1-3. (a) Nĩ kĩĩ gĩgũtũteithia tũtũũrie wĩtĩkio harĩ Ngai matukũ-inĩ maya ma kũrigĩrĩria? (b) Nĩ maũndũ marĩkũ tũkwarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

O ŨRĨA mũthia wa matukũ ma kũrigĩrĩria ũrakuhĩrĩria, andũ arĩa aganu marathiĩ na mbere ‘magĩthundũkaga ta ria.’ (Thab. 92:7) Kwoguo, ti ũndũ wa kũgegania atĩ mĩtugo ĩrathiĩ o ĩthũkĩte makĩria. Thĩinĩ wa thĩ ĩhaana ũguo-rĩ, nĩ na njĩra ĩrĩkũ ‘tũngĩikara na meciria ta ma ciana ha ũhoro wa waganu,’ no ‘ha ũhoro wa meciria maitũ tũtuĩke ta andũ agima?’—1 Kor. 14:20.

² Macokio ma kĩũria kĩu no moneke rĩandĩko-inĩ ritũ rĩa mũthingi rĩrĩa gĩcunjĩ kĩarĩo kĩroiga: “Andũ arĩa marongoragia Jehova nĩmataũkagĩrũo [nĩ maũndũ] mothe,” ũguo nĩ kuuga maũndũ marĩa mothe mamũkenagia. (Thim. 28:5) Ũndũ o ta ũcio nĩ ũtaarĩirio thĩinĩ wa Thimo 2:7, 9 ĩrĩa yugaga ũũ: “Andũ arĩa arũngĩrĩru nĩamaigĩire mũthithũ wa ũũgĩ mũkinyanĩru.” Nĩ ũndũ ũcio, andũ acio no mahote ‘gũtaũkĩrũo nĩ ũhoro ũrĩa wa ũthingu na wa kĩhooto, na makahota gũkũũrana maũndũ marĩa marũngĩrĩru, ĩĩ-ni, makamenya njĩra o yothe njega.’

³ Nuhu, Danieli, na Ayubu nĩ maagĩire na ũũgĩ ũcio. (Ezek. 14:14) Ũndũ ũcio nĩ wa ma harĩ ndungata cia Ngai ũmũthĩ. Ĩ wee  nawe? Nĩ ‘ũtaũkagĩrũo nĩ maũndũ mothe’ nĩguo ũkenie Jehova? Ũndũ ũrĩa wa bata nĩ kũgĩa na ũmenyo ũrĩa wa ma wĩgiĩ Ngai. Tũrĩ na ũndũ ũcio meciria-inĩ, rekei tuone (1) ũrĩa Nuhu, Danieli, na Ayubu maamenyire Ngai, (2) ũrĩa maagunĩkire nĩ ũndũ wa kũmũmenya, na (3) ũrĩa tũngĩkũria wĩtĩkio ta wao.

4. Nuhu aamenyire Jehova atĩa, na ũmenyo mũkinyanĩru wamũteithirie atĩa?

⁴ Ũrĩa Nuhu aamenyire Jehova. Kuuma o tene, andũ arĩa maarĩ na wĩtĩkio maamenyaga ũhoro wĩgiĩ Ngai kũgerera njĩra ici ithatũ: kwĩrorera ũũmbi, kuumana na andũ meetigĩrĩte Ngai, na kwĩyonera irathimo nĩ ũndũ wa gũtũũra kũringana na ithimi cia ũthingu cia Ngai o hamwe na ũtaaro wake. (Isa. 48:18) Kũgerera kwĩrorera ũũmbi, Nuhu nĩ angĩonire ũira wa atĩ Ngai arĩ kuo na ningĩ ũhoro wĩgiĩ ngumo ciake nyingĩ itonekaga ta, “hinya wake wa tene na tene na Ũngai wake.” (Rom. 1:20) Nĩ ũndũ ũcio, Nuhu to gwĩtĩkia eetĩkirie atĩ Ngai arĩ kuo, ĩndĩ nĩ aakũririe wĩtĩkio mũrũmu harĩ we.

5. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ Nuhu aamenyire ũhoro wĩgiĩ muoroto wa Ngai harĩ andũ?

⁵ Wĩtĩkio “umanaga na ũndũ ũrĩa ũiguĩtwo.” (Rom. 10:17) Nĩ na njĩra ĩrĩkũ Nuhu aaiguire ũhoro wĩgiĩ Jehova? No kũhoteke eerutire maũndũ maingĩ kuuma kũrĩ andũ a famĩlĩ. Acio nĩ hamwe na ithe Lameku, ũrĩa warĩ na wĩtĩkio na watũũrire ihinda rĩmwe na Adamu. (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.) Ningĩ nĩ hamwe na gukawe Methusela, na Jaredu ũrĩa warĩ guka wa guka wa Nuhu, ũrĩa wakuire mĩaka 366 thutha wa Nuhu gũciarũo. * (Luk. 3:36, 37) No kũhoteke andũ aya na atumia ao nĩo maarutire Nuhu atĩ Ngai nĩwe wombire andũ na eendaga magĩe ciana, maiyũrie thĩ, na mamũtungatagĩre. Ningĩ nĩ angĩeyoneire moimĩrĩro moru ma ũremi ũrĩa woimĩrire mũgũnda-inĩ wa Edeni. (Kĩam. 1:28; 3:16-19, 24) Maũndũ marĩa Nuhu eerutire nĩ maahutirie ngoro yake na magĩtũma atue itua rĩa gũtungatĩra Ngai.—Kĩam. 6:9.

6, 7. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ kĩĩrĩgĩrĩro gĩekĩrire wĩtĩkio wa Nuhu hinya?

⁶ Wĩtĩkio wĩkĩragwo hinya nĩ kĩĩrĩgĩrĩro. Ta hũũra mbica ũrĩa Nuhu aaiguire rĩrĩa aamenyire atĩ rĩĩtwa rĩake rĩrĩa hihi riugĩte “Ũhurũko kana Kũhooreria,” rĩatũmire agĩe na mwĩhoko! (Kĩam. 5:29) Lameku atongoretio nĩ roho wa Ngai oigire: “Ũyũ [Nuhu] nĩwe wa gũtũhoreria nĩ ũndũ wa . . . mĩnoga ya moko maitũ, ĩrĩa yumanaga na tĩri ũyũ Jehova atũmĩte ũtũũre wĩ mũthahu [mũrume].” Nuhu nĩ aarĩ na mwĩhoko harĩ Ngai. O ta Habili na Enoku arĩa maatũire mbere yake, nĩ eetĩkĩtie ũhoro wa “mbeũ” ĩrĩa ĩngĩkahehenja nyoka mũtwe.—Kĩam. 3:15.

⁷ O na gũtuĩka Nuhu ndataũkĩirũo nĩ maũndũ mothe megiĩ ũrathi ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Kĩambĩrĩria 3:15, ndaarĩ na nganja o na hanini atĩ maũndũ macio nĩ mangĩkaahinga. Makĩria ma ũguo, kĩĩranĩro kĩa Edeni nĩ gĩatwaranaga na ndũmĩrĩri ĩrĩa yahunjagio nĩ Enoku, ũrĩa o nake warathire ũhoro wĩgiĩ matuĩro ma Ngai kũrĩ andũ arĩa aganu. (Jud. 14, 15) Hatarĩ nganja, ndũmĩrĩri ya Enoku ĩrĩa ĩkaahinga hĩndĩ ya Hari–Magedoni, nĩ yekĩrire wĩtĩkio na kĩĩrĩgĩrĩro kĩa Nuhu hinya.

8. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ ũmenyo mũkinyanĩru wĩgiĩ Ngai wagitĩire Nuhu?

⁸ Ũrĩa ũmenyo mũkinyanĩru wĩgiĩ Ngai wateithirie Nuhu. Ũmenyo mũkinyanĩru nĩ watũmire Nuhu agĩe na wĩtĩkio na ũũgĩ wa Ũngai ũrĩa wamũgitĩire kĩĩroho. Kwa ngerekano, tondũ Nuhu “nĩaatũũrire e mũthiritũ wa Ngai,” ndaatwaranire kana akĩnyitanĩra na andũ matendete Ngai. Ndaatumumaririo  meciria nĩ araika arĩa maatuĩkĩte ndaimono, arĩa maahũthagĩra ũhoti wao ũtaarĩ wa ndũire kũgucĩrĩria andũ arĩa mataarĩ na wĩtĩkio na ũtaũku, na o na hihi nĩ meendaga gũthathaiyo. (Kĩam. 6:1-4, 9) Ningĩ, Nuhu nĩ oĩ atĩ andũ nĩ meerĩtwo maciarane na maiyũrie thĩ. (Kĩam. 1:27, 28) Kwoguo, no mũhaka akorũo nĩ aamenyaga atĩ ngomanio gatagatĩ ka atumia na araika acio maatuĩkĩte andũ, itiarĩ ũndũ wa ndũire na ciarĩ njũru. Moimĩrĩro ma ngomanio icio nĩ monekire wega rĩrĩa gwaciarirũo ciana ciarĩ na hinya ũtarĩ wa ndũire. Thutha wa ihinda, Ngai nĩ eerire Nuhu atĩ nĩ angĩarehire mũiyũro thĩinĩ wa thĩ. Nĩ ũndũ wa Nuhu gũkorũo na wĩtĩkio harĩ mũkaana ũcio, nĩ aakire thabina na kwoguo akĩhonokia famĩlĩ yake.—Ahib. 11:7.

9, 10. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ tũngĩkũria wĩtĩkio ta wa Nuhu?

⁹ Ũrĩa tũkũragia wĩtĩkio ta wa Nuhu. Ũndũ ũrĩa wa bata nĩ gũkorũo tũrĩ arutwo ega a Kiugo kĩa Ngai, kũreka kĩingĩre ngoro-inĩ citũ, na kũreka ũũgĩ ũcio ũthondeke ũmũndũ witũ na ũtũtongorie ũtũũro-inĩ. (1 Pet. 1:13-15) Kwoguo wĩtĩkio na ũũgĩ wa Ũngai nĩ irĩtũgitagĩra kuumana na mawaara ma Shaitani o hamwe na roho mũũru wa gũkũ thĩ. (2 Kor. 2:11) Roho ũcio ũtũmaga andũ mende ũhinya na mĩtugo mĩũru. Ningĩ nĩ ũtũmaga andũ merirĩrie mũno maũndũ ma kĩĩmwĩrĩ. (1 Joh. 2:15, 16) O na no ũtũme andũ arĩa matarĩ na hinya kĩĩroho mage gũtindanĩra na maũndũ marĩa maronania wega atĩ mũthenya wa Jehova nĩ ũkuhĩrĩirie. Ririkana atĩ hĩndĩ ĩrĩa Jesu aringithanagia matukũ maya maitũ na ma Nuhu ndaagwetire maũndũ ma ũhinya kana waganu, ĩndĩ onanirie ũgwati ũrĩa ũngiumana na kwaga kuoya maũndũ ma kĩĩroho na ũritũ.—Thoma Mathayo 24:36-39.

¹⁰ Wĩyũrie ũũ: ‘Hihi mũtũũrĩre wakwa nĩ wonanagia atĩ nĩ njũĩ Jehova biũ? Hihi wĩtĩkio wakwa nĩ ũndindĩkaga njikare kũringana na ithimi cia Ngai cia ũthingu na hunjĩrie andũ arĩa angĩ?’ Reke macokio maku monanie atĩ nĩ ‘ũratwarana na Ngai.’

11. (a) Wĩyamũrĩri wa Danieli harĩ Ngai wonanagia aareretwo atĩa? (b) Nĩ ngumo irĩkũ cia Danieli ũngĩenda gũkũria?

¹¹ Ũrĩa Danieli aamenyire Jehova. Hatarĩ nganja Danieli nĩ aarutĩtwo wega nĩ aciari ake ũrĩa aagĩrĩire kwenda Jehova na Kiugo gĩake. Makĩria ma ũguo, maũndũ macio maatũũrire ngoro-inĩ yake ũtũũro-inĩ wake wothe. O na arĩ mũkũrũ, no erutaga Kiugo kĩa Ngai arĩ na kĩyo. (Dan. 9:1, 2) Ũmenyo ũrĩa aarĩ naguo wĩgiĩ Ngai, o hamwe na ũrĩa Jehova aahiũranirie na Aisiraeli, nĩ wonanĩtio wega thĩinĩ wa ihoya rĩake rĩrĩa aahoire enyihĩtie kuuma ngoro rĩrĩa rĩandĩkĩtwo thĩinĩ wa Danieli 9:3-19. Na githĩ to ũhũthĩre ndagĩka nini gũthoma ihoya rĩu na kũrĩcũrania, nĩguo wone Danieli aarĩ mũndũ wa mũthemba ũrĩkũ!

12-14. (a) Nĩ na njĩra ĩrĩkũ Danieli oonanirie ũũgĩ wa Ũngai? (b) Danieli aarathimirũo atĩa nĩ ũndũ wa ũcamba na wĩhokeku wake harĩ Ngai?

¹² Ũrĩa ũmenyo mũkinyanĩru wĩgiĩ Ngai wateithirie Danieli. Harĩ Mũyahudi mwĩhokeku, ũtũũro warĩ mũritũ mũno thĩinĩ wa Babuloni kũndũ gũtaathathayagio Jehova. Kwa ngerekano, Jehova eerire Ayahudi ũũ: “Mũcarie ũhoro wa atĩ itũũra rĩu ndamũtwarithirie mwatahwo rĩgĩe na thayũ.” (Jer. 29:7) No hĩndĩ o ĩyo nĩ aabataraga wĩyamũrĩri wa ngoro yothe. (Tham. 34:14) Nĩ kĩĩ gĩateithirie Danieli akorũo na ũigananĩru harĩ maũndũ macio merĩ mabataranagia? Ũũgĩ wa Ũngai nĩ wamũteithirie ataũkĩrũo nĩ motaaro megiĩ gwathĩkĩra thirikari. Karine nyingĩ thutha ũcio, Jesu nĩ aarutanire ũndũ o ũcio.—Luk. 20:25.

¹³ Ta wĩcirie ũrĩa Danieli eekire rĩrĩa kwarutirũo watho wa kwaga kũhoya ngai o yothe  kana mũndũ tiga o mũthamaki kwa ihinda rĩa thikũ 30. (Thoma Danieli 6:7-10.) Danieli nĩ angĩarutire ciĩgwatio na oige: ‘Na githĩ to thikũ 30 tu!’ No ndaarekire watho wa andũ ũtuĩke wa bata mũno gũkĩra ũthathaiya wake harĩ Ngai. Hatarĩ nganja, nĩ angĩahũthĩrire ũũgĩ nĩguo ahoe atekuonwo. Nĩ aamenyaga atĩ mũtugo wake wa kũhoya o mũthenya nĩ woĩkaine. Kwoguo o na gũtuĩka nĩ angĩeingĩririe ũgwati-inĩ, Danieli nĩ aatuire itua rĩa gũthiĩ na mbere kũhoya nĩguo andũ matigecirie nĩ atiganĩirie ũthathaiya wake.

¹⁴ Jehova nĩ aarathimire matua na ũcamba wa Danieli rĩrĩa aamũhonokirie na njĩra ya kĩama ndagakue. Hatarĩ nganja, ũndũ ũcio nĩ warutire ũira wa magegania wĩgiĩ Jehova thĩinĩ wa Ũthamaki wa Media na Perisia.—Dan. 6:25-27.

15. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ tũngĩkũria wĩtĩkio ta wa Danieli?

¹⁵ Ũrĩa tũngĩkũria wĩtĩkio ta wa Danieli. Ũndũ ũrĩa wa bata mũno harĩ gũkũria wĩtĩkio mũrũmu to gũthoma Kiugo kĩa Ngai tu, ĩndĩ nĩ ‘gũtaũkĩrũo nĩkĩo.’ (Mat. 13:23) Tũngĩenda kũgĩa na muonere wa maũndũ ta wa Jehova, na ũguo nĩ kuuga tũtaũkĩrũo nĩ motaaro ma Bibilia. Kwoguo nĩ twagĩrĩire gwĩcũrania maũndũ marĩa tũreruta. Ningĩ ũndũ ũngĩ wa bata nĩ kũhoyaga kuuma ngoro-inĩ na makĩria rĩrĩa twacemania na magerio kana moritũ. Rĩrĩa twahoya tũrĩ na wĩtĩkio nĩguo tũheo ũũgĩ na hinya, Jehova nĩ arĩtũheaga.—Jak. 1:5.

16, 17. Ayubu aagĩire atĩa na ũmenyo wa ma wĩgiĩ Ngai?

¹⁶ Ũrĩa Ayubu aamenyire Jehova. Ayubu ndaarĩ Mũisiraeli. O na kũrĩ ũguo, aarĩ wa ndĩra cia kũraihu cia Iburahimu, Isaaka, na Jakubu, na Jehova nĩ eguũrĩtie harĩ o na akamamenyithia muoroto wake harĩ andũ. Na njĩra ĩtoĩkaine wega, Ayubu nĩ eerutire ma icio cia goro. (Ayub. 23:12) Oigire ũũ: ‘Ũhoro waku kũigua nĩ ndĩũiguĩte na matũ.’ (Ayub. 42:5) Makĩria ma ũguo, Jehova oigire atĩ Ayubu nĩ aarĩtie ũhoro wa ma kũmwerekera.—Ayub. 42:7, 8.

¹⁷ Ningĩ Ayubu nĩ onire ngumo nyingĩ cia Ngai iria cionekaga tu kũgerera ũũmbi. (Ayub. 12:7-9, 13) Thutha ũcio, Elihu na Jehova nĩ maahũthĩrire ũũmbi kũririkania Ayubu ũrĩa mũndũ arĩ wa gĩkĩro gĩa thĩ akĩringithanio na ũnene wa Jehova. (Ayub. 37:14; 38:1-4) Ciugo cia Jehova nĩ ciahutirie Ayubu tondũ enyihĩtie oigire ũũ:  “Nĩndamenyaga atĩ wee ndũrĩ ũndũ o wothe ũtangĩhota; ndũngĩgirĩka ũndũ waku o na ũrĩkũ ũrĩa wĩthugundĩire. . . . nĩnderira ngehurĩria rũkũngũ o na mũhu.”—Ayub. 42:2, 6.

18, 19. Nĩ na njĩra irĩkũ Ayubu onanirie atĩ nĩ oĩ Jehova?

¹⁸ Ũrĩa ũmenyo wa ma wĩgiĩ Ngai wateithirie Ayubu. Ayubu nĩ aarĩ na ũtaũku mwega mũno wa motaaro ma Ngai. Nĩ oĩ Jehova wega, na eekaga maũndũ kũringana na ũmenyo ũcio. Ta wĩcirie ũndũ ũyũ: Ayubu nĩ aamenyaga atĩ ndangĩoigire nĩ endete Ngai, na hĩndĩ o ĩyo akorũo nĩ ekaga andũ arĩa angĩ ũũru. (Ayub. 6:14) Ndetũgĩragia gũkĩra andũ arĩa angĩ ĩndĩ nĩ arũmbũyagia andũ othe, itonga na athĩni. Oigire ũũ: “Ũrĩa niĩ wanyũmbire ihu-inĩ towe wombire ũcio ũngĩ o nake?” (Ayub. 31:13-22) Kwoguo, Ayubu ndeetĩkĩririe ũtonga na maũndũ marĩa aarĩ namo mathũkie mawoni make harĩ we na andũ arĩa angĩ. Na githĩ ndaakĩrĩ ngũrani mũno na andũ aingĩ arĩa marĩ ũnene na atongu thĩinĩ wa thĩ matukũ-inĩ maya!

¹⁹ Ayubu nĩ aareganĩte biũ na ũthathaiya wothe wa ngai cia maheeni. Nĩ aamenyaga atĩ ũthathaiya wa maheeni o hamwe na kwĩyamũrĩra ũtonga, nĩ kũregana na “Mũrungu ũrĩa wĩ igũrũ.” (Thoma Ayubu 31:24-28.) Onaga kĩhiko arĩ ũndũ mũtheru gatagatĩ-inĩ ka mũthuri na mũtumia. O na nĩ aarĩkanĩire na maitho make atĩ ndakerorera mũirĩtu arĩ na merirĩria moru. (Ayub. 31:1) Ririkana atĩ mahinda-inĩ macio Ngai nĩ eetĩkĩrĩtie andũ kũgĩa na atumia aingĩ. Kwoguo, korũo Ayubu nĩ eendaga nĩ angĩahikirie mũtumia wa kerĩ. * Ũhoro wa ma nĩ atĩ, aarũmĩrĩire kĩonereria kĩega kĩgiĩ kĩhiko kĩrĩa Ngai aaigĩte mũgũnda-inĩ wa Edeni, na nĩ ũndũ ũcio agĩgĩtua watho harĩ we. (Kĩam. 2:18, 24) Mĩaka 1,600 thutha ũcio, Jesu Kristo nĩ aarutire athikĩrĩria ake marũmagĩrĩre ũtaaro ũcio wĩgiĩ kĩhiko na ngomanio.—Mat. 5:28; 19:4, 5.

20. Nĩ na njĩra ĩrĩkũ ũmenyo wa Jehova na ithimi ciake ingĩgũteithia gũthuura arata ega na maũndũ marĩa magĩrĩire ma gwĩkenia?

²⁰ Ũrĩa tũngĩkũria wĩtĩkio ta wa Ayubu. O rĩngĩ, ũndũ ũrĩa wa bata nĩ kũgĩa na ũmenyo wa ma wĩgiĩ Jehova na kũreka ũmenyo ũcio ũtũtongorie ũtũũro-inĩ witũ. Kwa ngerekano, mwandĩki wa Thaburi Daudi oigire atĩ Jehova ‘nĩ athũire ũrĩa mwendi ũtoi,’ na agĩcoka akĩheana mũkaana wa kũnyitanĩra na ‘andũ a maheeni.’ (Thoma Thaburi 11:5; 26:4.) Maandĩko macio magũteithagia atĩa kũmenya mwĩcirĩrie wa Ngai? Ũmenyo ũcio ũngĩgũteithia atĩa kũmenya nĩ maũndũ marĩkũ ũkũiga mbere, kũhũthĩra intaneti, na gũthuura arata na maũndũ ma gwĩkenia? Macokio maku no magũteithie kũmenya kana nĩ ũĩ Jehova. Nĩguo tũtũũre tũtarĩ na ũcuke thĩinĩ wa thĩ ĩno njũru, no mũhaka tũmenyerie ‘ũhoti witũ wa gwĩciria’ nĩguo tũkahota gũkũũrana to maũndũ marĩa moru ĩndĩ nĩ nginya marĩa matarĩ ma ũũgĩ.—Ahib. 5:14; Ef. 5:15.

21. Nĩ kĩĩ gĩgũtũteithia ‘gũtaũkĩrũo nĩ maũndũ mothe’ marĩa tũrabatara kũmenya nĩguo tũkenie Ithe witũ wa igũrũ?

²¹ Tondũ Nuhu, Danieli, na Ayubu nĩ meethire Jehova na ngoro yothe, nĩ aarekire mamũmenye. Nĩ aamateithirie ‘mataũkĩrũo nĩ maũndũ mothe’ nĩguo mamũkenie. Kwoguo, nĩ maatuĩkire cionereria njega cia ũthingu, na makĩgaacĩra ũtũũro-inĩ. (Thab. 1:1-3) Nĩ ũndũ ũcio no wĩyũrie ũũ, ‘Hihi nĩ njũĩ Jehova wega ta Nuhu, Danieli, na Ayubu?’ Ũhoro wa ma nĩ atĩ, kwĩna ũtheri mũingĩ mũno wa kĩĩroho ũũ atĩ no ũmũmenye wega makĩria. (Thim. 4:18) Kwoguo wĩrute Kiugo kĩa Ngai na kinyi, wĩcũranagie ũhoro wakĩo, na ũhoyage ũheo roho mũtheru. Weka ũguo nĩ ũgũkuhĩrĩria Ithe witũ wa igũrũ makĩria. Na nĩ ũrĩkaga maũndũ ũrĩ na ũũgĩ na ũtaũku thĩinĩ wa thĩ ĩno ĩtendete Ngai.—Thim. 2:4-7.