridoogee qoncce. Gidikkonne, I Yihoowawu ammanettidi oottiis. ‘I azazidoogaadan oottiis.’—Doo. 6:22.

8. Yihooway koshshiyaabaa kunttanaagaa ammanettiyoogaa Nohee ayba ogetun bessidee?

⁸ Nohessi paace gidida harabay ba machcheessinne ba naatussi asatettan koshshiyaabaa kunttiyoogaa. Bashshaa Haattaappe kase, biittay kattaa mokkanaadan asay keehi daafurana koshshees; Nohe hanotaykka hegaappe dummatennaagee qoncce. (Doo. 5:28, 29) Gidikkokka, I ba deˈuwan asatettaabaa gidennan, Xoossaa sinttayiis. Nohee 40 woy 50 layttan wurida markkabiyaa keexxiyo wodekka gidin ayyaanaaban sheekkiis. Qassi  Bashshaa Haattaappe simmin, hara 350 layttawu hegaadan oottiis. (Doo. 9:28) I ammanuwaaninne azazettiyoogan keehi loˈˈo leemiso!

9, 10. (a) Nuuni ammanuwaaninne azazettiyoogan Nohe leemisuwaa waati kaallana danddayiyoo? (b) Xoossay ba wogaa kaalliya ubbaa waati xeellii?

⁹ Ammanuwaaninne azazettiyoogan Nohe leemisuwaa waatidi kaallana danddayiyoo? Nuuni Xoossaa xillotettaa kaalliyoogan, Seexaanaa alamiyaara exatennan aggiyoogaaninne Kawotettaabaa sinttayiyoogan hegaadan oottoos. (Maa. 6:33; Yoh. 15:19) Nu deˈuwaa maaray alamiyan nuna nashissennaagee tuma. Ha wodiyankka, nuuni aqo deˈuwaabaanne geeshsha kandduwaabaa malan, Xoossaa Higgiyaa mintti kaalliyo gishshawu, issi issi biittan nu sunttaa mooroosona. (Milkkiyaasa 3:17, 18 nabbaba.) SHin, nuuni Nohedan Yihoowappe attin, asa yayyokko. Merinaa deˈuwaa immiyay A xalaala gidiyoogaa eroos.—Luq. 12:4, 5.

¹⁰ Gidoppe attin, neeni shin? Harati nena qilliicciyo woy boriyo wode, woy deˈuwan unˈˈettiyoogee neessi koshshiyaabaa Kunttiyaagan ammanettennaadan neeyyo paace gidiyo wode, ubbatoo ‘Xoossaara hemettuutee’? Neeni ammanuwaaninne azazettiyoogan Nohe leemisuwaa kaallikko, Yihooway neessi koshshiyaabaa kunttanaagaa ammanettana danddayaasa.—Pili. 4:6, 7.

11. Daaneelanne A heezzu laggeta Baabiloonen gakkida gita paacee aybee? (Doomettan deˈiya misiliyaa xeella.)

¹¹ Daaneela gakkida paaceta. Daaneeli omooduwan Baabiloone biidi eeqaynne iita ayyaanaa oosoy kumido kataman deˈiis. Hegaa bollikka, Baabiloonati Ayhudata karoosonanne etanne eta Xoossaa Yihoowa toochchoosona. (Maz. 137:1, 3) Daaneela mala ammanettida Ayhudata hegee keehi qohidoogee erettidaba! Qassi inne A heezzu laggeti Hanaanee, Mishaaˈeelinne Azaaree kawuwaa oosuwawu loohiyo gishshawu, etabay qoncciyan beettees. Etawu qumaakka kattidi aattoosona. Daaneeli ‘kawuwaa qumaaninne ushshan bana tunissanawu’ koyibeenna gishshawu, miyoobaynne uyiyoobay sohuwaara paace gidiis.—Dane. 1:5-8, 14-17.

12. (a) Daaneelawu deˈiya loˈˈo eeshshati aybee? (b) Daaneela Yihooway waati xeellidee?

¹² Daaneela gakkida keehi geemmida paacee ayyo dumma maataa demissida A dumma eraara gayttidaba gidennan aggenna. (Dane. 1:19, 20) Gidoppe attin, Daaneeli axiraaronne gajajja asa gidiyoogaappe, ubbatoo Yihoowawu bonchchuwaa immidi, bana kawushshidi deˈiis. (Dane. 2:30) Yihooway Daaneela Nohaaranne Iyyoobaara gattidi, geeshshatettan leemiso ootti denttido wode, Daaneeli biron yelaga. Xoossay Daaneelan coo mela ammanettidee? Akkaykka! Daaneeli hayqqana gakkanaashin ammanettidinne azazettidi deˈiis. Xoossaa kiitanchchay A, “Laa, Xoossai keehi siiqido [woykko keehi alˈˈo gidida] Daaneelaa” giido wode, ayyo layttay 95⁠ppe darennan aggenna.—Dane. 10:11.

13. Daaneeli ba asa gidida Ayhudatussi geelladan waani anjjo gidideeshsha?

¹³ Daaneeli Xoossan nashettidoogaappe denddidaagan, Baabiloonatu haaruwankka Meedoonatunne Parssetu haaruwankka xoqqa maatay deˈiyo asa gidiis. (Dane. 1:21; 6:1, 2) Gibxxen Yooseefaagaadan, qassi Parssen Asttirigaadaaninne Marddikiyoosaagaadan geelladan Daaneelikka ba asawu anjjo gidana mala Yihooway hanotaa giigissennan aggenna. * (Dane. 2:48) Hizqqeelinne omoodettida hara Ayhudati Yihooway hegaadan  maaddiyoogaa beˈido wode ay keena minettidaakko qoppa!

14, 15. (a) Nu hanotay Daaneelaagaa mala gididoy ayba ogetuunee? (b) Yelidaageeti Daaneela aawaappenne aayeeppe ha wodiyan ay tamaarana danddayiyoonaa?

¹⁴ Ammanuwaaninne azazettiyoogan Daaneela leemisuwaa waatidi kaallana danddayiyoo? Ha wodiyan, alamiyaa worddo haymaanooteta xaaxa waaxida, ‘iita ayyaanati deˈiyoosa’ gidida gita Baabiloona asaa kandduwaaninne ayyaanaaban bashshido alamiyan, nuuni asa biitta asadan deˈoos. (Ajj. 18:2) Hegaa gishshawu, nuunikka dummatidi deˈiyoogaappe denddidaagan, asay ubba nuna borees. (Mar. 13:13) Yaanikko, nuunikka simmi Daaneelaagaadan nu Xoossaa Yihoowakko shiiqidi deˈoos. Nuuni nu huuphiyaa kawushshidi ayyo ammanettiyoonne azazettiyo wode, nuunikka A sinttan alˈˈoba gidoos.—Hag. 2:7.

¹⁵ Yelidaageeti Daaneela aawaappenne aayeeppe tamaarana danddayoosona. Waatidi? Daaneeli naatettan deˈiyo wode Yihudaa biittan iitatettay kumikkonne, he naˈay Xoossaa siiqiya naˈa gididi dicciis. Hegee coo qaadadan hanidaba gidenna. Hegee yelidaageeti A loytti loohissoogaa bessiyaaba. (Lee. 22:6) “Ta daannay Xoossaa” giyo birshshettay deˈiyo Daaneela sunttaykka gidin, A yelidaageeti Xoossaa yayyiyoogaa bessees. Yaaniyo gishshawu, yelidaageetoo, intte naatu hanotan hidootaa qanxxennan, eta danddayan tamaarissite. (Efi. 6:4) Hegaa bollikka, etaara woossite; qassi etawukka woossite. Intte Geeshsha Maxaafaa tumay eta wozanan deˈanaadan daafuriyo wode, Yihoowappe daro anjjuwaa demmana.—Maz. 37:5.

16, 17. Iyyooba, (a) i bonchettida dure asa gidido wode, (b) i waayettido wode gakkida paaceti aybee?

¹⁶ Iyyooba gakkida paaceta. Iyyooba deˈoy phalqqetta hanotati kumidobaa xannaˈiyooba. Paacee gakkanaappe kase “arshsho baggaara de7iya asa ubbaappe i aadhdhida dure asa.” (Iyy. 1:3) I keehi dure, keehi erettidanne bonchchettida asa. (Iyy. 29:7-16) SHin he ubbabay deˈikkonne, Iyyoobi bana xoqqu xoqqu oottibeenna woy Xoossay baassi koshshennabadan xeellibeenna. Yihooway A “ta ashkkaraa” yaagidi, gujjidikka, ‘I boree baynnanne suure asa. I GODAASSI yayyiya, iitabaappekka haakkida asa’ yaagiis.—Iyy. 1:8.

¹⁷ Keehi qantta wodiyan Iyyooba deˈoy daroppe laamettiis. I keehi manqqiisinne hidootaa qanxxiis. Hegawu gaasoy ba goˈˈaassi giidi Xoossawu goynnees giidi Iyyooba sunttaa moorida Seexaanaa gidiyoogaa eroos. (Iyyooba 1:9, 10 nabbaba.) Yihooway he iita  mootuwaa coo aggiigibeenna. SHin I Iyyoobi ba goˈˈaassa gidennan, suure wozanaappe goynniyoogaa bessanaadan oottiis.

18. (a) Iyyooba suuretettaaban nena maalaaliyay aybee? (b) Yihooway Iyyoobawu oottidobay Abaa ay qonccissii?

¹⁸ Seexaanay dumma dumma qohuwaa ziiriyaa oyttidi Iyyooba bolli gattin, Iyyoobi hegan Xoossaa amassaliis. (Iyy. 1:13-21) Hegaappe simmin minttettiyaaba milatidi heezzu asati Xoossay Iyyoobawu A kushiyaa zaariis giidi hanttaara qaalatun A qohidosona! (Iyy. 2:11; 22:1, 5-10) SHin Iyyoobi Xoossan ammanettidi deˈiis. Iyyoobi issi issitoo bessennabaa haasayikkonne, A kayyuwaa Yihooway akeekiis. (Iyy. 6:1-3) Seexaanay Iyyooba saˈan duge olidi xefeelliyaabadan oottikkokka, qassi wordduwan cayikkokka, Iyyoobi Appe mule duuxxenna unˈˈettida asa gidiyoogaa Xoossay beˈiis. Paacee wurin, Iyyoobawu hegaappe kase deˈiyaabaappe dakko daruwaa Yihooway ayyo immidi, A bariyaa bolli 140 layttaa gujjiis. (Yaaq. 5:11) He wodiyan, I Yihoowa xallawu aqidi deˈiis. Hegaa aybin eriyoo? Ha huuphe yohuwaa ayfe qofay ekettido xiqisiyaa Hizqqeeli xaafiyo wode, Iyyoobi hayqqoosappe daro xeetu layttay aadhdhiis.

19, 20. (a) Ammanuwaaninne azazettiyoogan Iyyooba leemisuwaa waatidi kaallana danddayiyoo? (b) Haratuura gattiya hanotan qarettiyoogan waanidi Xoossaa milatana danddayiyoo?

¹⁹ Ammanuwaaninne azazettiyoogan Iyyooba leemisuwaa waatidi kaallana danddayiyoo? Nu hanotay ay mala gidikkokka, nuuni Yihoowan muleera ammanettiyoogaaninne kumetta wozanaappe ayyo azazettiyoogan, ubbatoo nu deˈuwan A sinttayana bessees. Yaatanawu, nuuyyo Iyyoobaagaappekka aadhdhiya gaasoy dees! Hagaa qoppa: Seexaanaabaanne A hiillaabaa nuuni darobaa eroos. (2 Qor. 2:11) Qassi waayee deˈanaadan Xoossay aybissi eenidaakko eroos; hegawu nuna maaddida issoy Iyyooba maxaafaa. Xoossaa Kawotettay Kiristtoos Yesuusi kumetta alamiyaa ayssiyo haaro gidiyoogaa Daaneela hiraagaappe akeekoos. (Dane. 7:13, 14) Hegaa bollikka, ha Kawotettay waaye ubbaa mata wode muleera xayssanaagaa eroos.

²⁰ Nuuni metuwan gencciya nu mala Kiristtaanetussi qarettana koshshiyoogaakka Iyyooba gakkidabay qonccissees. Amaridaageeti issi issitoo Iyyoobaagaadan loˈˈennabaa haasayana danddayoosona. (Era. 7:7) SHin nuuni eta amassaliyoogaappe akeekananne qarettana bessees. Yaatiyoogan, siiqiyaanne maariya nu Aawaa, Yihoowa milatoos.—Maz. 103:8.

21. Nohe, Daaneelanne Iyyooba deˈuwan hanidabaa 1 PHeexiroosa 5:10y waati qonccissii?

²¹ Nohee, Daaneelinne Iyyoobi deˈido wodeenne hanotay dumma dumma gidikkokka, eti banttana gakkida paaciyan genccidosona. Eta deˈuwaabaa yootiyaabay kiitettida PHeexiroosi yootido ha qofaa nuna hassayissees: “Aaro kehatetta ubbaa Xoossai, . . . amarida wodiyaa intte waayettidoogaappe guyyiyan, i ba huuphen inttena loittananne minttana. Qassi i inttena wolqqanttana.”—1 PHe. 5:10.

22. Kaalliya huuphe yohuwan nuuni ay xannaˈanee?

²² PHeexiroosi ayyaanaa kaaletuwan xaafido qofan Yihooway ba ashkkarata minonne xala oottanaagaa nuuni ammanettanaadan yootiis. He qofay ha wodiyan deˈiya Xoossaa asawukka haniyaaba. Nuuni ubbay Yihooway nuna minttanaadaaninne ammanuwan minnidi deˈanaadan koyoos. Hegaa gishshawu, ammanuwaaninne azazettiyoogan Nohe, Daaneelanne Iyyooba leemisuwaa kaallanawu koyoos! Nuuni kaalliya huuphe yohuwan beˈanaagaadan, eti suure gididi deˈanaadan maaddida waannabay eti Yihoowa tumuppe eridoogaa. I etappe koyiyoobay etawu ‘ubbabaykka geliis.’ (Lee. 28:5) Nu hanotaykka hegaadaana gidana danddayees.