1-3. (a) Ka nyi ia wase se ve se za hemen u civir Aôndo sha mimi ken ayange a masejime nee? (b) Ka nyi se lu timen sha mi ken ngeren nee?

ER AYANGE a masejime a lu zurum u been ne, mbaaferev mba “menden er toho nahan.” (Ps. 92:7) Sha nahan yô, kpiligh se iyol er i hii ve ior kpishi ve vende kwagh u Aôndo a kaa ér ka u vough la ga. Nahan se er nena ve ‘sha gbenda u kwaghbo yô, se lu anikundanev, kpa sha mhen yô, se lu mbavesene’?—1 Kor. 14:⁠20.

² Mlumun u sha mpin ne ngu ken ivur i itinekwagh yase ne i har sha mi la. Ivur la kaa ér: “Mba ve keren TER yô, mba kaven akaa cii,” inja na yô, ka ve fa hanma kwagh u i gbe hange hange u vea er ve a doo Yehova la. (Anz. 28:5) Shi Anzaakaa 2:7, 9 kpa wase se u kaven ér, Yehova ne mbaperapera shin mba ve eren kwagh u vough la kwaghfan. Sha nahan yô, mbaperapera ka ve “kav perapera kua mimi man m-er u vough, een, hanma gbenda u dedoo kpaa.”

³ Noa man Daniel kua Yobu yange ve lu a kwaghfan la. (Esek. 14:14) Nyian kpa ior mba Aôndo mba a kwaghfan ne. Kpa we iyol you di ye? U “kaven akaa cii” a i gbe hange hange u u er ve  a doo Yehova la kpa? Kwagh u vesen u una wase u yô, gba u u lu a mfe u vough sha kwagh na. Er se fe nahan yô, de se nenge (1) er Noa man Daniel kua Yobu hingir u fan Aôndo la, (2) er mfe ne wase ve la, man (3) er se fatyô u lun a imba jighjigh u nan ve la yô.

4. Noa yange hingir u fan Aôndo nena, man mfe u vough la wase un nena?

⁴ Er Noa hingir u fan Yehova yô. Hii shighe u i gba orumace la je, nomso man kasev mbajighjigh hen kwagh u Aôndo sha igbenda i vesen itiar. Hiihii yô, ka u kenger akaa a Aôndo a gbe la; u dondon yô, ka hen ior mbagen mbacivir Aôndo, man u masen yô, averen a ve zough a mi sha u kuran atindi a Aôndo a perapera shi dondon akaawan a na la. (Yes. 48:18) Er Noa kenger akaa a Aôndo a gbe la yô, a nenge a ikyav i tesen ér Aôndo ngu tseegh tsô ga, kpa shi a nenge a aeren a na kpishi a i nengen a mi sha ashe ga la, er “agee a Na a tsôron man mlu Na u sha inja i Aôndo” la nahan. (Rom. 1:20) Sha nahan yô, Noa fa ér Aôndo ngu tseegh tsô ga; kpa shi na un jighjigh taveraa.

5. Noa yange hingir u fan kwagh u awashima u Aôndo sha ci u uumace la nena?

⁵ Jighjigh u nan “ka sha m-ongo.” (Rom. 10:17) Noa yange ungwa kwagh u Yehova hana? Ikyav tese ér lu hen ior mba hen tsombor na. Môm ken ve yô, lu ter na Lameki, orjighjigh u kohol Adam uma la. (Nenge foto u a lu sha mhii u ngeren ne la.) Shi mbagenev yô, lu Metusela, ter u ter na man Yaredi, ter u ter u ter u ter na. Noa yange kohol Yaredi uma kuma anyom 366. * (Luka 3:​36, 37) Alaghga tsô, lu hen ior mban man kasev vev, Noa hen kwagh u mhii u orumace man kwagh u Aôndo wa ishima ér tsombor u orumace u perapera la u ngee u iv tar la ye. Shi alaghga lu hen ve hen kwagh u ihyembeato i ken Eden, i i va a zayol u Noa iyolna lu nengen a mi la ye. (Gen. 1:28; 3:​16-19, 24) A lu nahan vough ga kpa, kwagh u Noa hen la kôr un ken ishima shi mgbegha un u civir Aôndo.​—⁠Gen. 6:⁠9.

6, 7. Ishimaverenkeghen yange i seer taver jighjigh u Noa nena?

⁶ Ishimaverenkeghen ka i na or seer lun a jighjigh. Hen ase er lu Noa ken ishima shighe u hen fa ér inja i iti na, i i lu “Mmen shin Ishimasurun” la, wa ishimaverenkeghen kpa ker yô! (Gen. 5:29) Icighan jijingi yange mgbegha Lameki kaa ér: “Ka ngun [Noa] je una sur se asema sha . . . ican i yan i sha ave ase sha tar u TER A we u ifan ne ye.” Noa lu a ishimaverenkeghen sha Aôndo. A na jighjigh ér “vor” la ua va cagh iyô ityough vough er Abel man Enoki mba ve lu uma cii man un la kpa na jighjigh nahan.​—⁠Gen. 3:⁠15.

⁷ Er alaghga Noa fa kwagh u kwaghôron u profeti u ken Genese 3:15 la vindi vindi ga nahan kpa, a nenge a ishimaverenkeghen i myom ker je ka u henen a hen ga. Shi ityendezwa i ken Eden la zua vea loho u Enoki, u tsenga yôôn ijirôron i Aôndo sha mbaaferev la. (Yuda 14, 15) Kwagh u Enoki ôr u una va kure shighe u Armagedon la, seer taver jighjigh u Noa man ishimaverenkeghen na je ka u henen a hen ga!

8. Ka sha igbenda i nyi nahan mfe u vough u sha kwagh u Aôndo la, kura Noa?

⁸ Er mfe u vough u Noa lu a mi sha kwagh u Aôndo la wase un yô. Mfe u vough yange wase Noa u lun a jighjigh man kwaghfan u Yehova. Nahan kwagh ne kura Noa. A palegh u eren kwagh u una vihi Yehova ishima ker yô. Ikyav i tesen yô, er Noa “zenden vea Aôndo” yô, palegh u zenden shin lun imôngo vea mbacivir Aôndo ga.  Yange de ér mbatyomov mbaaferev mba ve gema ve hingir uumace la ve bume un ga. Mbatyomov mban lu a agee kpishi, nahan kwagh ve doo ior je, ve nôngon u civir ve je kpaa. (Gen. 6:​1-4, 9) Shi Noa fa er i kaa a uumace ér ve mar ve iv tar yô. (Gen. 1:​27, 28) Sha nahan yô, Noa fa je ér kwagh u mbatyomov mbara er kasev, mar ônov la, lu shami ga, shi lu kwagh u sha gbaaôndo kpaa ga. Kwagh ne va seer duen ken igbar, zum u mbayev mbara vese hingir akôraior la. Shighe kar yô, Aôndo ta Noa icin ér un ngu va timin tar sha mnger. Noa na jighjigh a icintan la, nahan kwagh ne mgbegha un gba tso, u va war ior mba hen ya na la.​—⁠Heb. 11:⁠7.

9, 10. Se fatyô u kaven jighjigh u Noa la nena?

⁹ Er se er ve se lu a jighjigh er Noa nahan yô. Kwagh u una wase se ve se lu a jighjigh er Noa yô, ka u henen Mkaanem ma Aôndo tsembelee shi koson ma ken ishima yase shi den ser kwagh u se lu henen la a maa se shi a hemen se. (1 Pet. 1:​13-15) Nahan, jighjigh man kwaghfan u a dugh hen Aôndo la una kura se sha ayom a Satan, man sha ikyev i jijingi u bo u taregh la. (2 Kor. 2:11) Jijingi ne, ka a mgbegha ior ve soo ipila man idya. Shi ka a mgbegha ior ve hemba veren ishima ve sha asaren a iyolough. (1 Yoh. 2:​15, 16) Shi ka a na mba ve vôr ken jijingi la, ve kera nenge a ikyav i tesen ér iyange i vesen i Aôndo la mgbôghom ga. Umbur wer, shighe u Yesu tôô shighe wase ne kar sha shighe u Noa la, hemba veren ishima sha ipila shin idya i sha shighe u Noa la ga, kpa lu sha kwagh u ior kera wa ikyo sha kwagh u civir Aôndo ga la.​—⁠Ôr Mateu 24:​36-39.

¹⁰ Pine iyol you wer: ‘Gbenda u m eren kwagh ken uma la, ka u tese ér m fa Yehova mimi kpa? Jighjigh wam ka a mgbegham u kuran atindi a Aôndo tseegh ga, kpa shi pasen mbagenev a je he?’ Mbamlumun mba u ne la vea wase u u fan aluer we kpa u ngu “zenden vea Aôndo” yô.

11. (a) Er Daniel lu gumor kpa civir Aôndo yô, kwagh ne tese u nyi sha gbenda u i yese un laa? (b) Ka ieren i Daniel i nyi u soo u dondono?

¹¹ Er Daniel hingir u fan Yehova yô. Ikyav tese ér, yange mbamaren mba Daniel tese un u soon Yehova man Mkaanem nam tsembelee. Nahan Daniel soo Yehova sha ayange a uma na cii. Shighe u bee iyol la je kpa, timen ken Ruamabera zulee. (Dan. 9:​1, 2) Daniel yange fa Yehova tsembelee. Shi hen fa hanma kwagh u Aôndo er a Mbaiserael cii. Se fatyô u nengen a kwagh ne ken msen u Daniel er sha ishima i môm, a iyol hiden a mi ijime ken Daniel 9:​3-19 la. Er nan ve u tee shighe kpuaa u ôr msen ne shi u gbidye kwar sha mi sha er u fa kwagh u msen ne a tese u sha kwagh u Daniel ga?

12-14. (a) Ka sha igbenda i nyi nahan Daniel tese kwaghfan u a dugh hen Aôndo laa? (b) Daniel yange taver ishima civir Aôndo sha mimi nahan, zua a iveren nena?

¹² Er mfe u vough u Daniel lu a mi sha kwagh u Aôndo la wase un yô. Ior mba ken gar u Babilon yange ve fa Aôndo ga, nahan lu ican u Oryuda u civir Aôndo sha mimi, nana civir un ken gar ne. Ikyav i tesen yô, Yehova kaa a Mbayuda ér: “Ker nen bem u gar u M ne i yem a ven uikyangen ker la.” (Yer. 29:⁠7) Nahan cii kpa, shi soo ér ve civir un tseegh. (Eks. 34:14) Lu nyi i wase Daniel ve er akaa a ahar ne ciili? Kwaghfan u a dugh hen Aôndo la wase un u fan er i gbe u a na mbautahav icivir ve, shi Aôndo kpa una na un i na yô. Anyom nga karen uderi imôngo yô, Yesu kpa va tese nahan vough.​—⁠Luka 20:⁠25.

¹³ Nenge ase kwagh u Daniel er shighe u i wa tindi ér ken atô u ayange 30 cii, or môm nana de eren msen hen ma aôndo shin orgen ga, saa hen tor tseegh la. (Ôr Daniel 6:​7-10.) Daniel yange ma kaa ér, ‘Ayange ikyundugber, aa tsa gbem sha won ga!’ Kpa de ér tindi u tor la, a yange un u  civir Aôndo er Ruamabera a tese la ga. Jighilii yô, yange una soo yô ma lu eren msen na sha kwaghfan sha er i de nengen a na ga yô. Kpa kav er ior kpishi fa er eren msen ayange ayange yô. Daniel yange ver uma na sha zongo, sha ci u palegh u eren kwagh sha gbenda u ior a hen ér un de u civir Aôndo la.

¹⁴ Kwagh u Daniel tsua u eren sha ishimataver la na yô, Yehova haa un iveren, a war un sha ku u nyoon tsung. Man kwagh u due ken ieren i Daniel la yô, i pase kwagh u Yehova zan zan ar sha ajiir a icaa ken Tartor u Mbamedia man Mbapershia!​—⁠Dan. 6:​25-27.

15. Se fatyô u lun a imba jighjigh u Daniel la nena?

¹⁵ Er se er ve se lu a jighjigh er Daniel nahan yô. Kwagh u una wase se ve se lu a jighjigh taveraa yô, ka u ôron Mkaanem ma Aôndo tseegh tsô ga, kpa ka u ‘fan kwagh u ma lu ôron’ la. (Mat. 13:23) Se soo u fan er Yehova a henen shi a nengen akaa la. Sha nahan yô, gba u se gbidyen kwar sha kwagh u se ôr ken Bibilo la. Kwagh u hange hange ugen yô, ka u eren msen a ishima i môm, hemban je yô, shighe u se tagher a mbamtaver yô. Aluer se sôn Yehova a jighjigh ser a na se kwaghfan man tahav yô, una na se akaa ne mgbeghaa.​—⁠Yak. 1:⁠5.

16, 17. Yobu yange zua a mfe sha kwagh u Aôndo nena?

¹⁶ Er Yobu hingir u va fan Yehova yô. Yobu yange lu Oriserael ga. Nahan kpa, gema wa zua vea tsombor u Aberaham man Isaka kua Yakob. Yehova yange pase ior mban akaa kpishi vie vie sha kwagh na, man awashima na sha ci u uumace. Yobu yange hen akaa a mimi a injaa ne kpishi sha gbenda u se fe u ga yô. (Yobu 23:12) A kaa ér, “Lu m ungwa agwa Wou sha m-ongo u ken ato.” (Yobu 42:⁠5) Shi kwagh ugen yô, Yehova iyolna kaa ér, Yobu ôr kwagh u mimi sha a Na.​—⁠Yobu 42:​7, 8.

¹⁷ Shi Yobu yange nenge a aeren a Aôndo a i nengen a mi ga la kpishi, ken akaa aa a gbe i nengen a mi la. (Yobu 12:​7-9, 13) Shighe kar yô, Elihu man Yehova ve er tom a akaa agen a i gbe la, sha u umbur Yobu er tahav nav mbu yen sha mbu Yehova yô. (Yobu 37:14; 38:​1-4) Mkaanem ma Yehova mara yange ma kôr Yobu ken ishima, nahan a ôr a iyolhiden a mi ijime nahan ér: ‘M fa We U fatyô u eren akaa cii, ma awashima Wou u bunden ngu ga, m gema ishima je m haa vuulevu man mtwem iyol.’​—⁠Yobu 42:​2, 6.

18, 19. Ka sha igbenda i nyi nahan Yobu tese ér un fa Yehova sha mimi?

 ¹⁸ Er mfe u vough u Yobu lu a mi sha kwagh u Aôndo la wase un yô. Yobu yange fa akaawan a Aôndo kôr inya. Yange fa Yehova sha mimi, nahan kwagh ne wase un u eren kwagh sha gbenda u vough. Ikyav i tesen yô, Yobu yange fa je ér aluer un ôr ér Yehova doo un ishima, kpa un gema un ngu eren a orwanndor a na sha inja ga yô, a lu mimi ga. (Yobu 6:14) Yange tôô iyolna ér un hemba mbagenev ga, kpa tesen ior cii dooshima er ka anmgbianev nav nahan, mbanyarev man atsanaior cii. A kaa ér: “Wen u A erem ken uya, ka Un A er ngura kpaa ye gaa?” (Yobu 31:​13-22) Kwagh ne tese wang ér, shighe u Yobu lu a inyaregh man icivir kpishi la kpa nengen ér un hemba mbagenev ga. Nenge imba er kwagh na a kaha kposo a ior mba ve lu a tahav man inyaregh kpishi ken tar ne la sha wono!

¹⁹ Yobu yange palegh hanma gbenda u civir eev cii kua ken ishima na je kpaa. Yange fa er mcivir u aiegh, kua kwagh u or nan uma u nan cii sha akaa a iyolough la, i lu u nyiman “Aôndo u Sha” yô. (Ôr Yobu 31:​24-28.) Yange nenge ivaa ér ka icighan kwagh hen atô u nomsoor man kwase. Shi ya ikyur a ashe na sha er una kenger iniunkwase ashe a idyaa ga yô. (Yobu 31:⁠1) Umbur wer, lu hen shighe u Aôndo de ér ior ve eren kasev uhar la. Luun er Yobu soo yô, ma er kwase ugen kpaa. * Nahan kpa, ikyav tese ér, yange dondo ikyav i ivesegh i Aôndo ver ken sule u Eden la, maa hingir tindi hen a na. (Gen. 2:​18, 24) Anyom 1,600 nga kar yô, Yesu Kristu kpa va tese mba ve lu ungwan a na la ér ve dondon akaawan a perapera a sha kwagh u ivese man u yaven a or la, sha u eren nom shin kwase môm tseegh.​—⁠Mat. 5:28; 19:​4, 5.

20. Aluer se fa Yehova kua atindi na tsema tsema yô, kwagh la una wase se u tsuan azende man iemberyolough sha inja nena?

²⁰ Er se er ve se lu a jighjigh er Yobu nahan yô. Kwagh u vesen yô, ka u fan Yehova tsema tsema shi den ser mfe la a hemen se ken hanma kwagh u se lu eren ken uma wase cii. Ikyav i tesen yô, orpasalmi Davidi nger ér, Yehova ‘kôr or u ipira i doo nan la ihom’ shi Davidi ta icin sha kwagh u lun imôngo “a ugbilinmbaiorov” la. (Ôr Pasalmi 11:5; 26:⁠4.) Avur a Bibilo ne tese u nyi sha gbenda u Yehova a henen kwagh laa? Kwagh u a tese u la una bende a akaa ou a hange hange, er u zan sha Intanet man mba u ye ijende a ve kua iemberyolough i u tsough la nena? Mbamlumun mba u ne la vea wase ú u kav er u fe Yehova i za kighir la. Cii man se lu ior mba mimi ken tar u kwagh a nzughul kpishi shi ifer i dumbur ne yô, saa se tsaase “mkav u ken ishima” yase, sha er se paven kwaghbo a u dedoo tsô ga, kpa se paven mbafankwagh kposo a mbalanenkwagh yô.​—⁠Heb. 5:14; Ef. 5:⁠15.

21. Ka nyi ia wase se u “kaven akaa cii” a i gbe u se fa sha er se er ishima i Ter wase u sha laa?

²¹ Er Noa man Daniel kua Yobu ker Yehova a ishima ve cii yô, a wase ve u zuan a na. Yange wase ve u “kaven akaa cii” a gba hange hange u vea kav sha er vea civir un yô. Maa ve hingir mba veren ikyav i perapera, shi ve za ikyura sha mimi ken uma. (Ps. 1:​1-3) Nahan pine iyol you wer, ‘M fa Yehova kôr inya er Noa kua Daniel man Yobu nahan kpa?’ Kwagh er doo yô, Yehova seer tan iwanger sha kwagh na nyian, nahan u fatyô u fan Yehova tsembelee hemban er yange nomso mbajighjigh mbara fa un la je kpaa! (Anz. 4:18) Nahan, timen ken Mkaanem ma Aôndo zulee. Gbidyen kwar sha mi. Shi sônon icighan jijingi. Aluer u er nahan yô, u hemba kporom ikyua a Teru u sha la. Shi u eren kwagh sha kwaghfan man mkav, ken tar u ú vende Aôndo ne.​—⁠Anz. 2:​4-7.