1-3. (a) Nso idin̄wam nnyịn ika iso ibuọt idem ye Jehovah ke mme akpatre usen emi? (b) Nso ke idineme ke ibuotikọ emi?

NDIỌI owo ke ‘ẹfiari nte mbiet’ nte ererimbot emi ekperede utịt. (Ps. 92:7) Idem ikpaha nnyịn ndikụt mme owo ẹdude uwem nte ẹmade-ma. Edi Paul ọkọdọhọ ikọt Abasi ete: “Ẹdi nseknditọ ke edinam idiọkn̄kpọ; edi ẹkọri ẹsịm ọyọhọ idaha ke ukeme ufiọk n̄kpọ.” (1 Cor. 14:20) Didie ke ikeme ndinam emi?

² Mme N̄ke 28:5 oro ẹdade ibuotikọ emi ẹto ọbọrọ mbụme emi. Itie oro ọdọhọ ke “mmọ eke ẹyomde Jehovah ẹfiọk kpukpru n̄kpọ,” oro edi, kpukpru n̄kpọ oro anade mmọ ẹnam man esịt enem Jehovah. Mme N̄ke 2:​7, 9 ọdọhọ n̄ko ke Jehovah ‘enịm ata ọniọn̄ ọnọ ndinen owo,’ ntak edi oro mmọ ẹkemede ‘ndifiọk edinen ido ye edinen ikpe ye se inende, kpa ofụri se ifọnde.’

³ Noah, Daniel, ye Job ẹma ẹnyene ata ọniọn̄. (Ezek. 14:14) Ikọt Abasi ẹnyụn̄ ẹnyene ata ọniọn̄ mfịn. Edi bụp idemfo ise: “Ndi mmenyene ata ọniọn̄? Ndi ‘mmọfiọk kpukpru n̄kpọ’ oro anade nnam man esịt enem Jehovah?” Akpan n̄kpọ emi edin̄wamde nnyịn edi ndinen̄ede mfiọk Jehovah. Ke ibuotikọ emi, iyeneme (1) nte Noah, Daniel, ye Job ẹkesan̄ade ẹdifiọk Jehovah,  (2) ufọn oro mmọ ẹkebọde ke ndinen̄ede mfiọk Jehovah, ye (3) nte ikemede ndibuọt idem ye Jehovah ukem nte mmọ.

4. Noah akasan̄a didie edifiọk Jehovah, ndien didie ke enye nditịm mfiọk Jehovah akan̄wam enye?

⁴ Noah akasan̄a didie edifiọk Jehovah? Enyene n̄kpọ ita emi an̄wamde mme asan̄autom Abasi ẹfiọk enye toto ke eyo Adam ye Eve: (1) mme n̄kpọ emi Jehovah okobotde, (2) se mme asan̄autom Abasi eken ẹkpepde mmọ ẹban̄a Abasi, ye (3) ufọn oro mmọ ẹbọde ke ntak emi ẹkopde uyo esie. (Isa. 48:18) Ke ini Noah ekesede mme n̄kpọ oro Jehovah okobotde, enye ama okụt mme n̄kpọ oro akanamde enye enen̄ede enịm ke Abasi odu, ke Abasi onyụn̄ enyene ediwak nti edu. Oro ama anam enye enịm ke Jehovah edi ata Abasi, ke enye onyụn̄ enyene odudu. (Rome 1:20) Imosụk ise Noah ekenen̄erede ọbuọt idem ye Jehovah.

5. Noah akasan̄a didie edifiọk se Jehovah aduakde ọnọ ubonowo?

⁵ Bible ọdọhọ ke ‘n̄kpọ oro owo okopde’ esinam owo enyene mbuọtidem. (Rome 10:17) Noah akanam didie okop aban̄a Jehovah? Ekeme ndidi mbon mmọ ẹkekpep enye ediwak n̄kpọ ẹban̄a Jehovah. Owo kiet emi eketienede ekpep enye ekedi Lamech ete esie. Lamech ama amana mbemiso Adam akpade, enye ama onyụn̄ enen̄ede ọbuọt idem ye Abasi. (Se akpa ndise ibuotikọ emi.) Mbon en̄wen ẹkedi Methuselah ete ete esie ye Jared ete-ete ete-ete esie. Noah ama odu uwem esịm isua 366 mbemiso Jared akpade. * (Luke 3:​36, 37) Anaedi mmọ ye iban mmọ ẹkekpep Noah ke Jehovah okobot owo, ke enye okoyom mme owo ẹnyene nditọ, ẹdụn̄ ẹyọhọ ofụri isọn̄, ẹnyụn̄ ẹkpono imọ. Anaedi mmọ ẹma ẹtịn̄ n̄ko ke Adam ye Eve ẹma ẹsọn̄ ibuot ye Jehovah. Noah ke idemesie ama okụt utịp nsọn̄ibuot Adam ye Eve. (Gen. 1:28; 3:​16-19, 24) Noah ama ama se enye ekekpepde tutu enye ebiere ndikpono Jehovah.​—Gen. 6:9.

6, 7. Didie ke idotenyịn akanam Noah etetịm ọbuọt idem ye Jehovah?

⁶ Idotenyịn esinam owo etetịm ọbuọt idem ye Abasi. Ndi ukereke ke Noah ndikọfiọk ke enyịn̄ imọ ọnọ owo idotenyịn ama anam enye etetịm ọbuọt idem ye Jehovah? Etie nte Noah ọwọrọ “nduọkodudu” m̀mê “ndọn̄esịt.” (Gen. 5:29) Jehovah ama anam Lamech ọdọhọ ete: “Eyen emi [Noah] ọyọnọ nnyịn ndọn̄esịt ke utom ye ubiak ubọk nnyịn emi otode isọn̄ emi Jehovah okosụn̄ide.” Noah ama odori enyịn ke Abasi. Enye ama enịm ke “mfri” oro Abasi ọkọn̄wọn̄ọde ayanuak urụkikọt ibuot. Se Abel ye Enoch ẹkenyụn̄ ẹnịmde edi oro!​—Gen. 3:15.

⁷ Kpa ye emi prọfesi oro odude ke Genesis 3:15 mîkenen̄ekede in̄wan̄a Noah, prọfesi oro ama anam enye enịm ke Abasi ayanyan̄a ubonowo. Enoch ama etịn̄ ke Jehovah oyosobo ndiọi owo. Prọfesi esie onyụn̄ ebiet eke Genesis 3:15. (Jude 14, 15) Se Enoch eketịn̄de oro ama anam Noah etetịm ọbuọt idem ye Jehovah onyụn̄ odori enyịn ke enye! Ikọ Enoch emi edinen̄ede isu ke Armageddon.

8. Nso ufọn ke Noah ọkọbọ ke ntak emi enye ekenen̄erede ọfiọk Jehovah?

⁸ Nso ufọn ke Noah ọkọbọ ke ntak emi enye ekenen̄erede ọfiọk Jehovah? Oro ama anam enye ọbuọt idem ye Jehovah onyụn̄ enyene ata ọniọn̄. Mbuọtidem ye ata ọniọn̄ oro ama ekpeme enye, inyụn̄ iyakke enye anam se Jehovah asuade. Ke uwụtn̄kpọ, enye ikodụkke ndụk ye ndiọi owo sia enye  ‘akasan̄a ye ata Abasi.’ Ndiọi angel oro ẹkesụhọrede ẹdi isọn̄ ẹma ẹbian̄a mme owo. Mme owo ẹma ẹma mme angel oro tutu ẹkam ẹyom ndituak ibuot nnọ mmọ ke ntak emi mmọ ẹkenen̄erede ẹkop odudu. Edi ndiọi angel oro ikekemeke ndibian̄a Noah. (Gen. 6:​1-4, 9) Noah ama ọfiọk ke mme owo ke Abasi ọkọdọhọ ẹnyene nditọ ẹnyụn̄ ẹdụn̄ ẹyọhọ isọn̄ idịghe mme angel. (Gen. 1:​27, 28) Ntre enye ama ọdiọn̄ọ ke ọdiọk mme angel ndidọ iban. Nditọ oro ndiọi angel oro ẹkebonde ẹma ẹniọn̄ ẹkop odudu ẹkan nditọ eken. Nte ini akakade, Jehovah ama ọdọhọ Noah ke imọn̄ ida Ukwọ isobo kpukpru ndiọi owo. Noah ama enịm ke Jehovah ayanam se enye etịn̄de, ntak edi oro enye ọkọkọn̄de ubom oro Jehovah akadade anyan̄a enye ye ubon esie.​—Heb. 11:7.

9, 10. Didie ke ikeme ndibuọt idem ye Jehovah nte Noah ọkọbuọtde?

⁹ Didie ke ikeme ndibuọt idem ye Jehovah nte Noah? Ana isisịn idem ikpep Ikọ Abasi, ima se ikpepde, iyak se ikpepde okpụhọde nnyịn onyụn̄ an̄wam nnyịn ibiere se ifọnde. (1 Pet. 1:​13-15) Edieke inamde emi, mbuọtidem ye ata ọniọn̄ ẹyekpeme nnyịn mbak Satan idida n̄kari esie ibian̄a nnyịn, idinyụn̄ iyakke nnyịn itiene ererimbot inam se mmọ ẹnamde. (2 Cor. 2:11) Ererimbot ẹma afai ye oburobụt ido, ẹnyụn̄ ẹma ndinam ndiọi n̄kpọ oro ọdọn̄de mmọ. (1 John 2:​15, 16) Mmọ idọn̄ke enyịn ke mme n̄kpọ oro ẹwụtde ke akwa usen Jehovah enen̄ede ekpere. Ti ke ini Jesus ekemende eyo nnyịn odomo ye eyo Noah, enye iketịn̄ke iban̄a afai m̀mê oburobụt ido, edi eketịn̄ aban̄a nte mme owo mîdọn̄ke enyịn ke n̄kpọ Abasi.​—Kot Matthew 24:​36-39.

¹⁰ Bụp idemfo ete: ‘Ndi nte ndude uwem owụt ke mmenen̄ede mfiọk Jehovah? Ndi mmọbuọt idem ye Jehovah tutu oro anam mi nnam se enye amade nnyụn̄ n̄kpep mbon en̄wen ẹtiene ẹnam?’ Ọkpọbọrọ ih, ọwọrọ afo n̄ko ‘amasan̄a ye ata Abasi.’

11. (a) Daniel ndikenen̄ede mma Jehovah owụt ke nso ke ete ye eka esie ẹkenam ini enye edide ekpri? (b) Didie ke afo ekeme ndikpebe Daniel?

¹¹ Daniel akasan̄a didie ọfiọk Jehovah? Etie nte ete ye eka esie ẹma ẹtịm ẹkpep enye ndima Jehovah ye Ikọ esie. Daniel ama ama se mmọ ẹkekpepde enye. Enye ama esitịn̄ enyịn ekpep Ikọ Abasi idem ke enye ama ọkọsọn̄. (Dan. 9:​1, 2) Ke Daniel 9:​3-19, enye ama osụhọde idem ọbọn̄ akam ekpe Jehovah ubọk. Akam oro owụt ke enye ama enen̄ede ọfiọk Jehovah ye nte Enye esinamde n̄kpọ ye nditọ Israel. Ọkpọfọn okot akam emi, etie ekere se okotde, onyụn̄ ese se enye ekpepde fi aban̄a Daniel.

12-14. (a) Didie ke Daniel okowụt ke imenyene ata ọniọn̄? (b) Didie ke Jehovah ọkọdiọn̄ Daniel ke ntak emi enye ọkọsọn̄ọde ada ye Enye?

¹² Nso ufọn ke Daniel ọkọbọ ke ntak emi enye ekenen̄erede ọfiọk Jehovah? Ikememke inọ eyen Jew emi amade Abasi ndidụn̄ ke Babylon sia mbon Babylon ẹkekpono ndem. Ke uwụtn̄kpọ, Jehovah ọkọdọhọ mmọ ete: “Ẹyom emem obio emi ami nnamde mbufo ẹka ntan̄mfep.” (Jer. 29:7) Edi enye ama onyụn̄ ọdọhọ mmọ ẹtuak ibuot ẹnọ imọ kpọt. (Ex. 34:14) Nso ikan̄wam Daniel enịm ibet iba emi? Ata ọniọn̄ ama an̄wam enye ọfiọk ke imọ inyene ndisụk ibuot nnọ ukara ibọhọke ukara ẹdọhọ imọ inam se Abasi mîmaha. Jesus ama ekpep ukem n̄kpọ emi n̄ko ke ediwak isua ama ekebe.​—Luke 20:25.

¹³ Ẹyak ise se Daniel akanamde ini ukara ẹkenịmde ibet ẹte owo okûbọn̄ akam unọ abasi m̀mê owo ekededi ke usen 30, ke mîbọhọke edidem. (Kot Daniel 6:​7-10.) Daniel ọkpọkọdọhọ ete: ‘Usen 30 idịghe ke  nsinsi!’ Ikpokonyụn̄ ikakke enye ndidụk esịt ubet esie n̄kedịbe mbọn̄ akam. Edi enye ama aka iso ọbọn̄ akam ke eferife, iyakke ibet edidem akpan enye ndikop uyo Abasi kpa ye oro enye ọkọfiọkde ke ẹkeme ndiwot imọ. Enye ikoyomke mme owo ẹkere ke imọ imokop uyo edidem, sia enye ama ọfiọk ke mme owo ẹsikụt imọ ibọn̄de akam kpukpru usen inọ Jehovah.

¹⁴ Jehovah ama anyan̄a Daniel osio ekpe ke inua ke ntak emi enye ekenyenede uko ọsọn̄ọ ada ye Jehovah. Oro ama anam mme owo ke ofụri obio ukara Media ye Persia ẹkop ẹban̄a Jehovah!​—Dan. 6:​25-27.

15. Didie ke ikeme ndibuọt idem ye Jehovah nte Daniel?

¹⁵ Didie ke ikeme ndibuọt idem ye Jehovah nte Daniel? Edieke iyomde ndinen̄ede mbuọt idem ye Jehovah, ana isinam se ikotde ke Bible an̄wan̄a nnyịn. (Matt. 13:23) Ana ifiọk se Jehovah amade ye se enye asuade, inyụn̄ ifiọk ndida se Bible etịn̄de mbiere n̄kpọ. Man ikeme ndinam oro, ana isitie ikere se ikotde ke Bible. Ana isibọn̄ akam n̄ko ke ofụri esịt inọ Abasi, akpan akpan ke ini idomo m̀mê ke ini afanikọn̄. Edieke iben̄ede Jehovah ke ofụri esịt ite ọnọ nnyịn ọniọn̄ onyụn̄ anam ikop odudu, enye oyokop akam nnyịn.​—Jas. 1:5.

16, 17. Nso ikan̄wam Job enen̄ede ọfiọk Jehovah?

¹⁶ Job akasan̄a didie ọfiọk Jehovah? Job ikedịghe eyen Israel. Edi enye ama abuana n̄kpọ ye Abraham, Isaac, ye Jacob. Jehovah ama anam mmọ ẹfiọk utọ Abasi emi imọ idide ye se imọ iduakde ndinam nnọ mme owo. Job ama edifiọk ediwak n̄kpọ oro Jehovah eketịn̄de aban̄a idemesie ọnọ Abraham, Isaac, ye Jacob. (Job 23:12) Job ọkọdọhọ Jehovah ete: “N̄kokokop mban̄a fi.” (Job 42:5) Jehovah ama ọdọhọ ke se Job eketịn̄de aban̄a imọ edi akpanikọ.​—Job 42:​7, 8.

¹⁷ Mme n̄kpọ oro Jehovah okobotde ama anam Job ọfiọk utọ Abasi emi Jehovah edide. (Job 12:​7-9, 13) Elihu ye Jehovah ẹma ẹda n̄kpọ-obot ẹnam Job eti ke owo idịghe n̄ka ye Abasi. (Job 37:14; 38:​1-4) Se Jehovah eketịn̄de ama otụk Job tutu enye ọdọhọ Jehovah ete: “Mmedifiọk ke afo emekeme ndinam kpukpru n̄kpọ,  inyụn̄ idụhe n̄kpọ emi afo aduakde oro mûkemeke ndinam. . . . Mmetie ke ntan ye ntọn̄ ntua n̄kpọfiọk.”​—Job 42:​2, 6.

18, 19. Didie ke Job okowụt ke imenen̄ede ifiọk Jehovah?

¹⁸ Nso ufọn ke Job ọkọbọ ke ntak emi enye ekenen̄erede ọfiọk Jehovah? Oro ama an̄wam enye ọdiọn̄ọ nte Jehovah oyomde imọ idu uwem onyụn̄ an̄wam enye anam se Jehovah amade. Ke uwụtn̄kpọ, enye ama ọfiọk ke edieke imọ isọn̄de ido ye mme owo, ke oro ọwọrọ ke imọ imaha Abasi. (Job 6:14) Enye ikadaha ke imọfọn ikan mbon en̄wen, edi akada kpukpru owo nte nditọeka esie, edide mmọ ẹnyene n̄kpọ m̀mê inyeneke. Enye ọkọdọhọ ke Abasi emi okobotde imọ okobot mmọ. (Job 31:​13-22) Ke ini Job ekenyenede n̄kpọ onyụn̄ ọwọrọde etop, enye ikokohokede idem, ikonyụn̄ isehe mbon en̄wen ke usụhọde. Owo ifan̄ oro ẹnyenede n̄kpọ ẹnyụn̄ ẹwọrọde etop ẹtie nte Job mfịn?

¹⁹ Job ikokponoke abasi en̄wen, utọ n̄kpọ oro ikakam idụkke enye esịt. Enye ama ọfiọk ke ndinen̄ede mma inyene edi ndikpono ndem, ndien ke oro ọkpọwọrọ ke imọ imakan̄ “ata Abasi ke enyọn̄.” (Kot Job 31:​24-28.) Enye ama ọfiọk ke Abasi ọkọtọn̄ọ ndọ. Job ama akam anam ediomi ye enyịn esie ke imọ idisehe n̄wan ke enyịn use. (Job 31:1) Ini enye akanamde ediomi emi, Jehovah ama enyịme ẹdọ ẹkan n̄wan kiet. Ntre Job ọkpọkọdọ akan n̄wan kiet edieke enye okpokoyomde. * Edi enye ikamaha ndidọ n̄kan n̄wan kiet sia enye ama ọfiọk ke Jehovah ọkọnọ Adam n̄wan kiet kpọt. (Gen. 2:​18, 24) Ke n̄kpọ nte isua 1,600 ama ekebe, Jesus ama ekpep ke owo ọkpọdọ ebe m̀mê n̄wan kiet kpọt, ke mmọ ikpọkpọn̄ke kiet eken ikadan̄ ye owo en̄wen.​—Matt. 5:28; 19:​4, 5.

20. Didie ke ndinen̄ede mfiọk Jehovah edin̄wam nnyịn imek nti ufan ye se idade inem idem esịt?

²⁰ Didie ke ikeme ndibuọt idem ye Jehovah nte Job? Ana inen̄ede ifiọk Jehovah inyụn̄ idu uwem nte mbon oro ẹfiọkde enye. Ke uwụtn̄kpọ, David emi eketienede ewet Psalm ọkọdọhọ ke Jehovah “asasua owo ekededi eke amade afai,” onyụn̄ ọdọhọ nnyịn ‘ikûtie ye mbon abian̄a.’ (Kot Psalm 11:5; 26:4.) Nso ke mme itien̄wed emi ẹkpep fi ẹban̄a Jehovah? Didie ke mmọ ẹnam fi ọfiọk se akpadade ke akpan n̄kpọ, nte akpanamde n̄kpọ ke Intanet, mbon oro okpodụkde nsan̄a, ye se akpadade enem idem esịt? Mme ibọrọ mbụme emi ẹyen̄wam fi ọdiọn̄ọ m̀mê afo emenen̄ede ọfiọk Jehovah. Edieke nnyịn mîyomke ndidu uwem nte mbon ererimbot emi, ana inọ “ukeme ufiọk n̄kpọ” nnyịn ukpep man ifiọk se inende ye se ikwan̄ade, inyụn̄ ifiọk ndinam n̄kpọ nte mbon ọniọn̄ utu ke nte mme ndisịme.​—Heb. 5:14; Eph. 5:15.

21. Nso idin̄wam nnyịn ‘ifiọk kpukpru n̄kpọ’ oro anade inam man esịt enem Jehovah?

²¹ Jehovah ama ayak Noah, Daniel, ye Job ẹfiọk enye sia mmọ ẹma ẹyom enye ke ofụri esịt mmọ. Enye ama an̄wam mmọ ẹfiọk kpukpru n̄kpọ oro anade mmọ ẹnam man esịt enem enye. Mmọ ẹma ẹnam se inende, Abasi ama onyụn̄ ọdiọn̄ mmọ. Ata eti uwụtn̄kpọ ke mmọ ẹkenịm ẹnọ nnyịn oro. (Ps. 1:​1-3) Ntre, bụp idemfo ete: ‘Ndi mmenen̄ede mfiọk Jehovah nte Noah, Daniel, ye Job ẹkefiọkde?’ Imakam ikeme ndifiọk Jehovah n̄kan nte mmọ ẹkefiọkde sia Jehovah anam nnyịn idiọn̄ọ ediwak n̄kpọ iban̄a enye. (N̄ke 4:18) Mmọdo, sịn idem kpep Ikọ Abasi, tie kere se ekpepde, nyụn̄ ben̄e Jehovah edisana spirit esie. Edieke anamde emi, eyetetịm ekpere Jehovah, oyonyụn̄ enyene ata ọniọn̄ ke idiọk ererimbot emi.​—N̄ke 2:​4-7.