1, 2. 1) ¿Baʼax tu tsʼáaj cuenta juntúul sukuʼun? 2) ¿Baʼax tu beetaj ka tsʼoʼoki?

QUINCE años yaan tiʼ Robert ka okjaʼanaji, baʼaleʼ maʼ tu jach tsʼáaj u yóol u meyajt Diosiʼ. Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Maʼ tin beetaj baʼax kʼaasiʼ, baʼaleʼ kin meyajtik Jéeoba chéen tumen suuk in beetik. Bey jach espiritualen kaʼacheʼ, tumen kin bin tiʼ tuláakal le muchʼtáambaloʼoboʼ yéetel kin beetik in precursor auxiliaril wa jaytéen ichil junpʼéel jaʼab. Baʼaleʼ yaan baʼax ku bineltik in beetik».

² Ka tsʼoʼok u beeleʼ tu naʼataj baʼax unaj u beetik. Letiʼ yéetel u yataneʼ ku paklan beetkoʼob kʼáatchiʼob yaan yil yéetel baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. U yataneʼ jach espiritual, u yojel u núukil le kʼáatchiʼoboʼ. Baʼaleʼ Roberteʼ óoliʼ mix junpʼéel kʼáatchiʼ ku páajtal u núukik, le oʼolal ku suʼlaktal, tumen ku tsʼáaik cuenta jach mix baʼal u yojel. Le oʼolal tu tuklaj: «Wa teen unaj in nuʼuktik in wataneʼ yaan baʼax unaj in beetik». ¿Baʼax túun tu beetaj? Letiʼeʼ ku yaʼalik: «Joʼopʼ in xokik yéetel in xakʼalxoktik le Bibliaoʼ, lelaʼ jach tu yáanten». Kʼuch u maas naʼat u jaajil yéetel u maas kʼaʼanaʼanileʼ tu maas bisuba yéetel Jéeoba.

3. 1) ¿Baʼax ku kaʼansiktoʼon le baʼax úuch tiʼ Robertoʼ? 2) ¿Baʼax kʼáatchiʼiloʼob kun núukbil teʼ xookaʼ?

³ Le baʼax úuch tiʼ Robertoʼ yaʼab baʼax ku kaʼansiktoʼon. Maʼ xaaneʼ  k-ojel jujunpʼéel baʼaxoʼob ku kaʼansik le Bibliaoʼ, k-bin tiʼ tuláakal le muchʼtáambaloʼoboʼ yéetel k-jóokʼol kʼaʼaytaj. Baʼaleʼ leloʼ maʼ u kʼáat u yaʼal wa jach espiritualoʼoniʼ. Maʼ xaaneʼ yaʼab baʼax tsʼoʼok k-kanik, baʼaleʼ kéen k-xakʼalt k-kuxtaleʼ k-tsʼáaik cuenta yaan baʼax unaj k-maas maʼalobkíintik (Fili. 3:16). Le baʼax jeʼel u yáantkoʼon k-seguert k-tsʼáaik k-óol k-meyajt Diosoʼ letiʼe k-xakʼaltik le óoxpʼéel kʼáatchiʼobaʼ. Yáaxeʼ ¿baʼax jeʼel u yáantkoʼon k-il wa espiritualoʼoneʼ? U kaʼapʼéeleʼ ¿baʼax unaj k-beetik utiaʼal k-pʼáatal maas espiritualil? Yéetel u yóoxpʼéeleʼ ¿bix jeʼel u bintoʼon wa jach espiritualoʼoneʼ?

4. ¿Máaxoʼob unaj u beetkoʼob le baʼax ku yaʼalik Efesoiloʼob 4:23 yéetel 24?

⁴ Utiaʼal k-meyajtik Dioseʼ kʼaʼabéetchaj k-kʼexik yaʼab baʼaloʼob ichil k-kuxtal. Lelaʼ kʼaʼabéet u seguer k-beetik kex tsʼoʼok k-okjaʼ. Le Bibliaoʼ ku yaʼalik: «Unaj a chaʼikeʼex u nuʼuktaʼal a tuukuleʼex tumen junpʼéel túumben muukʼ» (Efe. 4:23, 24). Le tʼaan griego ku meyaj ichil le Biblia ku suʼutul «a chaʼikeʼex u nuʼuktaʼal a tuukuleʼex», ku yeʼesik unaj u beetaʼal mantatsʼ. Tumen j-kʼebanoʼoneʼ tuláakloʼon ku kʼaʼabéettal k-beetik kʼeexoʼob mantatsʼ. Tak le máaxoʼob úuch joʼopʼok u meyajtikoʼob Jéeobaoʼ kʼaʼabéet u seguer u tsʼáaik u yóol u beetoʼob (Fili. 3:12, 13).

5. ¿Baʼax kʼáatchiʼiloʼob jeʼel u yáantkoʼon k-il wa espiritualoʼoneʼ?

⁵ Utiaʼal maʼ u xuʼulul k-eʼesik espiritualoʼoneʼ unaj k-tuklik baʼaxoʼob k-beetik. Kex táankelmoʼon wa maʼeʼ maʼalob ka k-tukle: «¿Kin tsʼáaik wa cuenta maas espiritualen? ¿Kin weʼesik wa u modos Cristo ichil in kuxtal? ¿Baʼax ku yeʼesik le bix in tuukul yéetel le baʼaxoʼob kin beetik teʼ muchʼtáambaloʼoboʼ? ¿Tiʼ baʼaxoʼob maas uts tin tʼaan in tsikbal? ¿Baʼax ku yeʼesik tin woʼolal le bix in xookoʼ, le bix in vestirtkinba yéetel le bix in kʼamik le tsolnuʼuk ku tsʼaʼabaltenoʼ? ¿Baʼax kin beetik kéen túuntaʼak in wóol? ¿Tsʼoʼok wa u yiijtal in tuukul?» (Efe. 4:13). K-tuukul tiʼ bix jeʼel k-núukik le kʼáatchiʼobaʼ jeʼel u yáantkoʼon k-il wa espiritualoʼoneʼ.

6. Yaan kʼiineʼ, ¿baʼax kʼaʼabéet utiaʼal k-ojéeltik wa espiritualoʼon?

⁶ Utiaʼal k-ilik wa espiritualoʼoneʼ, maʼ xaaneʼ kʼaʼabéet k-áantaʼal tumen uláakʼ sukuʼunoʼob. Apóstol Pabloeʼ tu yaʼaleʼ le máax maʼ espiritualoʼ maʼ tu tsʼáaik cuenta wa maʼ kʼambeʼen tu táan Dios baʼax ku beetkiʼ. Baʼaleʼ le máax espiritualoʼ ku tuukul jeʼex Dioseʼ yéetel u yojel maʼ maʼalob u yilik Dios bix u tuukul «le luʼumkabil máakoʼ» (1 Cor. 2:14-16; 3:1-3). Tumen le ancianoʼob ku tuukuloʼob jeʼex Cristoeʼ, yaʼab u téeneleʼ séeb u tsʼáaikoʼob cuenta tsʼoʼok u joʼopʼol u tuukul máak jeʼex juntúul máak maʼ espiritualeʼ. Wa ka úuchuktoʼon beyoʼ, ¿yaan wa k-kʼamik le tsolnuʼuk ken u tsʼáatoʼon le ancianoʼoboʼ? Wa k-beetkeʼ yaan k-eʼesik k-kʼáat k-beetba maas espiritualil (Ecl. 7:5, 9).

7. ¿Baʼaxten maʼ chéen unaj k-ojéeltik baʼax ku yaʼalik le Biblia utiaʼal k-beetikba espiritualoʼ?

⁷ Maʼ chéen unaj k-ojéeltik baʼax ku yaʼalik le Biblia utiaʼal ka ilaʼak espiritualoʼonoʼ. Rey Salomoneʼ yaʼab baʼaloʼob u yojel kaʼach yoʼolal Jéeoba. Yaan tak baʼaxoʼob tu yaʼaleʼ tsʼíibtaʼaboʼob ichil le Bibliaoʼ. Baʼaleʼ ka máan kʼiineʼ tu beetaj baʼax maʼ uts tu tʼaan Jéeobaiʼ (1 Rey. 4:29, 30; 11:4-6). Bey túunoʼ maʼ chéen unaj k-ojéeltik baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ, baʼaxeʼ unaj u seguer k-tsʼáaik k-óol k-maas meyajt Dios (Col. 2:6, 7). ¿Bix jeʼel u páajtal k-beetkeʼ?

8, 9. 1) ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal k-jeetsʼel pʼáatal tiʼ le fejoʼ? 2) ¿Baʼaxten unaj k-xook yéetel k-tuukul tiʼ baʼax k-xokik? (Ilawil le fotoʼob yaan tu káajbal le xookaʼ.)

⁸ Pabloeʼ tu yaʼalaj tiʼ le sukuʼunoʼob teʼ  yáax siglo kʼaʼabéet u yilik u yiijtal u tuukuloʼoboʼ (Heb. 6:1). Bejlaʼa xaneʼ unaj k-beetik le baʼax tu yaʼalaj Pablooʼ. Le oʼolal jach unaj k-xakʼalxoktik le libro «Pʼáateneʼex tiʼ u yaakunaj Jajal Dios». Lelaʼ jeʼel u yáantkoʼon k-il bix unaj k-tsʼáaik ichil k-kuxtal le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ. Wa tsʼoʼok k-xokikeʼ, jeʼel u páajtal k-xakʼalxoktik uláakʼ publicacionoʼob jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal k-jeetsʼel pʼáatal tiʼ le fejoʼ (Col. 1:23). Tsʼoʼoleʼ kʼaʼabéet k-orar yéetel k-tuklik bix jeʼel k-tsʼáaik ichil k-kuxtal le baʼax k-kanikoʼ.

⁹ Tumen k-kʼáat k-beet baʼax ku yaʼalik Jéeoba utiaʼal k-lúubul utsil tiʼeʼ k-xakʼalxook yéetel k-tuukul tiʼ baʼax k-kanik (Sal. 40:8; 119:97). Tsʼoʼoleʼ k-ilik k-náachkuntikba tiʼ le baʼaloʼob jeʼel u beetik u xuʼulul k-tsʼáaik k-óol k-meyajt Jéeobaoʼ (Tito 2:11, 12).

10. ¿Baʼax jeʼel u páajtal u beetik le táankelmoʼob utiaʼal u pʼáatloʼob maas espiritualoʼoboʼ?

¹⁰ Wa táankelmecheʼ, ¿tsʼoʼok wa a chʼaʼtuklik bix a kʼáat a maas meyajt Dios? Juntúul sukuʼun ku meyaj Beteleʼ suuk u tsikbal yéetel le máaxoʼob kun okjaʼob teʼ asambleaʼob tiʼ circuitooʼ. Ku kʼáatiktiʼob baʼax tsʼoʼok u chʼaʼtuklik u beetkoʼob utiaʼal u maas meyajtikoʼob Dios. Le baʼax ku yaʼalik yaʼab tiʼ letiʼoboʼ, ku yeʼesik tsʼoʼok u chʼaʼtuklikoʼob bix ken u meyajtiloʼob Jéeoba. Yaan tiʼ letiʼobeʼ taak u xupkubaʼob u meyajtoʼob Dios wa u binoʼob áantaj tuʼux maas kʼaʼabéet j-kʼaʼaytajoʼob. Baʼaleʼ le sukuʼunoʼ yaan kʼiineʼ ku tʼaan yéetel táankelem paalaloʼob maʼ tu kaxtikoʼob baʼal u yaʼaloʼob. Maʼ xaaneʼ tumen ku tuklikoʼob maʼ kʼaʼabéet u chʼaʼtuklikoʼob bix ken u meyajtiloʼob Diosiʼ. Le oʼolal le táankelem paalaloʼoboʼ unaj u tuklikoʼob: «¿Kin bin wa muchʼtáambal yéetel kin jóokʼol kʼaʼaytaj chéen tumen ku yaʼalikten in taataʼob ka in beete? ¿Wa kin beetik tumen in yaabiltmaj Jéeoba?». U jaajileʼ tuláakloʼon unaj k-tuklik bix jeʼel k-maas meyajtik Jéeoba, kex táankelmoʼon wa tsʼoʼok u yantal k-jaʼabileʼ. Lelaʼ yaan u yáantkoʼon utiaʼal k-muʼukʼaʼankúuntik k-espiritualidad (Ecl. 12:1, 13).

11. 1) ¿Baʼax unaj k-beetik utiaʼal k-tsʼáaik k-óol k-maas meyajt Dios? 2) ¿Bix jeʼel k-beetik jeʼex Jacobeʼ?

¹¹ Kéen k-il baʼax unaj k-maʼalobkíintik ichil k-kuxtaleʼ, kʼaʼabéet k-beetik tu séebaʼanil. Lelaʼ jach kʼaʼabéet k-beetik, tumen yaan baʼax u yil utiaʼal k-salvartikba wa maʼ (Rom. 8:6-8). Baʼaleʼ u yiijtal u tuukul máakeʼ maʼ u kʼáat u yaʼal wa perfectoiʼ. Tsʼoʼoleʼ Jéeobaeʼ ku tsʼáaiktoʼon u kiliʼich muukʼ utiaʼal u yáantkoʼon. Kex beyoʼ kʼaʼabéet k-beetik tuláakal le ku páajtal utiaʼal k-meyajtik. John Barr, táakpaj ichil le Cuerpo Gobernanteoʼ, juntéenjeakeʼ le táan u tsolik baʼax ku yaʼalik Lucas 13:24, tu yaʼaleʼ yaʼab sukuʼunoʼobeʼ ku xuʼulul u meyajtikoʼob Dios, «tumen maʼ sáakʼóoloʼobiʼ». Toʼoneʼ kʼaʼabéet k-beetik jeʼex Jacobeʼ, letiʼeʼ tu beetaj tuláakal le ku páajtal utiaʼal ka bendecirtaʼak tumen juntúul ángel (Gén. 32:26-28). Jach jatsʼuts u xoʼokol le Bibliaoʼ. Baʼaleʼ maʼ unaj k-ilik chéen bey junpʼéel cuento jatsʼuts u xookileʼ. Baʼaxeʼ kʼaʼabéet k-xakʼalxoktik utiaʼal k-naʼatik le baʼaxoʼob talamtak ku kaʼansikoʼ, lelaʼ yaan u yáantkoʼon k-tsʼáa k-óol k-maas meyajt Dios.

12, 13. 1) ¿Baʼax jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal ka yanaktoʼon «le tuukul yanchaj tiʼ Cristo Jesusoʼ»? 2) ¿Bix jeʼel u yáantkoʼon le baʼax tu beetaj yéetel tu yaʼalaj Pedrooʼ? 3) ¿Baʼax unaj k-beetik utiaʼal k-pʼáatal maas espiritualil? (Ilawil le cuadro « Baʼax jeʼel u yáantkoʼon k-eʼes espiritualoʼoneʼ».)

¹² Kéen k-il k-beetikba maas espiritualeʼ, le kiliʼich muukʼoʼ ku yáantkoʼon utiaʼal k-kʼexik k-tuukul. Tsʼoʼoleʼ jujunpʼíitileʼ ku yantaltoʼon u tuukul Cristo (Rom. 15:5). Le kiliʼich muukʼ xanoʼ ku yáantkoʼon utiaʼal maʼ k-kaxtik chéen k-utsil yéetel ka k-eʼes jatsʼuts modos jeʼex uts tu tʼaan Dioseʼ (Gal. 5:16, 22, 23). Wa k-tsʼáaik cuenta k-tsʼíiboltik ayikʼaliloʼob wa uláakʼ baʼaloʼob maʼ maʼalobtakeʼ, unaj u seguer k-kʼáatik kiliʼich muukʼ. Jéeobaeʼ jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal ka  tuukulnakoʼon chéen tiʼ baʼaxoʼob maʼalobtakeʼ (Luc. 11:13). Tuukulnakoʼon tiʼ apóstol Pedro. Letiʼeʼ yaʼab u téenel tu beetaj baʼaloʼob maʼ jach maʼalobtakiʼ (Mat. 16:22, 23; Luc. 22:34, 54-62; Gal. 2:11-14). Baʼaleʼ maʼ xuʼul u tsʼáaik u yóol u beet baʼax maʼalobiʼ. Yéetel u yáantaj Dioseʼ, jujunpʼíitileʼ joʼopʼ u tuukul jeʼex Cristoeʼ. Toʼon xaneʼ jeʼel u páajtal k-beetik beyoʼ.

¹³ Ka máan kʼiineʼ Pedroeʼ tu yaʼalaj unaj k-controlartikba, u chúukpajal k-óol yéetel k-eʼesik yaabilaj jeʼex le yaan ichil sukuʼuntsiloʼoboʼ (xok 2 Pedro 1:5-8). K-beetik «tuláakal le ku páajtal» utiaʼal u yantaltoʼon le modosoʼobaʼ jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal maʼ u xuʼulul k-tsʼáaik k-óol k-meyajt Dioseʼ. Le oʼolal sáamsamal unaj k-tuklik: «¿Baʼax unaj in beetik bejlaʼa utiaʼal in beetkinba maas espiritualileʼ?».

14. ¿Baʼax utsil jeʼel u taasiktoʼon k-beetikba espiritualileʼ?

¹⁴ K-tuukul jeʼex Cristoeʼ ku chíikpajal tiʼ bix k-tʼaan bey xan baʼax k-beetik tuʼux k-meyaj yéetel teʼ escuelaoʼ, tsʼoʼoleʼ ku yilaʼal xan yoʼolal baʼaxoʼob k-chʼaʼtuklik k-beetik sáamsamal. Tuláakal lelaʼ yaan u yeʼesik wa k-ilik k-tsaypachtik Cristo. Wa espiritualoʼoneʼ maʼ ken k-chaʼa tiʼ mix baʼal u kʼaskúuntik bix k-bisikba yéetel Jéeoba. Kéen túuntaʼak k-óoleʼ, maʼ ken lúubul tiʼ baʼax kʼaas. Kéen k-chʼaʼtukult k-beetik wa baʼaxeʼ, yaan k-yáax tuklik: «¿Baʼax ku yaʼalik le Biblia jeʼel u yáantken in chʼaʼtukult baʼax unaj in beetkoʼ? ¿Baʼax jeʼel u beetik Cristoeʼ? ¿Baʼax jeʼel u yutstal tu tʼaan Jéeoba ka in beeteʼ?». Unaj u suuktal k-beetik beyoʼ. Koʼoneʼex ilik bix jeʼel u páajtal k-beetkeʼ. Tiʼ cada junpʼéeleʼ yaan k-ilik baʼax ku yaʼalik le Biblia jeʼel u yáantkoʼonoʼ.

15, 16. Tsol bix jeʼel u yáantkoʼon k-tuukul jeʼex Cristo kéen: 1) k-chʼaʼtukult máax yéetel kun tsʼoʼokol k-beel; 2) k-yéey k-amigoʼobeʼ.

¹⁵ Kéen k-chʼaʼtukult máax yéetel kun tsʼoʼokol k-beel. Lelaʼ ku tsoʼolol tiʼ Kaʼapʼéel tiʼ Corintoiloʼob 6:14 yéetel 15 (xoke). Le baʼax tu yaʼalaj Pablooʼ ku yeʼesikeʼ juntúul máak espiritualeʼ maʼ tu páajtal u tsʼoʼokol u beel yéetel juntúul máax maʼ espiritualiʼ. ¿Bix jeʼel k-chaʼik u nuʼuktikoʼon le teksto kéen k-yéey yéetel máax kun tsʼoʼokol k-beeleʼ?

¹⁶ Kéen k-yéey k-amigoʼob. Koʼoneʼex ilik le baʼax ku yaʼalik Yáax tiʼ Corintoiloʼob 15:33 (xoke). Le máaxoʼob espiritualoʼoboʼ maʼ ken u bisubaʼob yéetel máaxoʼob jeʼel u beetik u náachtaloʼob tiʼ Dioseʼ. Unaj k-ilik bix jeʼel k-beetik le baʼax ku yaʼalik le teksto tiʼ jejeláas súutukiloʼoboʼ. Jeʼel u páajtal k-tuklikeʼ: «¿Bix jeʼel u yáantken utiaʼal in wilik bix kun meyajten junpʼéel red socialeʼ? ¿Baʼax unaj in beetik wa kin invitartaʼal báaxal tiʼ Internet tumen juntúul máax maʼ in kʼaj óoliʼ?».

17-19. 1) ¿Baʼaxoʼob maʼ ken k-beet wa espiritualoʼon? 2) ¿Baʼaxoʼob ken k-chʼaʼtukult k-beetik wa espiritualoʼon? 3) Kéen yanaktoʼon talamil yéetel wa máaxeʼ, ¿baʼax ken k-beet wa espiritualoʼon?

¹⁷ Baʼaloʼob maʼ tu yáantkoʼon k-tsʼáa k-óol k-meyajt Dios. Tuukulnakoʼon tiʼ baʼax ku yaʼalik Hebreoʼob 6:1 (xoke). Pabloeʼ ku yaʼalikeʼ unaj «u xuʼulul u beetik [máak] baʼaloʼob chéen kuneltak». Tiʼ le baʼaloʼobaʼ táakaʼan  tuláakal le baʼaxoʼob maʼ tu yáantkoʼon utiaʼal ka pʼáatkoʼon maas espiritualiloʼ. Le baʼax tu yaʼaloʼ jeʼel u yáantkoʼon k-núuk yaʼab kʼáatchiʼob ku yantaltoʼon ichil k-kuxtaleʼ. Jeʼel u páajtal k-tuklikeʼ: «¿Ku yáantken wa le baʼax kin beetkaʼ wa mix baʼal u biilal? ¿Unaj wa in kʼamik le meyaj utiaʼal in náajaltik yaʼab taakʼinoʼ? ¿Baʼaxten maʼ unaj in muchʼkinba yéetel le máaxoʼob ku tuklikoʼob jeʼel u yutskíintikoʼob le yóokʼol kaabaʼ?».

¹⁸ K-maas tsʼáaik k-óol k-meyajt Dios. Ka kaʼansajnaj Jesús teʼ puʼukoʼ tu yaʼalaj baʼax unaj k-beetik (Mat. 6:33). Juntúul máax espiritualeʼ ku tsʼáaik táanil le Reino ichil u kuxtaloʼ. K-tuukul tiʼ le baʼax tu yaʼaloʼ jeʼel u yáantkoʼon k-il wa yaan k-bin xook tiʼ universidadeʼ bey xan wa yaan k-kʼamik wa baʼax meyajileʼ.

¹⁹ Kʼuuxilil. Le baʼax tu yaʼalaj Pablo tiʼ le romailoʼoboʼ jeʼel u yáantkoʼon kéen yanaktoʼon kʼuuxilil yéetel wa máaxeʼ (Rom. 12:18). Toʼon táan k-tsaypachtik Cristoeʼ k-ilik u yantaltoʼon «jeetsʼelil yéetel tuláakal máak». Le oʼolal unaj k-tuklik: «¿Baʼax kin beetik kéen yanakten junpʼéel talamil yéetel wa máax? ¿Kin wilik wa in séeb utskíintik, wa maʼatech in beetik mix baʼal utiaʼal ka séeb yanakten jeetsʼelil yéetel u maasil? (Sant. 3:18).

20. ¿Baʼaxten a kʼáat a tsʼáa táanil a meyajtik Dios ichil a kuxtal?

²⁰ Jeʼex tsʼoʼok k-ilkoʼ, k-tuukul tiʼ le baʼax ku yaʼalik le Bibliaoʼ jeʼel u yáantkoʼon utiaʼal k-chʼaʼtuklik k-beetik baʼax maʼalobeʼ, beyoʼ k-eʼesik espiritualoʼon. Lelaʼ ku yáantkoʼon utiaʼal u yantaltoʼon kiʼimak óolal ichil k-kuxtal. Robert, le t-chʼaʼchiʼitaj tu káajbal le xookaʼ, ku yaʼalik: «Le ka kʼuchen in kʼaj óolt Jéeoba tubeeleʼ, kʼuchen xan in beetinba maʼalob íichamtsil yéetel taatatsil. Tin wuʼuyinba maʼalobil yéetel kiʼimakchaj in wóol». Toʼoneʼ bey xan jeʼel k-uʼuyikba wa k-tsʼáaik táanil k-meyajtik Dios ichil k-kuxtaleʼ. Bey túunoʼ yaan u bintoʼon maʼalobil ichil k-kuxtal yéetel maʼ kun xáantaleʼ yaan u yantaltoʼon «le kuxtal jach tu jaajil kuxtaloʼ» (1 Tim. 6:19).