1-3. (a) Etɛ ka na d’alɔ mǐ bɔ mǐ na nɔ gbeji nú Mawu ɖò azǎn gudogudo tɔn elɔ lɛ mɛ? (b) Etɛ mǐ ka na gbéjé kpɔ́n ɖò xota elɔ mɛ?

ÐÓ AZǍN gudogudo tɔn lɛ ko xwè vivɔnu wutu ɔ, nǔnyanyawiwa fɔ́n bo ɖò “zìnzɔ́n wɛ gbehan ɖɔhun.” (Ðɛh. 92:8) Enɛ wu ɔ, é sɔ́ kpaca mɛ ɖɔ nugbodòdó walɔ ɖagbe tɔn lɛ ɖò bùbú wɛ ǎ. Ðò gbɛ̀ elɔ mɛ ɔ, nɛ̌ mǐ ka sixu “nyí yɔkpɔvu ɖò nǔ e kúnkplá nǔ nyanya é mɛ” lobo ka na “nyí mɛxo ɖò linlin [mǐ]tɔn lɛ mɛ” gbɔn?​—1 Kɔ. 14:20.

² Xósin ɔ ɖò wemafɔ e jí xota mǐtɔn jinjɔn é mɛ. Akpáxwé tɔn ɖé ɖɔ: “Mɛ e nɔ ba na setónú nú Jehovah lɛ nɔ mɔ nǔ jɛ nǔ bǐ wu,” enɛ wɛ nyí nǔ e è na bló bo hɛn xomɛ tɔn hun é bǐ. (Nùx. 28:5) Linlin mɔhun tɔ́n ɖò Nùnywɛxó 2:7, 9 mɛ, finɛ ɖɔ ɖɔ Jehovah “nɔ sɛ̀ nùnywɛ e nyɔ́ zán é xwè nú nǔjlɔjlɔwatɔ́.” [nwt.] Wǎgbɔ tɔn ɔ, nǔjlɔjlɔwatɔ́ lɛ nɔ kpéwú bo nɔ “tuùn nǔ e nyí hwɛjijɔ é, nǔ e nyí nǔ jlɔjlɔ é, nǔ e sɔgbe é.”

³ Nɔwée, Daniyɛli kpo Jɔbu kpo ɖó nùnywɛ enɛ. (Ezek. 14:14) Nǔ ɖokpo ɔ wɛ é nyí nú togun Mawu tɔn ɖò égbé. Bɔ hwiɖesunɔ mɛtún ɔ ka lo? A ka “mɔ nǔ jɛ nǔ” e è ɖó na tuùn cobo hɛn xomɛ  Jehovah tɔn hun lɛ é “bǐ wu” à? Nǔ taji ɔ wɛ nyí nukúnnúmɔjɛnǔmɛ e sɔgbe é ɖiɖó dó wutu tɔn. Ayi mǐtɔn ni ɖò enɛ jí bonu mǐ ni gbéjé (1) lee Nɔwée, Daniyɛli kpo Jɔbu kpo wà gbɔn bo tuùn Mawu é, (2) lee nukúnnúmɔjɛnǔmɛ enɛ wà ɖagbe nú ye gbɔn é, kpo (3) lee mǐ sixu sɔnǔ nú nùɖiɖi yetɔn ɖɔhun gbɔn é kpo kpɔ́n.

4. Nɛ̌ Nɔwée ka wà gbɔn bo tuùn Jehovah? Nɛ̌ nukúnnúmɔjɛnǔmɛ e sɔgbe é ka d’alɔ ɛ gbɔn?

⁴ Lee Nɔwée wà gbɔn bo tuùn Jehovah é. Sín bǐbɛ̌mɛ hwenuxó gbɛtɔ́ tɔn tɔn ɔ, sunnu kpo nyɔnu kpo nùɖitɔ́ lɛ kplɔ́n nǔ dó Mawu wu ɖò ali titewungbe atɔn nu: ye nɔ kpɔ́n nùɖíɖó e nukún nɔ mɔ lɛ é, kplɔ́n nǔ ɖò gbɛtɔ́ e ɖi xɛsi nú Mawu lɛ é ɖevo lɛ gɔ́n, bo nɔ mɔ nyɔna e gbɛzinzan sɔgbe xá nugbodòdó jlɔjlɔ Mawu tɔn lɛ nɔ ɖetɔ́n é. (Eza. 48:18) Gbɔn nùɖíɖó e nukún nɔ mɔ lɛ é kpinkpɔn gblamɛ ɔ, é nyí kúnnuɖenú e xlɛ́ ɖɔ Mawu tíìn lɛ é kɛɖɛ wɛ Nɔwée mɔ bɔ ye túnflá ǎ, loɔ, é lɛ́ mɔ jijɔ tɔn e nukún ma nɔ mɔ ǎ lɛ é, ɖi “hlɔnhlɔn tɔn mavɔmavɔ ɔ kpodo nǔ e é nyí nugbǒ ɔ kpo.” (Hlɔ. 1:20) Wǎgbɔ tɔn ɔ, é nyí nǔ kɛɖɛ wɛ Nɔwée ɖi nú Mawu ǎ, loɔ, é lɛ́ sɔnǔ nú nùɖiɖi e syɛn tawun é.

5. Nɛ̌ Nɔwée ka wà gbɔn bo tuùn linlin e Mawu ɖó nú gbɛtɔ́ lɛ é?

⁵ “Nǔ e sè wɛ è ɖè ɔ mɛ wɛ nùɖiɖi nɔ tɔ́n sín.” (Hlɔ. 10:17) Nɛ̌ Nɔwée ka sè xó dó Jehovah wu gbɔn? É ɖò wɛn ɖɔ é kplɔ́n nǔ gègě ɖò hɛnnumɔ tɔn lɛ gɔ́n. Tɔ́ tɔn Lamɛki e nyí nya nùɖitɔ́ ɖé, bo nɔ gbɛ̀ ɖò táan ɖokpo ɔ mɛ kpo Adamu kpo é ɖò ye mɛ. (Kpɔ́n ɖiɖe e ɖò bǐbɛ̌mɛ é.) Mɛ ɖevo lɛ wɛ nyí gǎn’paa tɔn Matusala (Mɛtucɛlaxi); kpo daagbo daagbo tɔn Yɛlɛdi kpo; Yɛlɛdi ɔ kpó ɖò gbɛ̀ cobɔ è jì Nɔwée bɔ é kpo é kpo lɛ́ nɔ gbɛ̀ nú xwè 366 cobɔ Yɛlɛdi ɔ kú. * (Luk. 3:36, 37) Bɔya nya enɛ lɛ kpo asì yetɔn lɛ kpo wɛ kplɔ́n Nɔwée lee gbɛ̀ gbɛtɔ́ tɔn bɛ́ gbɔn é, linlin e Mawu ɖó ɖɔ gbɛtɔ́ nǔjlɔjlɔwatɔ́ lɛ na gɔ́ ayikúngban ɔ jí é, gɔ́ nú gǔ e è fɔ́n ɖò Edɛni mɛ é. Nɔwée na ko mɔ nǔ e mɛ é wá tɔ́n kɔ dó é. (Bǐb. 1:28; 3:16-19, 24) Nǔ e Nɔwée kplɔ́n ɖò hwe enɛ nu é byɔ ayi tɔn mɛ bo sísɛ́ ɛ b’ɛ sɛ̀n Mawu.​—Bǐb. 6:9.

6, 7. Nɛ̌ nùɖiɖi ka hɛn nukúnɖiɖo Nɔwée tɔn lidǒ gbɔn?

⁶ Nukúnɖiɖo nɔ zɔ́n bɔ nùɖiɖi nɔ lidǒ. Hwenu e Nɔwée sè ɖɔ nyikɔ emitɔn sín tinmɛ na ko nyí “Gbɔjɛ” alǒ “Gbɔdónúmɛ,” bɔ enɛ nyí xlɛ̌ nukúnɖiɖo tɔn ɖé é ɔ, dǒ nukún mɛ bo kpɔ́n lee nǔ na ko cí n’i é! (Bǐb. 5:29) Mawu sɔ́ d’ayi mɛ nú Lamɛki b’ɛ ɖɔ: ‘Vǐ elɔ [Nɔwée] na ɖè mǐ sín wuvɛ̌ e mɔ wɛ mǐ ɖè ɖò ayikúngban e Jehovah dónu ɔ jí é mɛ, bo na na vivo mǐ.’ Nɔwée sɔ́ nukúnɖiɖo tɔn ɖó Mawu jí. Abɛli kpo Henɔci kpo e ko nɔ gbɛ̀ jɛ nukɔn n’i é ɖɔhun ɔ, é ɖi nǔ ɖɔ “kúnkan” ɔ na nyínyɛ́ ta nú dan ɔ.​—Bǐb. 3:15, nwt.

⁷ Nɔwée mɔ nukúnnú jɛ nǔɖɔɖ’ayǐ e ɖò Bǐbɛ̌mɛ 3:15 mɛ é wu hlɛ́nhlɛ́n ǎ, amɔ̌, é ɖò wɛn ɖɔ é mɔ ɖɔ nǔɖɔɖ’ayǐ enɛ hɛn nukúnɖiɖo hwlɛngán tɔn nu. Akpá enɛ e è dó ɖò jikpá Edɛni tɔn mɛ é sɔgbe xá wɛn e Henɔci jla, bo ɖɔ ɖ’ayǐ ɖɔ Mawu na ɖó hwɛ nú mɛ mɛdídá é. (Ju. 14, 15) É ɖò wɛn ɖɔ wɛn Henɔci tɔn e na jɛnu bǐ mlɛ́mlɛ́ ɖò Haamagedɔni hwenu é na ko hɛn nùɖiɖi kpo nukúnɖiɖo Nɔwée tɔn kpo lidǒ!

8. Ali tɛ lɛ nu nukúnnúmɔjɛnǔmɛ e sɔgbe ɖiɖó ka nya xɛ ɖò Nɔwée jí ɖè?

⁸ Lee nukúnnúmɔjɛnǔmɛ e sɔgbe é ɖiɖó dó Mawu wu wà ɖagbe nú Nɔwée gbɔn é. Nukúnnúmɔjɛnǔmɛ e sɔgbe é ɖiɖó zɔ́n bɔ Nɔwée ɖó nùɖiɖi kpo nùnywɛ e gosin Mawu gɔ́n é kpo, bɔ é nya xɛ ɖò jǐ tɔn ɖò nǔ e na hɛn nǔ gblé dó wǔ n’i, ɖò taji ɔ, ɖò gbigbɔ lixo é sí. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, ɖó Nɔwée “yì xá Mawu” wutu ɔ, é dó gbɛ̌ xá mɛ e ma nɔ sɛ̀n Mawu ǎ lɛ é ǎ. É ɖò wɛn ɖɔ awovi e sɔ́ gbɛtɔ́ gbaza dó lɛ é nɔ zán  nǔwukpikpé yetɔn e zɛ gbɛtɔ́ tɔn wu lɛ é dó wà nǔ e na jiwǔ ɖò mɛ e ma ɖó nùɖiɖi ǎ, bo nyɔ́ blɛ́ ɖu lɛ é nukúnmɛ, kaka bɔ mɛ enɛ lɛ tlɛ sixu ko kpɔ́n ye dó mɔ nǔmɛsɛn lɛ; amɔ̌, nǔ enɛ lɛ ɖě ka flú Nɔwée ǎ. (Bǐb. 6:1-4, nwt; 6:9) Gɔ́ na ɔ, Nɔwée tuùn ɖɔ è ɖɔ nú gbɛtɔ́ lɛ ɖɔ ye ni jì gbà, bo gɔ́ ayikúngban ɔ jí. (Bǐb. 1:27, 28) Enɛ wu ɔ, é ɖó na ko tuùn ɖɔ xó e awovi lɛ nɔ ɖó xá nyɔnu lɛ é kún sɔgbe ɖò jɔwamɔ linu ó bo lɛ́ nyla tawun. Nǔ enɛ ka wá jɛ wě vaàn hwenu e ye jì vǐ sakasaka lɛ é. Mawu wá gb’akpá nú Nɔwée ɖɔ emi na zé sìn dó vɔ gbɛ̀ ɔ na. Nǔ e Nɔwée ɖi nú akpágbánúmɛ enɛ é sísɛ́ ɛ bɔ é bló tɔjihun ɖaxó ɖokpo, bo dó hwlɛn xwédo tɔn.​—Ebl. 11:7.

9, 10. Nɛ̌ mǐ ka sixu ɖi nǔ Nɔwée ɖɔhun gbɔn?

⁹ Lee mǐ sixu sɔnǔ nú nùɖiɖi Nɔwée tɔn ɖɔhun gbɔn é. Nǔ taji ɔ wɛ nyí ɖɔ mǐ ni nɔ kplɔ́n Xó Mawu tɔn ganji, bo nɔ sɔ́ ayi ɖó nǔ e kplɔ́n wɛ mǐ ɖè é jí, lobo jó nukúnnúmɔjɛnǔmɛ enɛ dó nú é ni w’azɔ̌ ɖò mǐ wu lobo xlɛ́ ali mǐ. (1 Pi. 1:13-15) Nùɖiɖi kpo nùnywɛ e gosin Mawu gɔ́n é kpo na nya xɛ ɖò mǐ jí sín wlɛnwín Satáan tɔn e é sɔ́ bibí dó sɔnǔ na lɛ é kpo gbigbɔ nyanya gbɛ̀ ɔ tɔn kpo sí. (2 Kɔ. 2:11) Gbigbɔ enɛ nɔ flɔ́ zo dó glɔ nú wǎn yíyí nú adakaxixo kpo nùblibliwiwa kpo. É nɔ sísɛ́ gbɛtɔ́ lɛ bɔ ye nɔ sɔ́ ayi ɖó jlǒ agbaza tɔn lɛ jí. (1 Jaan 2:15, 16) É tlɛ sixu zɔ́n bɔ mɛ e vɔ́da ɖò gbigbɔ lixo é na wɔn ya nú xlɛ̌ e ɖò wɛn ɖɔ azǎn ɖaxó Mawu tɔn ko sɛkpɔ lɛ é. Ðǒ ayi wu ɖɔ hwenu e Jezu jlɛ́ táan e mɛ mǐ ɖè é dó Nɔwée sín azǎn wu é ɔ, é kún tɛɖɛ̌ dakaxixo alǒ nùblibliwiwa jí ó, loɔ, awovinú e ɖò amlɔ didɔ́ ɖò gbigbɔ lixo mɛ é jí wɛ é tɛɖɛ̌.​—Xà Matie 24:36-39.

¹⁰ Kanbyɔ hwiɖée ɖɔ, ‘Lee zán gbɛ̀ ce gbɔn wɛ un ɖè é ka xlɛ́ ɖɔ un tuùn Jehovah nugbǒ nugbǒ à? Nùɖiɖi e un ɖó é ka nɔ sísɛ́ mì bɔ un nɔ zán gbɛ̀ sɔgbe xá nugbodòdó jlɔjlɔ Mawu tɔn lɛ, lobo nɔ lɛ́ jla ye à?’ Nǔ xósin towe lɛ ni xlɛ́ nugbǒ nugbǒ ɖɔ hwi lɔ nɔ “yì xá Mawu.”

11. (a) Etɛ zě e Daniyɛli zé éɖée jó nú Mawu ɖò winnyawinnya mɛ é ka ɖexlɛ́ dó kplɔ́n e é yí é wu? (b) Jijɔ Daniyɛli tɔn tɛ lɛ a ka jló na ɖó?

¹¹ Lee Daniyɛli wà gbɔn bo tuùn Jehovah é. É ɖò wɛn ɖɔ mɛjitɔ́ Daniyɛli tɔn lɛ kplɔ́n ɛ ganji, ye kplɔ́n ɛ bɔ é yí wǎn nú Jehovah kpo Xó tɔn kpo. Daniyɛli hɛn wanyiyi enɛ wu ɖò gbɛzán tɔn bǐ mɛ. É tlɛ nyí ɖò hwenu e é kpò é ɔ, é nɔ ɖò Mawuxówema ɔ kije kpɔ́n wɛ. (Dan. 9:1, 2) Lee Daniyɛli tuùn Mawu ganji gbɔn é gɔ́ nú lee Mawu wà nǔ xá Izlayɛli-ví lɛ gbɔn é tɔ́n ɖò ɖɛ wubla tɔn e gbeyiɖɔ ɔ xò kpo ayi bǐ kpo b’ɛ ɖò Daniyɛli 9:3-19 mɛ é mɛ. Etɛwu a ma ka na ɖè hwenu ɖó vo bo xà ɖɛ enɛ lobo lin tamɛ d’eji, lobo sɔ́ ayi towe ɖó nǔ e é kplɔ́n we dó Daniyɛli wu é jí ganji ǎ?

12-14. (a) Ali tɛ lɛ nu Daniyɛli ka ɖè nùnywɛ Mawu tɔn xlɛ́ ɖè? (b) Nɛ̌ Mawu ka dó nú Daniyɛli ɖó gbeji e é nɔ n’i kpo akɔnkpinkpan kpo é wu gbɔn?

¹² Lee nukúnnúmɔjɛnǔmɛ e sɔgbe é ɖiɖó dó Mawu wu wà ɖagbe nú Daniyɛli gbɔn é. Babilɔnu ninɔ na vɛwǔ nú Jwifu gbejinɔtɔ́ ɖé tawun. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, Jehovah ɖɔ nú Jwifu lɛ ɖɔ: “Mi ba lee toxo e mɛ un sɔ́ ahwan dó wlí mi yì ɖó ɔ na yì nukɔn gbɔn é.” (Jel. 29:7) Amɔ̌, ɖò hwe ɖokpo ɔ nu ɔ, é lɛ́ byɔ ɖɔ ye na zé yeɖée bǐ jó nú emi. (Tín. 34:14) Etɛ ka d’alɔ Daniyɛli bɔ é nɔ jlɛ̌ jí ɖò nǔ wè enɛ lɛ e è byɔ ɖò ye sí é mɛ? Nùnywɛ Mawu tɔn d’alɔ ɛ bɔ é mɔ nukúnnú jɛ nugbodòdó e ɖɔ ɖɔ è na setónú nú acɛkpikpa gbɛ̀ ɔ tɔn lɛ ɖó bǎ ɖé mɛ é wu. Ðò xwè kanweko mɔkpan gudo ɔ, Jezu kplɔ́n nugbodòdó ɖokpo ɔ mɛ.​—Luk. 20:25.

¹³ Lin tamɛ dó nǔ e Daniyɛli wà hwenu e gbeta ɖé tɔ́n ɖɔ è ni ma sɔ́ xoɖɛ sɛ́dó vodun ɖebǔ, alǒ, gbɛtɔ́ ɖebǔ zɛ axɔsu ɔ wu ó nú azǎn 30 é wu. (Xà Daniyɛli 6:8-11.) Daniyɛli sixu ko ba hwɛjijɔ bo ɖɔ, ‘Azǎn gban nyí xwè mavɔmavɔ ǎ!’ Amɔ̌, é lɔn nú sɛ́n e axɔsu dó é jɛ nukɔn nú nǔ e Biblu byɔ lɛ é ǎ. É hɛn ɔ é na  xoɖɛ ɖò nǔglɔ bɔ mɛɖebǔ na tuùn ǎ. É tuùn ɖɔ aca e emi ɖó bo nɔ xoɖɛ gbè bǐ gbè é ɔ, mɛ lɛ tuùn ganji. Enɛ wu ɔ, é byɔ ɖɔ Daniyɛli ni sɔ́ gbɛ̀ tɔn ɖó axɔ́ nu có, é ka lɔn bonu mɛ lɛ lin vɔ́vɔ́ ɖɔ é jó Mawu sínsɛ́n tɔn dó ǎ.

¹⁴ Jehovah dó nú gbeta e kɔn Daniyɛli lin tamɛ cobo wá kpo akɔnkpinkpan kpo é, bo hwlɛn ɛ ɖò nùjiwǔ lixo ɖò kú baɖabaɖa ɖé sí. Nugbǒ ɔ, lee nǔ lɛ wá yì gbɔn é zɔ́n bɔ è tuùn Jehovah tawun ɖò fí e lín hugǎn ɖò Axɔsuɖuto Mɛdi kpo Pɛsi kpo tɔn mɛ lɛ é!​—Dan. 6:26-28.

15. Nɛ̌ mǐ ka sixu sɔnǔ nú nùɖiɖi Daniyɛli tɔn ɖɔhun gbɔn?

¹⁵ Lee mǐ sixu sɔnǔ nú nùɖiɖi Daniyɛli tɔn ɖɔhun gbɔn é. Xó Mawu tɔn xixa kpowun wɛ na zɔ́n bɔ è na ɖó nùɖiɖi e syɛn é ǎ, loɔ, nǔ taji ɔ wɛ nyí ɖɔ è ni lɛ́ “mɔ nǔ jɛ mɛ.” (Mat. 13:23) Mǐ jló na tuùn linlin e Jehovah nɔ ɖó dó nǔ lɛ wu é, enɛ byɔ ɖɔ è ni lɛ́ mɔ nukúnnú jɛ nugbodòdó Biblu tɔn lɛ mɛ. Enɛ wu ɔ, mǐ ɖó na lin tamɛ dó nǔ e mǐ xà lɛ é jí. Ðɛxixo kpo ayi mɛtɔn bǐ kpo hwɛhwɛ lɛ́ ɖò taji, titewungbe hwenu e mɛtɛnkpɔn lɛ wá kpannukɔn mǐ é alǒ ɖò ninɔmɛ vɛwǔ ɖevo lɛ mɛ. Nú mǐ xoɖɛ kpo nùɖiɖi kpo bo byɔ nùnywɛ kpo hlɔnhlɔn kpo ɔ, Jehovah na na mǐ.​—Ja. 1:5.

16, 17. Nɛ̌ Jɔbu ka wà gbɔn bo ɖó nukúnnúmɔjɛnǔmɛ e sɔgbe é dó Mawu wu?

¹⁶ Lee Jɔbu wà gbɔn bo tuùn Jehovah é. Jɔbu nyí Izlayɛli-ví ǎ. Amɔ̌, é nyí kàn kplá dó kàn wu Ablaxamu, Izaki kpo Jakɔbu kpo tɔn, bɔ Jehovah ka ko ɖè nùɖé lɛ xlɛ́ ye dó éɖesunɔ kpo linlin e é ɖó nú gbɛtɔ́ lɛ é kpo wu. Jɔbu kplɔ́n nǔ gègě dó nugbǒ xɔ akwɛ enɛ lɛ wu; lee é ka kplɔ́n ye gbɔn é ɔ, Biblu tinmɛ ǎ. (Jɔb. 23:12) É ɖɔ: “È ɖɔ xó towe bɔ un sè.” (Jɔb. 42:5) Jehovah ɖesu tlɛ ɖɔ ɖɔ Jɔbu ɖɔ xó nugbǒ dó Emi wu.​—Jɔb. 42:7, 8.

¹⁷ Jɔbu lɛ́ mɔ jijɔ Mawu tɔn e nukún ma nɔ mɔ ǎ lɛ é gègě ɖò nùɖíɖó tɔn e nukún nɔ mɔ lɛ é mɛ. (Jɔb. 12:7-9, 13) Nukɔnmɛ ɔ, Elihu kpo Jehovah kpo bǐ zán nùɖíɖó lɛ dó flín Jɔbu ɖɔ nú è na sɔ́ ɛ jlɛ́ dó lee Mawu d’agba sɔ é wu ɔ, é kún hwɛ́n nǔtí ó. (Jɔb. 37:14; 38:1-4) Xó Jehovah tɔn byɔ ayi Jɔbu tɔn mɛ bɔ é ɖɔ nú Mawu kpo mɛɖesɔhwe kpo ɖɔ: “Un tuùn ɖɔ a nɔ bló nǔ e jló we ɔ bǐ. . . . Un jinjɔn kɔgudu kpo afín kpo mɛ bo ɖexlɛ́ ɖɔ un wà nǔ nyì dò.”​—Jɔb. 42:2, 6.

18, 19. Ali tɛ lɛ nu Jɔbu ka xlɛ́ ɖɔ emi tuùn Jehovah ganji ɖè?

 ¹⁸ Lee nukúnnúmɔjɛnǔmɛ e sɔgbe é ɖiɖó dó Mawu wu wà ɖagbe nú Jɔbu gbɔn é. Jɔbu mɔ nukúnnú jɛ nugbodòdó Mawu tɔn lɛ wu tawun. É tuùn Jehovah ganji bo wà nǔ sɔgbe xá nukúnnúmɔjɛnǔmɛ enɛ. Lin tamɛ dó nǔ elɔ jí: Jɔbu tuùn ɖɔ emi kún sixu ɖɔ ɖɔ emi yí wǎn nú Mawu, bɔ hwe ɖokpo ɔ nu ɔ, emi na gɔn xomɛ nyɔ́ dó nɔzo emitɔn wu ó. (Jɔb. 6:14) É mɔ ɖɔ emi hugǎn mɛ ɖevo lɛ ǎ, loɔ, é ɖexlɛ́ ɖɔ dɔkunnɔ kpo wamamɔnɔ kpo bǐ sín nǔ nɔ ɖu ayi mɛ nú emi. É ɖɔ: “Mawu ɖokpo ɔ wɛ bló mǐ bǐ; é wɛ bló nyɛ kpo ye kpan dó nɔ mǐtɔn mǐtɔn xomɛ.” (Jɔb. 31:13-22) É ɖò wɛn ɖɔ Jɔbu kún na tɛn susu e é ɖó ɖò bǐbɛ̌mɛ é kpo dɔkun e é jɛ é kpo bonu ye zɔ́n nú é ɖó linlin masɔgbe dó éɖesunɔ alǒ mɛ ɖevo lɛ wu ó. Kpɔ́n lee é gbɔn vo nú mɛ e ɖó hlɔnhlɔn bo lɛ́ jɛ dɔkun ɖò gbɛ̀ ɔ mɛ é gègě gbɔn é!

¹⁹ Jɔbu gbɛ́ vodunsinsɛn alɔkpa lɛ bǐ, é tlɛ lɔn bo sɛ̀n vodun ɖò ayi tɔn mɛ ǎ. É tuùn ɖɔ sinsɛn-biblo nùvú kaka jɛ mɛɖée zízé jó nú dɔkun jí na xlɛ́ ɖɔ emi gbɛ́ “Mawu e ɖò jixwé ɔ.” (Xà Jɔbu 31:24-28.) É nɔ kpɔ́n alɔwliwli dó mɔ nǔ mímɛ́ ɖé, bo nyí kancica ɖé ɖò sunnu ɖokpo nyɔnu ɖokpo tɛntin. É tlɛ nu alɛ xá nukún tɔn ɖɔ emi kún na kpɔ́n ɖyɔvǐ ɖé bo na lin na ɖóxó xá ɛ ó. (Jɔb. 31:1) Hɛn dó ayi mɛ ɖɔ é wá gbeta enɛ kɔn hwenu e Mawu tlɛ tin bɔ mɛ lɛ nɔ da asì gègě é. Hǔn, nú é jló Jɔbu ɔ, é sixu da asì ɖevo. * É ka sɔ́ tuto alɔwliwli tɔn e Mawu sɔ́ ɖ’ayǐ ɖò Edɛni mɛ é sín kpɔ́ndéwú dó ɖó sɛ́n ɖé, bo xwedó. (Bǐb. 2:18, 24) Xwè 1 600 mɔ̌ gudo ɔ, Jezu Klisu kplɔ́n tóɖóétɔ́ lɛ ɖɔ ye ni xwedó nugbodòdó jlɔjlɔ enɛ lɛ ɖokpo ɔ e ɖɔ nǔ dó alɔwliwli kpo xóɖóxámɛ kpo nu é.​—Mat. 5:28; 19:4, 5.

20. Nɛ̌ nukúnnúmɔjɛnǔmɛ e sɔgbe ɖiɖó dó Jehovah kpo nugbodòdó tɔn lɛ kpo wu ka nɔ d’alɔ mǐ, bɔ mǐ nɔ cyan gbɛ̌ ɖagbe lɛ kpo ayiɖeɖayi e sɔgbe lɛ é kpo gbɔn?

²⁰ Lee mǐ sixu sɔnǔ nú nùɖiɖi Jɔbu tɔn ɖɔhun gbɔn é. È na lɛ́ ɖɔ ɔ, nǔ taji ɔ wɛ nyí ɖɔ mǐ ni ɖó nukúnnúmɔjɛnǔmɛ e sɔgbe é dó Jehovah wu bo lɛ́ jó è dó nú é ni nɔ xlɛ́ ali mǐ ɖò akpáxwé gbɛzán tɔn mǐtɔn lɛ bǐ mɛ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, ɖɛhanwlantɔ́ Davidi ɖɔ dó Jehovah wu ɖɔ “é gbɛ́ wǎn nú mɛ e yí wǎn nú alǎnnúwiwa é”; Davidi lɛ́ gb’akpá nú mǐ dó “gbɛtɔ́ nuwenɔgbɛ́” didó wu. (Xà Ðɛhan 11:5; 26:4.) Nùnywɛ tɛ wemafɔ enɛ lɛ ka na we dó linlin e Jehovah nɔ ɖó é wu? Nɛ̌ nùnywɛ enɛ ka ɖó na d’alɔ we ɖò nǔ e nɔ mya nukún nú we lɛ é, lee a nɔ zán ɛntɛnɛti gbɔn é, gbɛ̌ e a nɔ dó lɛ é kpo ayiɖeɖayi cyancyan kpo linu gbɔn? Xósin towe lɛ sixu d’alɔ we bɔ a na mɔ lee a yí wǎn nú Jehovah ganji sɔ́ é. Bo na dó cí mɛ e wu è ma nɔ mɔ xó ɖě ɖɔ dó ǎ é ɖɔhun ɖò gbɛ̀ gɛdɛgɛ́dɛ́ elɔ e lɛ́ nyí gbɛ̀ nyanya é mɛ ɔ, mǐ ɖó na kplɔ́n nǔwukpikpé nukúnnúmɔjɛnǔmɛ tɔn mǐtɔn, enɛ ɔ, mǐ na tuùn nǔ ɖagbe ɖò nǔ nyanya mɛ, bo na lɛ́ tuùn nǔ e nyí nùnywɛnú é ɖó vo nú nǔ e ma nyí nùnywɛnú ǎ é.​—Ebl. 5:14; Efɛ. 5:15.

21. Etɛ ka na d’alɔ mǐ bɔ mǐ na “mɔ nǔ jɛ nǔ” e mǐ ɖó na tuùn cobo hɛn xomɛ Tɔ́ mǐtɔn jixwé tɔn ɔ tɔn hun é “bǐ wu”?

²¹ Ðó Nɔwée, Daniyɛli kpo Jɔbu kpo ba Jehovah kpo ayi yetɔn bǐ kpo wutu ɔ, é jó éɖée dó bɔ ye mɔ ɛ. É d’alɔ ye bɔ ye “mɔ nǔ jɛ nǔ” e ɖò dandan bɔ ye na wà dó hɛn xomɛ tɔn hun lɛ é “bǐ wu.” Enɛ wu ɔ, ye huzu kpɔ́ndéwú nǔjlɔjlɔwiwa tɔn bo zán gbɛ̀ e yì ta é ɖé nugbǒ nugbǒ. (Ðɛh. 1:1-3) Enɛ wu ɔ, kanbyɔ hwiɖée ɖɔ: ‘Un ka tuùn Jehovah lee Nɔwée, Daniyɛli kpo Jɔbu kpo tuùn i gbɔn é à?’ Nugbǒ ɔ, ɖó weziza gbigbɔ tɔn ɖò jijɛji wɛ wutu ɔ, a sixu tuùn i hugǎn! (Nùx. 4:18) Enɛ wu ɔ, nɔ kije Xó Mawu tɔn kpɔ́n ganji. Nɔ lin tamɛ d’eji. Nɔ xoɖɛ bo byɔ gbigbɔ mímɛ́. Enɛ ɔ, a na sɛkpɔ Tɔ́ towe jixwé tɔn ɔ ganji hú ɖ’ayǐ tɔn. A na wà nǔ kpo nukúnnúmɔjɛnǔmɛ kpo kpodo nùnywɛ kpo ɖò gbɛ̀ égbé tɔn e ma ɖó jijɔ Mawu tɔn ǎ é mɛ.​—Nùx. 2:4-7.