1, 2. (a) Mizwale ni likaizeli babañata baikutwa cwañi ka za kuisa munahano kwa lika za kwa moya? (b) Ki lipuzo mañi za butokwa zeluka nyakisisa?

KAIZELI yomuñwi wa kwa Canada naabulezi kuli: “Kuba mutu wa kwa moya kunitusize kuba ni tabo mwa bupilo ni kutiyela miliko yenikopana ni yona zazi ni zazi.” Muzwale yomuñwi wa kwa Brazil uli: “Mwahalaa lilimo ze 23 zelubile mwa linyalo, na ni musalaaka lubile ni tabo yetuna kabakala kuli neluikataza kuisa munahano kwa lika za kwa moya.” Mi muzwale yomuñwi wa kwa Philippines utalusa kuli: “Kuba mutu wa kwa moya kunitusize kuba ni kozo ya mwa munahano, mi kunitusize kupilisana hande ni mizwale ba lisimuluho zeshutana-shutana.”

² Manzwi a mizwale ni likaizeli bao abonisa kuli lwatusiwa haluba batu ba kwa moya. Kacwalo, lwakona kuipuza kuli: ‘Nikona kuba cwañi mutu yatiile kwa moya ilikuli nitusiwe hahulu sina mobatuselizwe mizwale ni likaizeli bao?’ Kono lusika alaba kale puzo yeo, luswanela kuutwisisa hande zeibulela Bibele ka za batu ba kwa moya, kamba babaisa munahano kwa lika za kwa moya. Mwa taba ye, lukaalaba lipuzo zetaalu za butokwa. (1) Kuba mutu wa kwa moya kutalusañi? (2) Ki mitala mañi yeka lutusa kuli lube babatiile  kwa moya? (3) Kuikataza kuba ni “munahano wa Kreste” kuka lutusa cwañi kuba batu ba kwa moya?

3. Bibele ibonisa cwañi shutano ye mwahalaa mutu wa nama ni mutu wa kwa moya?

³ Muapositola Paulusi ulutusa kuutwisisa seo mutu wa kwa moya ali sona ka kubonisa shutano ye mwahalaa “mutu wa kwa moya” ni “mutu wa nama.” (Mubale 1 Makorinte 2:14-16.) Batu bao bashutana cwañi? “Mutu wa nama” utaluswa kuli haamuheli “lika za moya wa Mulimu, kakuli ku yena lika zeo ki butoto; mi haakoni kuliziba.” Kono “mutu wa kwa moya utatuba lika kaufela” mi unani “munahano wa Kreste.” Paulusi ulususueza kuli lube batu ba kwa moya. Ki mwa linzila lifi zeñwi mobashutanela batu ba nama ni batu ba kwa moya?

4, 5. Ki mikwa yecwañi yabonisanga mutu wa nama?

⁴ Pili, halunyakisiseñi moya wabonisa mutu wa nama. Batu babañata mwa lifasi kacenu banani moya obonisa kuli baisa munahano kwa lika za nama. Paulusi naatalusize moya wo kuli ki “moya osebeza cwale kwa bana babasa utwi.” (Maef. 2:2) Moya wo, utahisa kuli batu babañata balatelele feela zebaeza batu babañwi. Baisa munahano kwa lika za nama. Kabakaleo, buñata bwabona baezanga feela zebaanga bona kuli lilukile, mi habaikatazangi kulatelela likuka za Mulimu. Mutu wa nama, kamba yaisa munahano kwa lika za nama, hañata uisanga hahulu pilu kwa kubata libubo ni sifumu mi uikutwanga kuli unani tukelo ya kueza lika zabata.

⁵ Ki lika mañi zeñwi zekona kulutusa kuziba mutu wa nama? Batu babaeza “misebezi ya nama” ni bona ki batu ba nama. (Magal. 5:19-21) Liñolo la Paulusi lapili lanaañolezi puteho ya kwa Korinte litalusa mikwa yemiñwi yebabonisanga batu ba nama. Mikwa yeo ikopanyeleza likauhano, kuyemela tukwata totutahisa lifapahano, moya wa likañi, kuisana kwa likuta, kusakuteka babazamaisa, kuca maswe ni kunwa maswe. Mutu yaisa munahano kwa lika za nama halikiwa, uhapiwanga ka bunolo. (Liprov. 7:21, 22) Juda naabulezi kuli kwapili, nekukaba ni batu bane bakaisa hahulu munahano kwa lika za nama kuli mane ‘nebasike balata za kwa moya.’—Juda 18, 19.

6. Lukona kuziba cwañi mutu wa kwa moya?

⁶ Kono kuba “mutu wa kwa moya” kutalusañi? Ka kushutana ni mutu wa nama, mutu wa kwa moya uisa pilu kwa silikani sahae ni Mulimu. Batu babaisa munahano kwa lika za kwa moya baikataza ‘kulikanyisa Mulimu.’ (Maef. 5:1) Fo kutalusa kuli balikanga ka taata kunahana mwanahanela Jehova ni kuunga lika mwaliingela. Baikutwa kuli Mulimu uteñi luli. Ka kushutana ni batu babaisa munahano kwa lika za nama, batu ba kwa moya balika kueza lika kaufela ka kulumelelana ni likuka za Jehova. (Samu 119:33; 143:10) Mutu yaisa munahano kwa lika za kwa moya haisi pilu kwa lika za nama, kono uikataza kubonisa “muselo wa moya.” (Magal. 5:22, 23) Kuli luutwisise ka kutala sekutalusa kuba mutu wa kwa moya, halunyakisiseñi mutala wo: Mutu yaisa hahulu munahano kwa lika za lipisinisi ubulelwanga kuli ki mutu wa lipisinisi. Ka nzila yeswana, mutu yaisa hahulu pilu kwa lika za kwa moya kamba kwa litaba za bulapeli ubizwa kuli ki mutu wa kwa moya.

7. Bibele ibulelañi ka za batu babaisa munahano kwa lika za kwa moya?

⁷ Bibele ibonisa limbuyoti zebaikola batu babaisa munahano kwa lika za kwa moya. Liñolo la Mateu 5:3 libulela kuli: “Tabo ki ya babalemuha kuli batokwa za Mulimu, kakuli Mubuso wa mahalimu ki wabona.” Liñolo la Maroma 8:6 libonisa bunde bwa kuisa munahano kwa lika za kwa moya, halibulela kuli: “Kuisa munahano ku za nama kutahisa  lifu, kono kuisa munahano ku za moya kutahisa bupilo ni kozo.” Haiba luisa pilu kwa lika za kwa moya, lukaba ni kozo yezwa ku Mulimu, mi lukapila ka kozo ni kuba ni sepo ya bupilo bobusa feli kwapili.

8. Ki kabakalañi halutokwa kuikataza kuli lube batu ba kwa moya ni kuzwelapili kutiya kwa moya?

⁸ Kono lupila mwa lifasi mokutezi batu babamaswe. Bakeñisa kuli lupila ni batu babanani mikwa ya nama, lutokwa kuikataza kuli lube batu ba kwa moya ni kuzwelapili kutiya kwa moya. Haiba mutu afokola kwa moya, ukakenelwa ki “moya” omaswe wa lifasi. Ki lika mañi zeka lutusa kuli lusike lwatahelwa ki butata bo? Lukona kutiya cwañi kwa moya?

9. (a) Ki lika mañi zeka lutusa kutiya kwa moya? (b) Ki mitala mañi ya batu bane batiile kwa moya yeluka nyakisisa?

⁹ Mwanana wakona kuituta ka kubona lika zebaeza bashemi bahae ni kulikanyisa mutala wabona omunde. Ka nzila yeswana, lwakona kutiya kwa moya haiba lunahanisisa za batu babatiile kwa moya ni kubalikanyisa. Kono mitala ya batu bane baisize munahano kwa lika za nama ilulemusa kuli lusike lwaeza zene baezize. (1 Makor. 3:1-4) Mwa Bibele, lufumana mitala ya batu bane baisize munahano kwa lika za kwa moya ni ya bane basika isa munahano kwa lika za kwa moya. Kono bakeñisa kuli lubata kuba batu babatiile kwa moya, halunyakisiseñi mitala yeminde isikai ya batu beluswanela kulikanyisa. Lukanyakisisa mutala wa Jakobo, Maria, ni Jesu.

10. Jakobo naabonisize cwañi kuli neli mutu wa kwa moya?

¹⁰ Halukaleñi ka kunyakisisa mutala wa Jakobo. Jakobo naakopani ni miinelo yetaata yemiñata yeswana ni yelukopana ni yona kacenu. Naatiyezi muliko wa kulwaniswa ki Isau muhulwanaa hae, yanaabata kumubulaya. Kuzwa fo, mukwenyanaa hae naamupumile, mi amubelekisa ka lilimo zeñata. Jakobo niha naapila ni batu ba “nama,” naali mutu wa kwa moya.  Naanani tumelo ya kuli sepiso yenefilwe ku Abrahama neika talelezwa, mi ababalela ba lubasi lwahae ka kuziba kuli mulelo wa Jehova neuka petahala ka kuitusisa bona. (Gen. 28:10-15) Manzwi anaabulezi Jakobo ni likezo zahae libonisa kuli naaziba likuka za Mulimu mi naabata kueza tato yahae. Ka mutala, Jakobo hanaaikalezwi kuli Isau naakato mulwanisa, naaize ku Mulimu: “Nakulapela, unilamulele . . . Ubulezi kuli: ‘Kaniti luli nika kueza hande, mi nikaatisa bana bahao sina mushabati wa liwate.’” (Gen. 32:6-12) Kaniti luli, naanani tumelo ya kuli lisepiso zanaa mufile Jehova ni zanaasepisize bo kuku wahae nelika talelezwa, mi naabata kueza lika ka kulumelelana ni tato ya Mulimu ni mulelo wahae.

11. Ki lika mañi zebonisa kuli Maria neli mutu wa kwa moya?

¹¹ Cwale halunyakisiseñi mutala omuñwi, ili mutala wa Maria. Ki kabakalañi Jehova hanaaketile Maria kuli abe yena yanaaka pepa Jesu? Kusina kukakanya, neli kabakala kuli Maria neli mutu yaisa munahano kwa lika za kwa moya. Luziba cwañi cwalo? Luziba cwalo kabakala manzwi a kulumbeka Jehova anaabulezi ka nako yanaaizo pota kwa ndu ya bahabo yena bo Zakaria ni Elizabeta aabonisa kuli neli mutu wa kwa moya. (Mubale Luka 1:46-55.) Litaba zanaabulezi Maria libonisa kuli naalata hahulu Linzwi la Mulimu mi naaziba hande Mañolo A Siheberu. (Gen. 30:13; 1 Sam. 2:1-10; Mala. 3:12) Hape mulemuhe kuli Jesu asika pepwa kale, Maria ni Josefa nebasika lobala hamoho, nihaike kuli kihona hane basazo nyalana. Taba yeo ibonisañi? Ibonisa kuli bubeli bwabona nebaisa hahulu pilu kwa kueza tato ya Jehova kufita kukulisa litakazo zabona za nama. (Mat. 1:25) Nako hainze iya, Maria naalemuhile ka tokomelo zeneezahala ku Jesu mi anahanisisa litaba zanaabulela zebonisa butali. Hape, “abuluka litaba zeo kaufela . . . mwa pilu yahae.” (Luka 2:51) Kaniti luli, naabata kubona mone ukapetelwa mulelo wa Mulimu ku Mesia. Kana mutala wa Maria hau lususuezi kunahanisisa zelukona kueza kuli lubeye tato ya Mulimu mwa sibaka sapili?

12. (a) Jesu naaswana cwañi ni Ndatahe? (b) Lukona kulikanyisa cwañi mutala wa Jesu? (Mubone siswaniso sesi fa likepe 18.)

¹² Kwa batu kaufela babapilile fa lifasi, ki mañi mutala omunde hahulu wa mutu yanaatiile kwa moya? Ki Jesu. Mwa bupilo ni bukombwa bwahae kaufela, naabonisize kuli naabata kulikanyisa Ndatahe, yena Jehova. Munahano wahae, maikuto ahae, ni likezo zahae neliswana ni za Jehova, mi naapilile ka kulumelelana ni tato ya Mulimu ni kumamela likuka zahae. (Joa. 8:29; 14:9; 15:10) Ka mutala, mulemuhe mo mupolofita Isaya ataluseza mukekecima wa Jehova, mi mubapanye taba yeo ni taba yeñozwi ki Mareka, yomuñwi wa bañoli ba Libuka za Evangeli, yebonisa mwanaaikutwela Jesu. (Mubale Isaya 63:9; Mareka 6:34.) Kana ni luna sina Jesu, lwabonisanga mukekecima halukopana ni batu babatokwa kutusiwa? Jesu hape naapatehanga kukutaza ni kuluta batu taba yende. (Luka 4:43) Kaniti, kuba ni mukekecima ni kutusa babañwi ki lisupo zebonisa kuli mutu ki wa kwa moya.

13, 14. (a) Luitutañi kwa mitala ya mwa linako zaluna ya batu babaisa munahano kwa lika za kwa moya? (b) Mufe mutala.

¹³ Kwandaa mitala ya mwa Mañolo, kunani mitala yemiñata ya mwa linako zaluna ya batu babaisa munahano kwa lika za kwa moya ili babaikatalize hahulu kuli babe ni butu bobuswana ni bwa Kreste. Mwendi mulemuhile kuli batukufalezwi mwa bukombwa, banani moya wa kuamuhela baenyi, banani makeke, ni tulemeno totuñwi totunde. Nihaike kuli habasika petahala sina luna, batiyezi bufokoli bwabona mi baikatalize kuba ni tulemeno totunde to. Kaizeli wa kwa Brazil yabizwa Rachel, utalusa  kuli: “Nenitabelanga hahulu mitinelo ya silifasi. Kabakaleo, nenisa apalangi hande. Kono kuituta Bibele neku nisusuelize kuli niikataze kuba mutu wa kwa moya. Nesi nto yebunolo kueza licinceho, kono hasamulaho, nibile mutu yatabile mi seniikola bupilo.”

¹⁴ Kaizeli Reylene, yapila kwa Philippines, naatalimani ni butata busili. Naaisa hahulu pilu kwa tuto yepahami ni kuba ni musebezi omunde ilikuli akondise mwa bupilo. Utalusa kuli: “Nenikalile kulibala likonkwani za kwa moya zene niitomezi. Kono nalemuha kuli nekunani nto yeñwi yene nitonda mwa bupilo, ili ya butokwa hahulu kufita musebezi one nieza. Kabakaleo, nakala hape kuisa pilu kwa kusebeleza Jehova.” Kuzwa ka yona nako yeo, bo Reylene babonisize kuli balumela sepiso ya Jehova ye kwa Mateu 6:33, 34, mi babile mutala omunde. Batalusa kuli: “Ninani buikolwiso bwa kuli Jehova uka nibabalela!” Mwendi kunani babañwi bemuziba mwa puteho yamina babaezize nto yeswana. Kaniti luli, lwasusuezwa kulikanyisa mizwale ni likaizeli babasepahala babacwalo habanze balatelela mutala wa Kreste.—1 Makor. 11:1; 2 Mates. 3:7.

15, 16. (a) Lutokwa kuezañi kuli lube sina Kreste? (b) Lukona kuba cwañi ni “munahano wa Kreste”?

¹⁵ Lukona kulikanyisa cwañi Kreste ka butu? Kwa liñolo la 1 Makorinte 2:16, Bibele ibulela za kuba ni “munahano wa Kreste.” Mi liñolo la Maroma 15:5 libulela za “kunahana sina mwanaanahanela Kreste Jesu.” Kacwalo, kuli lube sina Kreste, lutokwa kuziba mwanahanela ni kuziba butu bwahae kaufela. Kihona cwale lukahata mwanaahatile. Jesu uunga silikani sahae ni Mulimu kuba sa butokwa. Kacwalo, halulikanyisa Jesu, lukaba sina Jehova. Ki lona libaka haluswanela kuituta kunahana mwanahanela Jesu.

¹⁶ Lukona kueza cwañi cwalo? Balutiwa ba Jesu nebaiponezi limakazo zahae, nebautwile lingambolo zahae, nebaboni mwanaaezezanga batu ba mufuta kaufela, mi nebaboni mwanaaitusiseza likuka za Mulimu. Nebabulezi kuli: “Lu lipaki za lika zeo kaufela zaezize.” (Lik. 10:39) Kono luna halukoni kubona Jesu. Nihakulicwalo, Jehova ka lilato, ulufile litaba zeñozwi mwa Libuka za Evangeli kuli lilutuse kuutwisisa butu bwahae. Halubala ni kunahanisisa litaba zeñozwi mwa libuka za Bibele za Mateu, Mareka, Luka, ni Joani, lukaba ni munahano wa Kreste. Kueza cwalo kuka lutusa ‘kuhata ka busepahali mwanaahatile’ ni ‘kuitukiseza kuba ni muhupulo oswana’ ni wa Kreste.—1 Pit. 2:21; 4:1.

17. Lukatusiwa cwañi haiba lunahana sina Kreste?

¹⁷ Lukatusiwa cwañi haiba luituta kunahana sina Kreste? Sina feela lico zende halikona kutiisa mubili, haluituta kunahana mwanahanela Kreste, lukatiya kwa moya. Hanyinyani-hanyinyani, lukafita fa kuziba mwanaaka ezeza Kreste mwa muinelo ufi kamba ufi olukopana ni ona. Mi kueza cwalo kuka lutusa kueza likatulo inze lunani lizwalo lelikenile mi lukatabisa Mulimu. Kaniti luli, kunyakisisa limbuyoti zeo kuka lususueza ‘kuapala Mulena Jesu Kreste.’—Maro. 13:14.

18. Ki lika mañi zemuitutile mwa taba ye ka za kuba mutu wa kwa moya?

¹⁸ Lunyakisisize sekutalusa kuba mutu wa kwa moya. Hape luitutile kuli lwakona kuituta kwa mitala yeminde ya batu bane batiile kwa moya. Mi sa mafelelezo, luitutile molukona kutusezwa ki kuba ni “munahano wa Kreste” kuli lutiye kwa moya. Kono kunani lika zeñwi lisikai zeluswanela kunyakisisa zeka lutusa kutiya kwa moya. Ka mutala, lukona kuziba cwañi kuli lutiile kwa moya? Ki lika mañi zeñwi zeluswanela kueza kuli lutiye kwa moya? Mi kutiya kwa moya kuka lutusa cwañi mwa bupilo bwaluna bwa ka zazi ni zazi? Lukaalaba lipuzo zeo mwa taba yetatama.