1, 2. (a) Ne̱ni jita ba me̱ne̱no̱ be̱ la mot’a mudī e? (b) Njika myuedi ma mweńa jombwea be̱ la mot’a mudī di malano̱ jalabe̱ e?

MUNAŃANGO mō̱ o Kanada mo̱ ná: “Be̱ lam la mot’a mudī di londe̱ mba na muńe̱nge̱, longwane̱ pe̱ mba o buka mitakisan ma buńa te̱.” Munasango mō̱ o Bresil a kwali ná: “Ye 23 ma mbu we̱nge̱ biso̱ na munj’am di bane̱no̱​—je nde o bwane̱ diba lasu muńe̱nge̱ ońolana di we̱ o be̱ bato ba mudī.” Munasango nupe̱pe̱ o Filipino mo̱ ná: “Be̱ la mot’a mudī di boli ná na be̱ne̱ musango ma teten, nika ńongwane̱ pe̱ mba o so̱ṅtane̱le̱ na bonasango ba wu o ńai na ńai a bekombo.”

² Mboṅ ka yin i mabonde̱ muse̱ṅ ma be̱ mot’a mudī. Nika ńe ná e tute̱le̱ biso̱ o baise̱ na biso̱me̱ne̱ ná, ‘Ne̱ni neno̱ ná na bata ńaka o mbad’a mudī, na bwa pe̱ muńe̱nge̱ kapo̱ ka ban bonasango e?’ Nde oboso ná di malabe̱ min myuedi, jangame̱n o se̱le̱ so̱ṅtane̱ ná te̱ite̱i nje Bibe̱l e makwalano̱ jombwea bato ba mudī. O din jokwa, di me̱nde̱ jalabe̱ myuedi ma mweńa milalo. (1) Be̱ la mot’a mudī nika ńe nde nje e? (2) Njika byembilan be me̱nde̱ jongwane̱ biso̱ o bata ńaka o mbad’a mudī e? (3) Ne̱ni miwe̱n masu o be̱ne̱ “jo̱nge̱le̱ la Kristo” mi mongwane̱no̱ biso̱ o be̱ bato ba mudī e?

3. Ne̱ni Bibe̱l e mateleye̱no̱ diwengisan le oteten a mot’eyobo na mot’a mudī e?

³ Ńamuloloma Paulo a to̱pedi ońola diwengisan le oteten a “mot’a mudī” na “mot’eyobo” o jongwane̱ biso̱ so̱ṅtane̱ nje ye be̱ la mot’a mudī. (Langa 1 Korinto 2:14-16.) Owe̱ni diwengisan leno̱ e? “Mot’eyobo” e nde nu ńena nu si makase̱ “mambo ma mudī ma Loba; ebanja me nde mo̱ lambo l’elemā, a titi ná a we̱le̱ so̱ṅtane̱ mo̱.” O mune̱ mudi, “mot’a mudī” e nde nu ńena nu “makaise̱ mambo me̱se̱” na nu be̱n pe̱ “jo̱nge̱le̱ la Kristo.” Paulo a mome̱le̱ biso̱ ná di be̱ bato ba mudī. O njika mbadi ipe̱pe̱ mot’eyobo eno̱ diwengisan na mot’a mudī e?

4, 5. Nje ye beboledi ba mot’eyobo e?

⁴ Di se̱le̱ jombwea bedangwedi ba mot’eyobo. Wase e matute̱le̱ nde o be̱ne̱ bedangwedi b’eyobo. Paulo a to̱pedi nika ka “mudī mwena mu mabole̱ nate̱na tatan oteten a bana ba pamo.” (Efe. 2:2) Mu mudī mu matute̱le̱ jita la bato o pula bola ka bane̱. Bepuledi b’eyobo nde ba mombweano̱ tobotobo. Nika e mabola ná jita labu di bole nde nje e te̱nge̱n o miso̱ mabu; ba si mapo̱ngo̱ pe̱ to̱ miwe̱n to̱ mō̱ o bupe̱ bete̱sedi ba Loba. Nje ye mweńa buka me̱se̱ ońola mot’eyobo, to̱so̱ moto nu be̱n mo̱nge̱le̱ m’eyobo, ye nde busa la dina na wasa la bema, to̱so̱ lingea la bwam a be̱nno̱.

⁵ Njika lambo dipe̱pe̱ di mongwane̱ o jemba mot’eyobo e? Mot’eyobo e pe̱ nu ńena nu maso̱lise̱ mo̱me̱ne̱ o “bebolo b’eyobo.” (Gal. 5:19-21) Leta laboso Paulo a lomedino̱ mwemba ma Korinto di manande̱le̱ beboledi bepe̱pe̱ ba mot’eyobo. Be beboledi be nde: sue̱le̱ la diwanje̱, te̱me̱ye̱ o mudi mō̱, tute̱le̱ la bape̱pe̱ o mitango, te̱se̱ la mō̱ na nune̱ o bekaisedi, ye̱use̱ la ba ba madie̱le̱, no̱ngo̱ la da na muńo̱si mweńa buka me̱se̱. Makekisan ma po̱i te̱, mot’eyobo a mabo̱bo̱, ese̱le̱ ná ma bambane̱ mo̱. (Min. 7:21, 22) Yuda a to̱pedi ońola bato b’eyobo “bena ba si be̱n mudī.”​—Yuda 18, 19.

6. Ne̱ni jemba mot’a mudī e?

⁶ Nja so̱ ńe “mot’a mudī,” nje nika e mapulano̱ pe̱ kwala e? Mot’a mudī a mase̱me̱ye̱ nde omo̱ń a Loba, diwengisan na mot’eyobo. Bato ba mudī ba mawe̱ o ‘be̱ bato ba membilane̱ Loba.’ (Efe. 5:1) Nika ńe nde ná ba mawe̱ o be̱ne̱ mo̱nge̱le̱ ma Yehova, na je̱ne̱ mambo kapo̱ ka mo̱. Ba bi ná Loba e na mbale̱. Diwengisan na mot’eyobo, ba mawe̱ o dangwa kaponda bete̱sedi ba Yehova. (Mye. 119:33; 143:10) O mulopo ma bola bebolo b’eyobo, mot’a mudī a mawe̱ o lee̱le̱ “epum’a mudī.” (Gal. 5:22, 23, NW) O bata nande̱le̱ eyal’a “mot’a mudī,” jombweye te̱ yen elangisan: Moto ńe jangwa o ńunga e nde mot’a ńunga. Mulemlem pe̱ nde moto nu to̱ndi mambo ma mudī a mabelabe̱no̱ ná mot’a mudī.

7. Nje Bibe̱l e makwalano̱ ońola bato ba mudī e?

⁷ Bibe̱l e mabonde̱ bwam ba be̱ mot’a mudī. Kalat’a Mateo 5:3 e makwala ná: “Bonam na ba be tue o mudī, ebanja janea la mo̱ń je labu.” Kalat’a Roma 8:6 e malee̱ muse̱ṅ ma be̱ mot’a mudī. E makwala ná: “Ebanja jo̱nge̱le̱ l’eyobo di malena nde kwedi, nde jo̱nge̱le̱ la mudī longe̱ na musango.” Di soke̱ te̱ biso̱me̱ne̱ o mambo ma mudī, di mabe̱ne̱ musango na Loba, musango ma teten, na dipita la longe̱ la bwindea o kie̱le̱ ni maye̱.

8. Ońola nje e mapulano̱ biso̱ miwe̱n o be̱ mot’a mudī na tika pe̱ be̱ mo̱ e?

 ⁸ Je nde o was’a bobe. Nika bato ba be̱n beboledi b’eyobo ba dinge̱le̱no̱ biso̱, jangame̱n o we̱ na mbale̱ o be̱ bato ba mudī na tika pe̱ be̱ mo̱. Moto a bo̱lo̱ne̱ te̱ ebe̱yed’ao ya mot’a mudī, “ngo̱” a nin wase e malonde̱ mo̱nge̱le̱ mao na mbad’a dutea ńa nin wase na beboledi bao. Nje ye ná yongwane̱ biso̱ o jeka nika e? Ne̱ni jeno̱ ná di ńaka o mbad’a mudī e?

9. (a) Nje ye ná yongwane̱ biso̱ o ńaka o mbad’a mudī e? (b) Njika byembilan ba bato ba mudī di me̱nde̱no̱ jombwea e?

⁹ Muna e ná a ńaka ke̱ a mombwa beboledi ba bayedi bao, nde a bupe̱ pe̱ eyembilan abu ya bwam. Mulemlem pe̱ nde jeno̱ ná di ńaka o mbad’a mudī ke̱ di membilane̱ bato be ngińa o mbad’a mudī. O diwengisan, bato b’eyobo be nde biso̱ eyembilan a jome̱le̱. (1 Kor. 3:1-4) Bibe̱l e be̱n be byembilan bebane̱. Nde kana mpuli masu mweno̱ nde ná di ńake o be̱ bato ba mudī, jombweye te̱ ńai na ńai a byembilan ba bwam bō̱ ba bato jeno̱ ná jembilane̱. Di me̱nde̱ kwalea ońola byembilan ba Yakob, Maria na Yesu.

10. Ne̱ni Yakob a lee̱le̱no̱ ná e nde mot’a mudī e?

¹⁰ Di se̱le̱ botea n’eyembilan a Yakob. Ka nje te̱ yeno̱ ońola jita lasu we̱nge̱, longe̱ di si ta di wamea Yakob. A ta angame̱n o we̱lisane̱ munańango Esau nu ta nu be̱ne̱ mo̱nge̱le̱ m’eyobo, na nu puli o bwe̱ mo̱. Nde seto̱ buka te̱ nika. A ta pe̱ angame̱n we̱lisane̱ sango ńa diba ńa mawo̱ndo̱n nu puli o lemse̱ mo̱ ponda na ponda te̱. Nde to̱ná a tano̱ a dingabe̱le̱ na bato “b’eyobo,” Yakob a ta nde mot’a mudī. A ta a dube̱ dikaki di bolabe̱ Abraham, a walame̱ne̱ pe̱ mo̱me̱ne̱ o bongwa mbia  mwena mu wusa be̱ne̱ epol’a tobotobo o belondisedi ba mwano ma Yehova. (Bbot. 28:10-15) Byala na beboledi ba Yakob be malee̱ ná a ta a bia bete̱sedi na jemea la Loba. K’eyembilan, ponda Esau a takise̱no̱ mo̱, Yakob a kwalane̱ nde Loba ná: “Na so̱so̱medi wa, sunga mba . . . Wa o kakan mba ná: ‘Na me̱nde̱ bolea wa bwam, na mitise̱ mbot’ango̱ ka mukoko ma munja.’” (Bbot. 32:6-12) A dube̱ makaki Yehova a bolino̱ mo̱ na bambambe̱ bao, a pula pe̱ o die̱le̱ longe̱ lao kaponda jemea la Loba, na mwano mao.

11. Nje e malee̱ ná Maria a ta nde mot’a mudī e?

¹¹ Jombweye pe̱ eyembilan a Maria. Ońola nje Yehova a po̱sino̱ Maria ná a be̱ ńango a Yesu e? Ye̱ke̱i te̱ ońolana a ta nde mot’a mudī. Ne̱ni di bino̱ nika e? Ponda alono̱ pe̱pe̱le̱ mbia mao Sakaria na Elisabet, byala bao b’esese ba bwam be lee̱ ná bwē ná a ta nde mot’a mudī. (Langa Lukas 1:46-55.) Byala ba Maria be malee̱ ná a ta a to̱ndo̱ Eyal’a Loba jita, a bia pe̱ Betiledi ba Bonahebe̱r bwambwam. (Bbot. 30:13; 1 Sam. 2:1-10; Mal. 3:12) Maka pe̱ ná to̱ná bā na Yose̱f ba tano̱ ba wa o bane̱, ba si lati mome na muto natē̱ Yesu a yabe̱. Nje nika e malee̱no̱ e? Nika e malee̱ ná jemea la Yehova nde di ta babo̱ babane̱ mweńa buka londe̱ la bepuledi b’eyobo. (Mat. 1:25) Na ponda, Maria a maki nje ye̱se̱ e tombi o longe̱ la Yesu, a no̱ngo̱ pe̱ mweńa byala ba dibie̱ a tano̱ a to̱po̱. A ta pe̱ a “ne̱nge̱ be byala be̱se̱ o mulema.” (Lukas 2:51) Na mbale̱, Maria a ta a no̱ngo̱ mwano ma Loba jombwea Mesia mweńa. Mo̱ eyembilan a Maria e si mongwane̱ biso̱ o dutea ne̱ni we̱le̱ jemea la Loba ka lambo laboso o longe̱ lasu e?

12. (a) O njika mbadi Yesu eno̱ bowan na Sango e? (b) Ne̱ni jeno̱ ná di bupe̱ eyembilan a Yesu e? (Ombwa duta la bebotedi ba jokwa.)

¹² Nde oteten a be̱se̱ bena ba mábe̱ longe̱ o nin wase, nja nu lee̱le̱ eyembilan e peti ya mot’a mudī e? Jalabe̱ le nde ná Yesu. O longe̱ lao le̱se̱ na o ebol’ao ya dikalo, a lee̱le̱ ná a ta a pula jembilane̱ Sango, Yehova. Mo̱nge̱le̱ mao, besengedi bao, na beboledi bao ba ta bowan na ba Yehova; a ta pe̱ nde a die̱le̱ longe̱ lao kaponda jemea na bete̱sedi ba Loba. (Yohane 8:29; 14:9; 15:10) K’eyembilan, maka ne̱ni muto̱ped’a mudī Yesaya a nande̱le̱no̱ nded’a mulema ńa Yehova, nde o kobisane̱ nika na nje Marko a tilino̱ jombwea besengedi ba Yesu o Kalat’a Myango ma bwam ni bambe̱ dina lao. (Langa Yesaya 63:9; Marko 6:34.) Mo̱ je be̱be̱ o lee̱le̱ nded’a mulema ka Yesu ke̱ je̱n bato ba be̱n ńo̱ng’a jongwane̱ e? Yesu a boli pe̱ mo̱me̱ne̱ mususu o ebol’a belēdi na ya dikalo la myango ma bwam. (Lukas 4:43) Be besengedi na beboledi be nde byemban ba mot’a mudī.

13, 14. (a) Nje byembilan ba bato ba mudī ba we̱nge̱ be mokwe̱le̱no̱ biso̱ e? (b) Bola eyembilan.

¹³ O sumo te̱ byembilan ba Bibe̱l, o nin we̱nge̱ pe̱ di be̱n byembilan ba bato ba mudī bena ba po̱ngi miwe̱n minde̱ne̱ o jembilane̱ bede̱mo ba Kristo. Yen ebe o maki ko̱d’abu o dikalo, edi abu ya kasa la be̱n, nded’abu ńa mulema, to̱ bede̱mo babu ba bwam bepe̱pe̱. Babo̱ pe̱ banane̱ bo̱bo̱ na ka ni titi ke̱nge̱nge̱ ka biso̱ ke̱ ba mawe̱ o sa bede̱mo ba bwam. Rahe̱l munańango mō̱ o Bresil mo̱ ná: “Na ta na to̱ndo̱ jembilane̱ bebo̱tedi ba nin wase. Na si ta so̱ na bo̱to̱ ńai ńe ko̱nji. Nde jokwa la mbale̱ longwane̱ mba o po̱ngo̱ miwe̱n o be̱ mot’a mudī. E si ta  bu o wana mawengisan, nde na timbi be̱ muńe̱nge̱, longe̱ lam pe̱ di be̱ne̱ janda.

¹⁴ Reylene ńe o Filipino a ta a be̱ne̱ mitakisan me diwengisan. A ta nde a pula wala o besukulu bende̱ne̱ na be̱ne̱ pe̱ ebol’a bwam ná a be̱ne̱ longe̱ la m’bwe̱njē̱. Mo̱ ná: “Na botedi bo̱bo̱ o mbad’a mudī. Nde na timbi so̱ṅtane̱ ná na be̱n ńo̱ng’a lambo o longe̱ lam lena le mweńa jita buka ebol’am. Nika e boli ná na we̱le̱ pe̱te̱ mbame̱ne̱ mususu o bolea Yehova.” Botea niponda, Reylene a timbi be̱ eyembilan a bwam ya mō̱ nu dube̱ dikaki la Yehova le o Mateo 6:33, 34. Mo̱ ná: “Ne mbaki ná Yehova a me̱nde̱ jombwea mba!” Yen ebe o bi byembilan ka ben o mwemba mo̱ngo̱. Je̱ne̱ la ne̱ni bane̱ ba mabupe̱no̱ Kristo di si matute̱le̱ biso̱ o jembilane̱ babo̱ e?​—1 Kor. 11:1; 2 Tes. 3:7.

15, 16. (a) Nje jeno̱ ná di bola ná di be̱ ka Kristo e? (b) Ne̱ni jeno̱ ná di be̱ne̱ “jo̱nge̱le̱ la Kristo”e?

¹⁵ Ne̱ni mō̱ ńasu te̱ eno̱ so̱ ná a we̱ ná embilane̱ Kristo e? O 1 Korinto 2:16 Bibe̱l e makwalea ońola be̱ne̱ la “jo̱nge̱le̱ la Kristo.” Kalat’a Roma 15:5 pe̱ e makwalea mulemlem ońola be̱ne̱ la “jo̱nge̱le̱ diwo̱ . . . kaponda Kristo Yesu.” Ná di be̱ ka Kristo, jangame̱n o jokwa bia mo̱nge̱le̱ mao, na bede̱mo bao be̱se̱; denge̱ di mabupe̱ matanga mao. Yesu a soke̱ nde mo̱nge̱le̱ mao o mulatako mao na Loba. Jembilane̱ la Yesu di mabola ná di siseye be̱be̱ na Yehova. Yin njo̱m i mabola ná di so̱ṅtane̱ nate̱na njika dime̱ne̱ yeno̱ mweńa o jokwa be̱ne̱ jo̱nge̱le̱ la Yesu.

¹⁶ Ne̱ni jeno̱ ná di bola nika e? Bokwedi ba Yesu be̱n betańsedi bao, ba senga bekwali bao, be̱ne̱ ne̱ni ombwedino̱ pat’a bato ye̱se̱, na ne̱ni pe̱ a we̱le̱no̱ bete̱sedi ba Loba o ebolo. Ba kwali ná: “Biso̱ je mboṅ a me̱se̱ a bolino̱.” (Bebolo 10:39) O nin we̱nge̱ di si me̱ne̱ mo̱. Nde Yehova a lee̱le̱ ndolo ná a boli biso̱ Kalat’a Myango ma bwam i mongwane̱ biso̱ o bia bede̱mo ba Yesu. Langa la kalat’a Mateo, Marko, Lukas, na Yohane na dutea o nje di malangano̱ oten ba mongwane̱ o be̱ne̱ jo̱nge̱le̱ la Kristo. Biso̱ pe̱ je ná di “bupe̱ matanga mao,” nde ‘[di] bomea pe̱ mulemlem ma jo̱nge̱le̱’ kana Kristo.​—1 Pet. 2:21; 4:1.

17. Ne̱ni be̱ne̱ la jo̱nge̱le̱ la Kristo di mongwane̱no̱ biso̱ e?

¹⁷ Ne̱ni be̱ne̱ la jo̱nge̱le̱ la Kristo di mongwane̱no̱ biso̱ e? Ka nje te̱ da di membe̱no̱ biso̱ o mbad’eyobo, be̱ne̱ la jo̱nge̱le̱ la Kristo di membe̱ biso̱ o mbad’a mudī. Son na son, di mabia nje Yesu a wusano̱ bola o to̱ njika bete̱medi nde. Nika e mongwane̱ pe̱ biso̱ o no̱ngo̱ bedomsedi be maleneye̱ biso̱ doi la mulema di sangi, na do̱lisane̱ la Loba. Mo̱ man me̱se̱ ma si mabola biso̱ njo̱m ni bam o “bo̱to̱ Sango Yesu Kristo” e?​—Rom. 13:14.

18. Njika belēdi jombwea be̱ la mot’a mudī o busanno̱ o din jokwa e?

¹⁸ Jombwedi nje be̱ la mot’a mudī di mapulano̱ o kwala. Je̱n pe̱ ná byembilan ba bato ba mudī be ná bokwe̱le̱ biso̱. O sukan, joko pe̱ ne̱ni be̱ne̱ la “jo̱nge̱le̱ la Kristo” di mongwane̱no̱ biso̱ o be̱ mot’a mudī. Nde mambo mape̱pe̱ ma mudī me jangame̱nno̱ o jombwea. K’eyembilan, ne̱ni bia nga biso̱me̱ne̱ je ngińa o mbad’a mudī e? Nje jeno̱ ná di bata bola o joua o mbad’a mudī e? Ne̱ni pe̱ be̱ lasu la mot’a mudī di madie̱le̱no̱ longe̱ lasu e? Jokwa di mabupe̱ di me̱nde̱ jongwane̱ biso̱ o jalabe̱ min myuedi.