1, 2. (a) Le batutu ne bakaka bavule bamwenine namani mu kwikala bantu ba ku mushipiditu? (b) Le i bipangujo’ka bya kamweno byotusa kulondolola mu kino kishinte?

KAKA umo wa mu Kanada unena’mba kwikala muntu wa ku mushipiditu, nansha muntu utele mutyima ku bintu bya ku mushipiditu kwamuletele nsangaji ne kumukwasha amone mwa kulwila na makambakano andi a mu būmi. Tutu umo wa mu Brezile, mwine ke mulonge myaka 23 mu busongi unena’mba kwikala muntu wa ku mushipiditu kwamukweshe aye ne wandi mukaji bekale na nsangaji mu busongi bwabo. Tutu umo wa mu Filipine nandi unena’mba kwikala muntu wa ku mushipiditu kwamuletele ndoe ya mutyima ne kumukwasha ayuke mwa kwikadila na batutu ne bakaka ba bibidiji bishileshile.

² Kibamweka patōka’mba twimwenanga byabuyabuya bivule mu kwikala bantu ba ku mushipiditu. Penepo le i bika byotubwanya kulonga pa kuta mutyima bininge ku bintu bya ku mushipiditu ne kwimwena bino byabuyabuya? Dibajinji bidi, tufwaninwe kwivwanija byobya binena Bible pa bantu ba ku mushipiditu, bene baludikwa na  mushipiditu wa Leza kadi badi na mulangilo wa Yehova. Mu kino kishinte, tusa kulondolola’mo bino bipangujo bisatu bya kamweno: (1) Lelo kwikala muntu wa ku mushipiditu, nansha muntu utele mutyima ku bintu bya ku mushipiditu kushintulula bika? (2) Le i bimfwa’ka biketukwasha tute mutyima ku bintu bya ku mushipiditu? (3) Le bukomo botulonga mwanda wa kwikala na “ñeni ya Kidishitu” buketukwasha namani twikale bantu ba ku mushipiditu?

3. Lelo Bible ushintulula namani kwishila kudi pa muntu wa bungitu na muntu wa ku mushipiditu?

³ Mutumibwa Polo witukwasha twivwanije kwishila kudi pa “muntu wa ku mushipiditu” na “muntu wa bungitu.” (Tanga 1 Kodinda 2:14-16.) Muntu wa bungitu “ketabijangapo bintu bya mushipiditu wa Leza, mwanda i bulembakane kwadi; kadi kakokejapo nansha kwibiyuka.” Ino muntu wa ku mushipiditu “ubandaulanga bintu byonso” kadi udi na “ñeni ya Kidishitu,” ko kunena’mba uloñanga bukomo bwa kulanga na mulangila Kidishitu. Polo witukankamika twikale bantu ba ku mushipiditu. Le i mu miswelo’ka mikwabo mwishidile bantu ba bungitu na bantu ba ku mushipiditu?

4, 5. Le i muswelo’ka otubwanya kuyuka muntu wa bungitu?

⁴ Lelo i muswelo’ka ulañanga muntu wa bungitu? Muntu wa bungitu wiulanga mwikadilo wa ino ntanda, mwine ukankamika kulondalonda bilokoloko bya kwisakila. Polo ushintulula uno mwikadilo bu “mushipiditu wingila pano mu bana bampikwa kikōkeji.” (Efisesa 2:2) Uno mwikadilo utononanga bantu bavule beule bantu bebajokolokele. Baloñanga byobya byobamona abo bene bu byoloke, pampikwa kuta mutyima ku misoñanya ya Leza. Muntu wa bungitu, ulangulukilanga bininge’nka pa bintu bya ku ngitu kadi divule umonanga kitenta kyandi, lupusa, ne lupeto bu bintu bya mvubu mpata kupita kintu kyo-kyonso.

⁵ Divule muntu wa bungitu uloñanga byobya bitelwa na Bible bu “mingilo ya ngitu.” (Ngalatea 5:19-21) Polo wātelele bintu bikwabo biloñanga bantu ba bungitu mu mukanda wandi umbajinji waātumine bene Kidishitu ba mu Kodinda. Basenswe kwipotomeja, bakimbanga kukalañanya bantu, bakankamikanga bantu bakwabo batomboke, besambilanga mu bidye, kebalēmekangapo lupusa, kadi bamonanga bidibwa ne bitomibwa bu bintu bya mvubu mpata mu bwabo būmi. Muntu wa bungitu kakomenangapo matompo a kulonga bintu bibi. (Nkindi 7:21, 22) Yude wānenene amba bantu ba bungitu kebadipo na mushipiditu wa Yehova.​—Yude 18, 19.

6. Le i muswelo’ka otubwanya kuyuka muntu wa ku mushipiditu?

⁶ Kwishila na muntu wa bungitu, muntu wa ku mushipiditu aye utanga mutyima bininge ku kipwano kyandi na Leza. Ulekanga mushipiditu ujila wa Leza umuludike kadi uloñanga bukomo bwa kwiula Yehova. (Efisesa 5:1) Uloñanga bukomo bwa kulanga na mulangila Yehova ne kumona bintu na mwaebimwena. Umonanga Leza bu wa bine kwadi. Kadi kwishila na muntu wa bungitu, muntu wa ku mushipiditu ulēmekanga misoñanya ya Yehova mu myanda yonso ya mu būmi. (Ñimbo ya Mitōto 119:33; 143:10) Kaloñangapo “mingilo ya ngitu” ino uloñanga bukomo bwa kutamija “bipa bya mushipiditu.” (Ngalatea 5:22, 23) Kadi shi usaka kuyuka mushintulwila muntu wa ku mushipiditu, nabya langulukila pa kuno kwenzankanya: Nsunga muyampe i yewa utele mutyima ku bya busunga byandi, ne muntu utele mutyima bininge ku butōtyi bwatōta Leza nandi i muntu wa ku mushipiditu.

7. Lelo i bika binena Bible pa bantu batele mutyima ku bintu bya ku mushipiditu?

⁷ Yesu wānenene amba bantu batele mutyima ku bintu bya ku mushipiditu bekalanga na  nsangaji. Tutanga mu Mateo 5:3 amba: “Ba katōkwe i boba bayukile amba bafwaninwe kwifunda myanda ya Leza, mwanda Bulopwe bwa mūlu i bwabo.” Loma 8:6 pa kushintulula’mba būmi bwetu bwimanine pa kulanga na mulangila Yehova, unena’mba: “Kuta mutyima ku ngitu i lufu, ino kuta mutyima ku mushipiditu i būmi ne ndoe.” O mwanda shi tute mutyima ku bintu bya ku mushipiditu, nabya tamba’nka pano tukekala mu ndoe na Leza, na batwe bene, ne kwikala na lukulupilo lwa būmi bwa nyeke.

8. Mwanda waka kwikala nyeke muntu wa ku mushipiditu ke mwandapo upēla?

⁸ Inoko, tushikete mu ntanda ya kyaka. Byotujokolokelwe na bantu kebalangapo na mulangila Leza, o mwanda bitulomba kulonga bukomo bwetu bonso pa kulama ñeni yetu. Shi ketuyujijepo mu ñeni yetu milangwe ya Yehova, nabya ino ntanda ikayuja’mo mwikadilo ne mulangilo wayo wa kwisakila. Le i bika byotufwaninwe kulonga pa kwikinga ku kino kyaka? Le i muswelo’ka otubwanya kwikala bantu ba ku mushipiditu?

9. (a) Le i bika bibwanya kwitukwasha twikale bantu ba ku mushipiditu? (b) Le i bimfwa’ka biyampe byotusa kubandaula?

⁹ Pamo’nka na muboilanga mwana mutyetye ñeni ku bambutwile bandi ne kwiula kimfwa kyabo kiyampe, netu tusakilwa kuboila ñeni ku boba badi mu kipwano kiyampe na Yehova ne kwibeula. Kino kiketukwasha tuyuke mwa kwikadila bantu ba ku mushipiditu. Mu muswelo mukwabo, tuyukanga byobya byoketufwaninwepo kulonga na kutala bantu ba ku ngitu. (1 Kodinda 3:1-4) Mu Bible mudi bimfwa biyampe ne bibi. Lekai tubandaule’ko bimfwa biyampe bya bantu bamo byotubwanya kuboila’ko ñeni: Yakoba, Madia, ne Yesu.

10. Lelo Yakoba wēlombwele namani amba i muntu wa ku mushipiditu?

¹⁰ Pamo’nka bwa bavule motudi, būmi bwa Yakoba nabo kebwādipo bupēla. Mwanabo  Esau, wādi ukimba kumwipaya. Kadi shandi muko wāmudimbile. Inoko Yakoba wādi na lwitabijo lukomo mu mulao wa Yehova waālaile Abalahama. Yakoba wādi uyukile amba uno mulao wa kutendelwa ukafikidila kupityila ku kyandi kisaka, o mwanda wēkikwatakenye senene. (Ngalwilo 28:10-15) Kadi Yakoba kālekelepo mwikadilo wa bantu ba bungitu bādi bamujokolokele umulengeje elwe milao ya Yehova. Kimfwa, Yakoba paālangile amba mwanabo ubwanya kumwipaya, wāzenzele Yehova amupandije. Wālombele amba: “Abe wanenene’mba: I binebine nkakuloñanga biyampe ne kwalamuna lukunwa lobe bwa musenga wa kalunga-kamema.” (Ngalwilo 32:6-12) Bine Yakoba wādi na lwitabijo lukomo mu milao ya Yehova kadi wālombwele kino kupityila ku būmi bwandi.

11. Le tubayuka namani amba Madia wādi muntu wa ku mushipiditu?

¹¹ Pano langulukila padi Madia. Yehova wāmutongele ekale inandya Yesu mwanda wādi muntu wa ku mushipiditu. Tanga byobya byānenene Madia paākapempwile babutule bandi, ba Zekadia ne Edisabeta. (Tanga Luka 1:46-55.) Tubwanya kumona mwādi musanshilwe Madia Kinenwa kya Leza ne mwaādi uyukile senene Bisonekwa bya Kihebelu. (Ngalwilo 30:13; 1 Samwele 2:1-10; Malaki 3:12) Kadi nansha ba Madia ne Yosefa pobētundaile, kebāsambakeninepo pamo kufika’nka ne pābutwilwe Yesu. Bāmwene mwingilo wēbapele Yehova bu udi na mvubu mpata kupita bilokoloko byabo. (Mateo 1:25) Kadi Madia wādi utele mutyima mpata ku bintu byonso byādi bilongeka pādi patama Yesu kadi wādi uteja bintu byaādi ufundija. Wālamine “senene ino myanda yonso mu mutyima wandi.” (Luka 2:51) Kino kilombola’mba wādi utele mutyima mpata ku milao ya Leza itala padi Meshiasa. Lelo tubulwe’po kwiula Madia ne kulonga nyeke byobya bitusakila Leza kulonga?

12. (a) Lelo Yesu wāiwile Shandi namani? (b) Le i muswelo’ka otubwanya kwiula Yesu? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.)

¹² Mu bantu bonso bekele’ko, Yesu ye kimfwa kiyampe mpata kya muntu wa ku mushipiditu. Mu bula bwa būmi bwandi ne mwingilo wandi pano pa ntanda, wālombwele amba usakanga kwiula kimfwa kya Shandi. Yesu wādi ulanga, wiivwana, ne kulonga bintu pamo bwa Yehova. Wādi ulonga kiswa-mutyima kya Leza ne kulēmeka misoñanya yandi. (Yoano 8:29; 14:9; 15:10) Kimfwa, dingakanya muswelo ushintulula Isaya lusa lwa Yehova na mushintulwila Mako mwiivwanino wa Yesu. (Tanga Isaya 63:9; Mako 6:34.) Lelo twiulanga kimfwa kya Yesu na kwivwanina nyeke boba basakilwa bukwashi lusa? Pamo bwa Yesu, le tutele mutyima ku kusapula ne kufundija myanda miyampe? (Luka 4:43) Bantu ba ku mushipiditu bekalanga na lusa ne na mutyima wa kukwasha bakwabo.

13, 14. (a) Le i ñeni’ka yotubwanya kuboila ku bantu ba ku mushipiditu dyalelo? (b) Leta kimfwa.

¹³ Dyalelo, kudi batutu ne bakaka bavule ba ku mushipiditu balonga bukomo bwa kwiula Kidishitu. Badi na bupyasakane mu mwingilo, na kizaji, ne na lusa. Nansha byobadi bampikwa kubwaninina, beelelanga’ko mwanda wa kutamija ngikadila milumbuluke ne kulonga byobya byonso bibasakila Yehova kulonga. Rachel, kaka umo wa mu Brezile unena’mba: “Nadi nsenswe muvwadilo wa ino ntanda. Mfulo mfulō, muvwadilo wami waikala mubi. Inoko kwifunda bubine kwauntonwene nonge bukomo mwanda wa ngikale muntu wa ku mushipiditu. Kebyadipo bipēla kushinta, inoko pano ngidi na nsangaji kadi būmi bwami budi na kitungo kya binebine.”

¹⁴ Reylene, kaka umo wa mu Filipine, nandi wadi na kikoleja kya muswelo mukwabo. Nansha byaadi mu bubine, ino watele mutyima ku kulondalonda masomo malamala ne kusokola kaji kayampe. Mu kine kitatyi’kya, kadipo  ukimona bitungo byandi bya ku mushipiditu bu bidi na mvubu. Unena’mba, “Nashilwile kujingulula’mba kudi kintu kyombudilwe mu būmi, kintu kya mvubu mpata kupita ne kami kaji kene.” Reylene washintyile mulangilo wandi ne kumona mwingilo wa Yehova bu kintu kya mvubu mpata mu būmi bwandi. Pano ukulupile mulao wa Yehova utanwa mu Mateo 6:33, 34, kadi unena’mba, “Na bubine nkulupile amba Yehova ukankwatakanya!” Padi nobe uyukile’ko batutu ne bakaka mu kyenu kipwilo balongele uno muswelo. Potumona mobewila Kidishitu, netu twikalanga na mutyima wa kwiula kimfwa kyabo kya kikōkeji.​—1 Kodinda 11:1; 2 Tesalonika 3:7.

15, 16. (a) Lelo i bika byotufwaninwe kulonga pa kwikala pamo bwa Kidishitu? (b) Lelo i muswelo’ka otubwanya kuleka “ñeni ya Kidishitu” ikale na lupusa potudi?

¹⁵ Le i muswelo’ka otubwanya kwiula Kidishitu? 1 Kodinda 2:16 ushintulula’mba tufwaninwe kwikala “na ñeni ya Kidishitu.” Loma 15:5 nandi wituvuluja tutamije “mulangilo umo onka na wadi nao Kidishitu Yesu.” Pa kwikala pamo bwa Kidishitu, tufwaninwe kuyuka mwaādi ulangila, mwaādi wiivwanina, ne mwaādi ulongela bintu. Yesu wādi utele mutyima mpata ku kipwano kyandi na Leza kupita kintu kyo-kyonso. Nanshi kwikala pamo bwa Yesu kwitukwashanga twiule Yehova. O mwanda mwine i kya mvubu mpata twifunde kulanga na mwādi mulangila Yesu.

¹⁶ Le i muswelo’ka otubwanya kwifunda kulanga na mwādi mulangila Yesu? Bandi bana ba bwanga bādi bamumona paādi ulonga bingelengele, bamuteja pafundija bibumbo bikatampe bya bantu, bamumona mwaādi utela bantu ba miswelo yonso mutyima, ne kumona mwaādi uludikilwa na mulangilo wa Yehova. Bānenene amba: “Batwe bano twi batumoni ba bintu byonso byaalongele.” (Bilongwa 10:39) Dyalelo ketubwanyapo kumona Yesu. Inoko tudi na nsekununi ya mu Maevanjile, mine itukwasha tumuyuke senene. Potutanga ne kulangulukila pa mikanda ya Mateo, Mako, Luka, ne Yoano, twifundanga bivule pa mulangilo wa Yesu. Kino kitukwashanga tulonde “senene mu mayo andi” amba twikale na “mulangilo umo onka” na waādi nao.​—1 Petelo 2:21; 4:1.

17. Le kulanga pamo bwa Kidishitu kwitukwashanga namani?

¹⁷ Le i bika byotukamwena’mo shi tulanga pamo bwa Kidishitu? Pamo’nka na mwitupelanga bidibwa biyampe bukomo mu ngitu, mo monka ne kuyuja mulangilo wa Kidishitu mu ñeni yetu nako kwitukomejanga ku mushipiditu. Bityebitye, tukayuka byaadi ubwanya kulonga mu ngikadilo yo-yonso. Shi tulonge uno muswelo, nabya tukakwata butyibi bwa tunangu busangaja Leza kadi bwitukwasha twikale na mutyima wa mundamunda utōka. Lelo nobe kwitabijepo amba buno i bubinga bwendele’mo bwa kuvwadila “Mfumwetu Yesu Kidishitu”?​—Loma 13:14.

18. Lelo i bika byowefunda pa mwanda utala kwikala muntu wa ku mushipiditu?

¹⁸ Kino kishinte kibetukwasha twivwanije mushintulwila kwikala muntu wa ku mushipiditu. Tubaboila ñeni ku bimfwa biyampe bya bantu bāludikilwe na mushipiditu ujila. Kadi tubefunde amba kwikala “na ñeni ya Kidishitu” kwitukwashanga tulange na mulangila Yehova ne kwikala nandi mu kipwano kya binebine. Inoko kukidi myanda mivule ya kwifunda. Kimfwa: Le tubwanya kwiyuka namani shi twi bakomo ku mushipiditu? Le i bika byotubwanya kulonga pa kwikala bakomo ku mushipiditu? Le kutama ku mushipiditu kudi na lupusa’ka pa būmi bwetu? Tukabandaula bino bipangujo mu kishinte kilonda’ko.