1, 2. (a) Andũ aingĩ monaga maũndũ ma kĩĩroho atĩa? (b) Nĩ ciũria irĩkũ cia bata ciĩgiĩ mũndũ wa kĩĩroho tũkwarĩrĩria?

MWARĨ WA ITHE WITŨ ũmwe kuuma Canada oigire ũũ: “Gũkorũo ndĩ mũndũ wa kĩĩroho nĩ kũndeheire gĩkeno makĩria, na gũkandeithia kũhiũrania na moritũ ma o mũthenya na njĩra njega.” Nake mũrũ wa Ithe witũ ũmwe kuuma Brazil oigire: “Mĩaka 23 ĩrĩa tũkoretwo kĩhiko-inĩ, nĩ tũgĩĩte na gĩkeno mũno nĩ ũndũ wa kĩyo gitũ gĩa gũkorũo tũrĩ andũ a kĩĩroho.” Na mũrũ wa Ithe witũ ũngĩ kuuma Philippines oigire: “Gũkorũo ndĩ mũndũ wa kĩĩroho nĩ gũtũmĩte ngĩe na thayũ wa meciria, na gũkandeithia hote gũikarania na njĩra njega hamwe na aarĩ na ariũ a Ithe witũ kuuma kũndũ gũtiganĩte.”

² Ciugo ta icio cionanagia ũrĩa mũndũ wa kĩĩroho atariĩ. Nĩ ũndũ ũcio, no twĩyũrie, ‘Ingĩtuĩka mũndũ wa kĩĩroho atĩa nĩguo hote gũkenera biũ irathimo icio ciagwetwo?’ No mbere ya tũcoketie kĩũria kĩu, nĩ tũrabatara gũtaũkĩrũo wega ũrĩa Bibilia yugaga igũrũ rĩgiĩ mũndũ wa kĩĩroho. Thĩinĩ wa gĩcunjĩ gĩkĩ, nĩ tũgũcokia ciũria ithatũ cia bata. (1) Mũndũ wa kĩĩroho nĩ ũrĩkũ? (2) Nĩ cionereria irĩkũ igũtũteithia nĩguo tũtuĩke andũ a kĩĩroho? (3) Kĩyo gitũ gĩa kũgĩa na “meciria ma  Kristo” gĩgũtũteithia atĩa gũtuĩka andũ a kĩĩroho?

3. Bibilia ĩtaarĩirie atĩa ngũrani gatagatĩ ka mũndũ wa kĩĩmwĩrĩ na mũndũ wa kĩĩroho?

³ Mũtũmwo Paulo nĩ atũteithĩtie gũtaũkĩrũo mũndũ wa kĩĩroho nĩ ũrĩkũ na njĩra ya kuonania ngũrani gatagatĩ ka “mũndũ wa kĩĩmwĩrĩ” na “mũndũ wa kĩĩroho.” (Thoma 1 Akorintho 2:14-16.) Ngũrani ĩha? “Mũndũ wa kĩĩmwĩrĩ” ataarĩirio atĩ ndetĩkagĩra “maũndũ ma roho wa Ngai, tondũ makoragwo marĩ ũrimũ harĩ we; na ndangĩhota kũmamenya.” Nake “mũndũ wa kĩĩroho” nĩ “athuthuragia maũndũ mothe” na akoragwo na “meciria ma Kristo.” Paulo atwĩkĩraga ngoro tũtuĩke andũ a kĩĩroho. Nĩ na njĩra irĩkũ ingĩ mũndũ wa kĩĩroho na mũndũ wa kĩĩmwĩrĩ makoragwo marĩ ngũrani?

4, 5. Nĩ maũndũ marĩkũ mangĩtũteithia kũmenya mũndũ wa kĩĩmwĩrĩ?

⁴ Reke twambe twĩcirie ũhoro wa mwerekera wa mũndũ wa kĩĩmwĩrĩ. Thĩ nĩ ĩkoragwo na mwerekera wa gwĩciria maũndũ ma kĩĩmwĩrĩ. Paulo oigire mwerekera ũcio nĩ “roho ũrĩa rĩu ũrutaga wĩra thĩinĩ wa arĩa matarĩ athĩki.” (Ef. 2:2) Roho ũcio nĩ ũtũmaga andũ aingĩ marũmĩrĩre kĩrĩndĩ. Mathingataga o maũndũ ma kĩĩmwĩrĩ. Nĩ ũndũ ũcio, andũ aingĩ mekaga ũndũ ũrĩa marona ũrĩ mwega harĩ o, na matiĩrutanagĩria kũrũmĩrĩra ithimi cia Ngai. Mũndũ wa kĩĩmwĩrĩ kaingĩ eciragia o ũhoro wa kũgĩa igweta na gwetha indo cia kĩĩmwĩrĩ kana kũnyitĩrĩra ũndũ ũrĩa arona ũrĩ mwega harĩ we.

⁵ Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũngĩ ũngĩtũteithia kũmenya mũndũ wa kĩĩmwĩrĩ? Andũ arĩa meingĩranagia na “ciĩko cia mwĩrĩ” o nao nĩ andũ a kĩĩmwĩrĩ. (Gal. 5:19-21) Marũa ma mbere marĩa Paulo aandĩkĩire kĩũngano gĩa Korintho nĩ mataarĩirie maũndũ mangĩ maigana ũna megiĩ arĩa makoragwo na mwerekera wa kĩĩmwĩrĩ. Maũndũ macio nĩ hamwe na: kũgeria kũgayũkania andũ, kũnyita mbaru mwena ũmwe, ngarari, gũtwarana magoti-inĩ, kwaga gũtĩa arĩa maratongoria, na kwĩingĩrania mũno na maũndũ ma kũrĩa na kũnyua. Rĩrĩa mũndũ wa kĩĩmwĩrĩ acemania na igerio, oragwo nĩ hinya na agatoorio. (Thim. 7:21, 22) Judasi nĩ oigire ũhoro wa andũ arĩa mangĩgathũka biũ nginya makorũo “matarĩ a kĩĩroho.”—Jud. 18, 19.

6. Tũngĩmenya mũndũ wa kĩĩroho atĩa?

⁶ Nĩ ũndũ ũcio-rĩ, “mũndũ wa kĩĩroho” nĩ ũrĩkũ? Mũndũ wa kĩĩroho ekaga mũgarũ na mũndũ wa kĩĩmwĩrĩ tondũ we ekaga wendi wa Ngai. Andũ a kĩĩroho merutanagĩria ‘kwĩgerekania na Ngai.’ (Ef. 5:1) Ũguo nĩ kuuga atĩ nĩ merutanagĩria kũgĩa na mwĩcirĩrie wa Jehova na kuona maũndũ ta ũrĩa we amonaga. Nĩ metĩkĩtie biũ atĩ Ngai arĩ kuo. Mũgarũ na andũ a kĩĩmwĩrĩ, andũ a kĩĩroho nĩ mageragia kũrũmĩrĩra ithimi cia Jehova maũndũ-inĩ mao mothe. (Thab. 119:33; 143:10) Handũ ha gũthingata ciĩko cia mwĩrĩ, mũndũ wa kĩĩroho erutanagĩria kuonania “maciaro ma roho.” (Gal. 5:22, 23) Kwoguo, mũndũ woyaga maũndũ ma kĩĩroho na ũritũ etagwo mũndũ wa kĩĩroho.

7. Bibilia yugaga atĩa igũrũ rĩgiĩ andũ a kĩĩroho?

⁷ Bibilia nĩ ĩtaaragĩria mũno ũhoro wa andũ a kĩĩroho. Mathayo 5:3 yugaga: “Gũkena-rĩ, nĩ arĩa marũmbũyagia mabataro mao ma kĩĩroho, nĩ gũkorũo Ũthamaki wa igũrũ nĩ wao.” Nayo Aroma 8:6 yugaga ũũ ĩkĩonania bata wa gwĩciragia maũndũ ma kĩĩroho: “Gwĩciragia maũndũ ma mwĩrĩ kũrehaga gĩkuũ, no gwĩciragia maũndũ ma roho kũrehaga muoyo na thayũ.” Twaiga meciria maitũ maũndũ-inĩ ma kĩĩroho nĩ tũgĩaga na thayũ hamwe na Ngai,  tũkagĩa thayũ ithuĩ ene, na tũgakorũo na kĩĩrĩgĩrĩro kĩa muoyo wa tene na tene ihinda rĩrĩa rĩũkĩte.

8. Nĩkĩ nĩ tũrabatara gũkorũo na kĩyo nĩguo tũkũre na tũtũũre tũrĩ a andũ a kĩĩroho?

⁸ O na kũrĩ ũguo, tũratũũra thĩinĩ wa thĩ njũru. Tondũ mĩerekera ya kĩĩmwĩrĩ ĩrĩ kũrĩa guothe tũrĩ, nĩ tũrabatara gwĩkĩra kĩyo nĩguo tũtuĩke andũ a kĩĩroho na tũcoke twĩgitĩre. Twaga kũiyũria mwĩcirĩrie wa Jehova meciria-inĩ maitũ, thĩ ĩkũiyũria mwĩcirĩrie na mĩerekera ya kĩĩmwĩrĩ meciria-inĩ maitũ. Nĩ kĩĩ gĩgũtũteithia tũgirĩrĩrie ũndũ ũcio ndũgekĩke? Tũngĩkũra kĩĩroho atĩa?

9. (a) Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia gũkũra kĩĩroho? (b) Nĩ cionereria irĩkũ cia andũ a kĩĩroho tũkwarĩrĩria?

⁹ Mwana no agimare na njĩra ya kũrora aciari ake na kwĩgerekania na kĩonereria kĩao kĩega. Na njĩra o ta ĩyo, no tũkũre kĩĩroho twarora andũ arĩa marĩ na hinya kĩĩroho na twegerekania nao. Ningĩ nĩ tũmenyaga ũrĩa tũtagĩrĩirũo gwĩka twarora andũ a kĩĩmwĩrĩ. (1 Kor. 3:1-4) Bibilia nĩ yaragĩrĩria ũhoro wa cionereria njega na njũru. No tondũ muoroto witũ nĩ gũtuĩka andũ a kĩĩroho, rekei twarĩrĩrie cionereria cigana ũna njega tũngĩĩgerekania nacio. Tũkwarĩrĩria kĩonereria kĩa Jakubu, Mariamu, na Jesu.

10. Jakubu onanirie atĩa atĩ aarĩ mũndũ wa kĩĩroho?

¹⁰ Reke twambĩrĩrie na kĩonereria kĩa Jakubu. Ũtũũro ndwarĩ mũhũthũ harĩ Jakubu o ta ũrĩa ũtariĩ harĩ aingĩ aitũ ũmũthĩ. Nĩ aabataraga kũhiũrania na mũrũ wa nyina Esau ũrĩa wendaga kũmũũraga. Makĩria ma ũguo, ithe wa mũtumia wake nĩ aaikaraga akĩgeragia kũmũheenia. No o na gũtuĩka Jakubu aathiũrũrũkĩirio nĩ andũ a “kĩĩmwĩrĩ,” we aarĩ mũndũ wa kĩĩroho. Aarĩ na wĩtĩkio harĩ kĩĩranĩro kĩrĩa Iburahimu eerĩirũo na nĩ eerutanĩirie kũrũmbũiya famĩlĩ yao tondũ nĩ ĩngĩanyitire itemi harĩ kũhinga kwa muoroto wa Jehova.  (Kĩam. 28:10-15) Ciugo na ciĩko cia Jakubu nĩ cionanagia atĩ nĩ eeciragia ũhoro wa ithimi cia Jehova na gwĩka wendi wake. Kwa ngerekano, hĩndĩ ĩrĩa eeciririe atĩ aarĩ ũgwati-inĩ nĩ ũndũ wa Esau, eerire Ngai ũũ: “Ndagũthaitha ‘honokia . . . Wanjĩrire ũũ: Ti-itherũ nĩngagwĩka wega, na nĩngatũma ciana ciaku ciingĩhe o ta mũthanga wa iria-inĩ.” (Kĩam. 32:6-12) Nĩ aarĩ na wĩtĩkio harĩ ciĩranĩro iria Jehova aamwĩrĩire na akĩĩrĩra maithe make, na nĩ eendaga gwĩka kũringana na wendi wa Ngai na muoroto wake.

11. Nĩ maũndũ marĩkũ monanagia atĩ Mariamu aarĩ mũndũ wa kĩĩroho?

¹¹ Rĩu ta wĩcirie ũhoro wa kĩonereria kĩa Mariamu. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jehova amũthuure atuĩke nyina wa Jesu? Nĩ tondũ aarĩ mũndũ wa kĩĩroho. Tũmenyaga ũguo atĩa? Nĩ onanirie atĩ aarĩ mũndũ wa kĩĩroho kũgerera ciugo iria oigire cia gũcokia ngatho hĩndĩ ĩrĩa aaceereire Zekaria na Elizabethi, arĩa maarĩ a famĩlĩ yao. (Thoma Luka 1:46-55.) Ciugo ciake cionanagia atĩ nĩ eendete Kiugo kĩa Ngai biũ, na nĩ oĩ Maandĩko ma Kĩhibirania wega. (Kĩam. 30:13; 1 Sam. 2:1-10; Mal. 3:12) Ningĩ ta rora wone atĩ o na gũtuĩka maakoretwo mahikania na Jusufu, nĩ meethemire ngomanio o nginya rĩrĩa Jesu aaciarirũo. Ũndũ ũcio ũronania atĩa? Atĩ erĩ meeciragia ũhoro wa ithimi cia Jehova na gwĩka wendi wake handũ ha o kũhingia merirĩria mao. (Mat. 1:25) O ũrĩa mahinda mathiaga, Mariamu nĩ aaroraga maũndũ marĩa mekĩkaga ũtũũro-inĩ wa Jesu na agathikĩrĩria na kinyi ciugo iria aaragia. Makĩria ma ũguo, ‘nĩ aaigire maũndũ macio mothe ngoro-inĩ yake.’ (Luk. 2:51) Hatarĩ nganja, nĩ aakenagio nĩ kũhinga kwa muoroto wa Ngai wĩgiĩ Mesia. Na githĩ kĩonereria kĩa Mariamu gĩtiratũteithia gwĩciria ũrĩa tũngĩiga wendi wa Ngai mbere ũtũũro-inĩ witũ?

12. (a) Nĩ na njĩra ĩrĩkũ Jesu aahaanaga Ithe? (b) Tũngĩĩgerekania atĩa na kĩonereria kĩa Jesu? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

¹² No harĩ andũ arĩa othe manatũũra-rĩ, nũũ kĩonereria kĩrĩa kĩega biũ kĩa mũndũ wa kĩĩroho? Hatarĩ nganja nĩ Jesu. Nĩ onanirie mũtũũrĩre-inĩ wake wothe na ũtungata-inĩ wake atĩ nĩ eendaga kwĩgerekania na Ithe, Jehova. Nĩ onaga, ageciria, na ageeka maũndũ ta Jehova na aatũũraga kũringana na wendi wa Ngai na ithimi ciake. (Joh. 8:29; 14:9; 15:10) Kwa ngerekano, ta rora wone ũrĩa tha cia Jehova itaarĩirio nĩ mũnabii Isaia, ũcoke ũringithanie ũndũ ũcio na ũrĩa Injiri ya Mariko yugĩte igũrũ rĩgiĩ tha cia Jesu. (Thoma Isaia 63:9; Mariko 6:34.) Hihi nĩ twĩgerekanagia na Jesu hĩndĩ ciothe na njĩra ya gũkorũo twĩharĩirie kuonania tha rĩrĩa twacemania na andũ marabatara ũteithio? Ningĩ Jesu nĩ eerutĩire biũ wĩra-inĩ wa kũhunjia na kũrutana ũhoro ũrĩa mwega. (Luk. 4:43) Maũndũ macio mothe maronania ũrĩa mũndũ wa kĩĩroho ahaana.

13, 14. (a) Nĩ maũndũ marĩkũ tũngĩĩruta kuumana na cionereria cia mahinda maya cia andũ a kĩĩroho? (b) Heana ngerekano.

¹³ O na ũmũthĩ kũrĩ na cionereria nyingĩ cia andũ a kĩĩroho arĩa meerutanĩirie mũno kwĩgerekania na Kristo. No gũkorũo nĩ wonete kĩyo kĩao ũtungata-inĩ, ũtaana wao, tha, kana ngumo ingĩ njega. O na gũtuĩka ti akinyanĩru, nĩ merutanagĩria mũno gũkũria ngumo njega na gwĩka ũrĩa Jehova endaga meke. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Rachel kuuma Brazil oigire ũũ: “Ndendete kwĩhumba nguo o ĩrĩa yoima. Na nĩ ũndũ ũcio, ti kaingĩ ndehumbaga nguo njega. No kwĩruta ũhoro wa ma nĩ gwatũmire ndĩrutanĩrie gũtuĩka mũndũ wa kĩĩroho. Gwĩka mogarũrũku gũtiarĩ ũndũ mũhũthũ, no nĩ ndaakenire mũno na ngĩgĩa na muoroto ũtũũro-inĩ.”

 ¹⁴ Nake Reylene kuuma bũrũri wa Philippines ahiũranagia na ũndũ ngũrani na ũcio. Aathingataga gĩthomo kĩa igũrũ na wĩra mwega nĩguo akoragwo na ũtũũro mwega. Oigire ũũ: “Ndaambĩrĩirie kuona mĩoroto yakwa ya kĩĩroho ĩtarĩ ya bata. No nĩ ndaambĩrĩirie kuona atĩ harĩ kĩndũ ndagaga ũtũũro-inĩ na kĩarĩ kĩa bata mũno gũkĩra wĩra wakwa. Nĩ ũndũ ũcio, nĩ ndaagarũrĩire na ngĩambĩrĩria gũtungatĩra Jehova.” Kuuma hĩndĩ ĩyo, Reylene akoretwo arĩ kĩonereria kĩega gĩa gũkorũo na wĩtĩkio harĩ kĩĩranĩro kĩa Jehova kĩrĩa kĩrĩ thĩinĩ wa Mathayo 6:33, 34. Oigire ũũ: “Nĩ menyaga na ma biũ atĩ Jehova nĩ anũmbũyagia!” No gũkorũo nĩ ũũĩ cionereria ta icio thĩinĩ wa kĩũngano kĩanyu. Na githĩ tũtiendaga kwĩgerekania na andũ ta acio ehokeku arĩa marũmagĩrĩra Kristo?—1 Kor. 11:1; 2 Thes. 3:7.

15, 16. (a) Tũrabatara gwĩka atĩa nĩguo twĩgerekanie na Kristo? (b) Nĩ na njĩra ĩrĩkũ tũngĩreka “meciria ma Kristo” matũtongoragie?

¹⁵ Ũngĩhota atĩa kwĩgerekania na Kristo? Bibilia nĩ ĩgwetaga ũhoro wa gũkorũo na “meciria ma Kristo” thĩinĩ wa 1 Akorintho 2:16. Nayo Aroma 15:5 yugaga ũhoro wa gũkorũo na “mwerekera wa meciria o ta ũrĩa Kristo Jesu aarĩ naguo.” Nĩ ũndũ ũcio, nĩguo twĩgerekanie na Kristo, tũkũbatara kũmenya mwĩcirĩrie wake, tuone maũndũ take, na twĩke take. Tũcoke tũrũmĩrĩre makinya make. Jesu eciragia mũno ũhoro wa ũrata wake na Ngai. Kwoguo kwĩgerekania na Jesu gũtũmaga tũhote kwĩgerekania na Jehova. Nĩ ũndũ ũcio, maũndũ macio nĩ matuonia ũrĩa arĩ ũndũ wa bata kũgĩa na mwĩcirĩrie ta wa Jesu.

¹⁶ Tũngĩka ũguo atĩa? Arutwo a Jesu nĩ meeyoneire ciama ciake, magĩthikĩrĩria akĩrutana, makĩona ũrĩa aaikaranagia na andũ a mĩthemba yothe, na ũrĩa aahũthagĩra motaaro ma Ngai. Moigire ũũ: “Tũrĩ aira a maũndũ mothe marĩa eekire.” (Atũm. 10:39) O na kũrĩ ũguo, ithuĩ tũtingĩmuona ĩmwe kwa ĩmwe. No Jehova nĩ atũheete maandĩko ma Injiri marĩa mangĩtũteithia kũmenya Jesu wega. Hĩndĩ ĩrĩa tũgũthoma na tũgecũrania mabuku ma Mathayo, Mariko, Luka, na Johana, nĩ tũmenyaga mwĩcirĩrie wa Jesu makĩria. Nĩ ũndũ ũcio no tũhote ‘kũrũmagĩrĩra makinya make tũrĩ na wĩhokeku,’ na ‘twĩhaarĩrie tũrĩ na mwerekera wa meciria’ o ta ũrĩa Kristo aarĩ naguo.—1 Pet. 2:21; 4:1.

17. Gwĩciria ta Kristo kũrĩtũteithagia atĩa?

¹⁷ Tũngĩgunĩka atĩa tweruta kũgĩa na mwĩcirĩrie ta wa Kristo? O ta ũrĩa irio njega itũmaga mwĩrĩ ũgĩe na hinya, gũkorũo na mwĩcirĩrie ta wa Kristo nĩ gũtũmaga tũkorũo na hinya kĩĩroho. O kahora kahora, nĩ tũmenyaga ũrĩa Kristo angĩka ũndũ-inĩ o wothe. Ũndũ ũcio nĩ ũtũteithagia gũtua matua ma gũtũtiga tũrĩ na thamiri theru na tũgĩtĩkĩrĩka nĩ Ngai. Na githĩ ndũgũkĩona atĩ maũndũ macio nĩ maratũhe gĩtũmi kĩega gĩa ‘kwĩhumba Mwathani Jesu Kristo!’—Rom. 13:14.

18. Nĩ maũndũ marĩkũ megiĩ gũtuĩka mũndũ wa kĩĩroho weruta gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?

¹⁸ Twarĩrĩria ũrĩa mũndũ wa kĩĩroho akoragwo ahaana. Ningĩ nĩ tuona atĩ no twĩrute kuumana na cionereria njega cia andũ a kĩĩroho. Makĩria ma ũguo, nĩ tweruta ũrĩa gũkorũo na “meciria ma Kristo” gũtũteithagia gũtuĩka andũ a kĩĩroho. O na kũrĩ ũguo, nĩ kũrĩ na maũndũ mangĩ ma kĩĩroho twagĩrĩirũo nĩ kwarĩrĩria. Kwa ngerekano, tũngĩmenya atĩa kana tũrĩ na hinya kĩĩroho? Nĩ maũndũ marĩkũ mangĩ tũngĩka nĩguo tũkũre kĩĩroho? Na ũndũ ũcio ũrĩhutagia ũtũũro witũ na njĩra ĩrĩkũ? Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire nĩ gĩgatũteithia kuona macokio ma ciũria icio.