KƆƆ be woyo ka don baji kɔnɔ yɔrɔ min na Bɛlfast dugu la, bato be surunyana o yɔrɔ la. An be saan 1910 mɛkalo la. Dugu be ɲini ka gwɛ ani mɔgɔ damanin minw tun b’o bato kɔnɔ, olu ɲɛɛ be kuluw la biin kɛnɛ be minw kan. Balimacɛ Charles T. Russell fana b’o bato kɔnɔ, ani a siɲɛ 5nan lo ka na Irlandi. K’u to bato kɔnɔ, u ɲɛɛ b’a la u be bato belebeleba fila dilanna yɔrɔjan. O batow ye Titanic n’a filaninɲɔgɔn Olympic lo ye. * O bato dilanyɔrɔ kɔfɛ, Bibulu Kalandenw mɔgɔ 12 be Charles Russell kɔnɔna.

Saan 20 ka kɔn o ɲɛ, balimacɛ Russell tun be fɛɛrɛ ɲinina walisa ka kibaro diiman jɛnsɛn duniɲa yɔrɔ bɛɛ la. A y’a latigɛ ka bɔ Etazini ka taga waajuli kɛ jamana wɛrɛw la. A kɔnna ka taga Irlandi, saan 1891, zuwekalo la. A ye bato (City of Chicago) lo ta ka taga yen. A faso tun ye Irlandi lo ye. N’a sɔrɔ a bangebagaw y’o jamana kofɔ a ye. Bato surunyatɔ Queenstown (Cobh) baji daa la, a ye tile bentɔ filɛ ani n’a sɔrɔ a miirila a bangebagaw ka kumaw na. Russell n’a tagamaɲɔgɔnw tɛmɛna duguw ni yɔrɔ cɛɲumaninw na. Kɔfɛ u k’o maraw be komi foro, “sumanw mɔnin lo” min kɔnɔ.

Russell tagara Irlandi siɲɛ wolonfila. Siɲɛ fɔlɔ la, a y’a kɛ mɔgɔw y’u mako don fɔɔ a nako wɛrɛw la, mɔgɔ kɛmɛkulu wala waa caaman nana a ka kalan lamɛn. Saan 1903 mɛkalo la, a segira ka taga o jamana na, siɲɛ 2nan na. A ye forobakalan minw kɛ Bɛlfast ani Dublin duguw la, olu kofɔra zurunaliw la. Russell ko “jama y’u tulo malɔ kosɔbɛ” ka kalan nin lamɛn: “Ala kalila layidu min koo la.” O kalan tun be kuma Ibrayima ka limaniya koo lo la ani adamadenw bena duga minw sɔrɔ loon nataw la.

Mɔgɔ caaman y’u mako don Irlandi. O kama, tuma min na Russell tagara Erɔpu jamanaw na a siɲɛ 3nan na, a segira ka taga yen. Loon dɔ sɔgɔma, saan 1908 awirilikalo la, balimacɛ 5 y’a kunbɛn Bɛlfast ka bato gari la. A ye forobakalan nin kɛ: “Sutana ka masaya bena halaki.” O loon wulafɛ, “mɔgɔ 300 ɲɔgɔn nana o kalan lamɛn.” Sɔsɔlikɛla dɔ tun b’u cɛma ani Russell basigira Bibulu kan ka kuma ban o cɛɛ daa la. A kɛlɛbaga fariman dɔ tun be Dublin fana. O cɛɛ tɔgɔ tun ko M. O’Connor ani a tun ye kerecɛn kanbelew jɛnkulu (YMCA) ka sekeretɛri ye. A y’a ɲini ka mɔgɔ 1 000 ni kɔ lasun u ka wuli balimaw kama. O koo labanna cogo di?

An ka miiri k’a filɛ o koow kɛra cogo min na. Makodonmɔgɔ dɔ ye forobakalan koo mɛn zurunali The Irish Times kɔnɔ ani a y’a latigɛ ka na o kalan lamɛn. A tun b’a fɛ ka Bibulu ka kalanw faamu. Komi mɔgɔw tun ka ca, a tun man nɔgɔ a fɛ ka sigiyɔrɔ sɔrɔ. A y’o kalan lamɛn ka ɲɛ. Cɛkɔrɔba kunsigi ni bonbosi gwɛmantigi dɔ lo b’o kalan kɛra ani a ye vɛsi jan finman don. Kalan kɛtɔ, a be yaala yaala tintin kan ani k’a bolow fifa. A b’a ka miiriya walawala ni vɛrisew ye ka tugu tugu  ɲɔgɔn kɔ. O sababu fɛ, o cɛɛ be Bibulu ka kalanw faamu. Bɛɛ be kalankɛla kaan mɛnna boon yɔrɔ bɛɛ la k’a sɔrɔ mikro yɛrɛ tɛ yen. Mɔgɔw y’o kalan lamɛn koɲuman lɛri kelen ni tilan kɔnɔ. O kɔ, Russell ye mɔgɔw ka ɲiningaliw jaabi. O wagati lo la O’Connor n’a teriw y’a ɲini k’a ka kalan sɔsɔ. Nka Russell basigira Bibulu kan k’a ka kalan tiɲɛntigiya yira. Jama ye tɛgɛrɛ fɔ a ye. Baro bannin kɔ, makodonmɔgɔ min nana o kalan lamɛn, ale gwɛrɛla balimaw na walisa ka dɔ faamu tugun. Mɔgɔw y’a lakali ko mɔgɔ caaman ye tiɲɛn lɔn o cogo lo la.

Saan 1909 mɛkalo la, balimacɛ Russell donna bato (Mauretania) kɔnɔ ka bɔ Niyɔriki ka taga Irlandi a siɲɛ 4nan na. A tagara ni balimacɛ Huntsinger ye walisa a ka Kɔrɔsili Sangaso ka barokun dɔw fɔ a ye a k’u sɛbɛ k’u to bato kɔnɔ. Huntsinger tun be se sɛbɛri la kosɔbɛ. Mɔgɔ 450 nana Russell ka kalan lamɛn Bɛlfast dugu la. U cɛma, mɔgɔ 100 ɲɔgɔn ma sigiyɔrɔ sɔrɔ sabu boon tun fara.

Koo minw kɛra a tagako 4nan na Irlandi, o ɲɔgɔn lo kɛra siɲɛ 5nan na fana. An kumana o lo koo la dadon kumaw na. Kalan bannin kɔ Dublin dugu la, O’Connor tun ye diinansira kalanbaga min weele ka na, ale y’a ka ɲiningaliw bɛɛ jaabili sɔrɔ. O ye jama ninsɔndiya kosɔbɛ! O dugusagwɛ, Russell n’a tagamaɲɔgɔnw donna bato dɔ kɔnɔ ka taga Liverpool. O kɔ, u donna batoba dɔ kɔnɔ (Lusitania) ka taga Niyɔriki. *

Saan 1911, balimacɛ Russell tagara Irlandi a siɲɛ 6 ni 7nan na ani zurunaliw y’a ka forobakalanw kofɔ. Awirilikalo la, Bibulu Kalanden mɔgɔ 20 ye mɔgɔ 2 000 bisimila Bɛlfast. O mɔgɔw tun nana forobakalan dɔ lamɛn min kuun tun ko: “Lahara.” Dublin dugu la, O’Connor nana tugun ni diinan kuntigi wɛrɛ ye walisa ka Russell ka kuma sɔsɔ. Russell basigira Bibulu kan k’o cɛɛ ka ɲiningaliw jaabi ani jama ye tɛgɛrɛ fɔ. Ɔkutɔburu ni novanburu la, Russell segira ka na Irlandi ani jamaba y’a ka kalan lamɛn. Dublin dugu la, O’Connor ni mɔgɔ kɛmɛ y’a ɲini ka Russell bali a k’a ka kalan kɛ. Nka, jama ye Russell dɛmɛ ni dusudiya ye.

Tuma caaman na, balimacɛ Russell lo tun be forobakalanw kɛ o wagati la. O bɛɛ n’a ta, a sɔnna a ma ko “mɔgɔ si tɛ se k’a fɔ ko n’ale tɛ, baara nin tɛ ɲɛ” sabu “baara nin tɛ adamaden ta ye, Ala ta lo.” O forobakalan minw koo tun be fɔ zurunaliw kɔnɔ, an b’u ɲɔgɔn lo lamɛn bi an ka lajɛnw na. O kɛra fɛɛrɛ ɲuman ye ka se ka tiɲɛn kalanw kofɔ mɔgɔw ye. Kibaro diiman jɛnsɛnna forobakalanw sababu fɛ ani kafow juu sigira dugu caaman kɔnɔ Irlandi jamana yɔrɔ bɛɛ la.—An ka tarikiko dɔw ka bɔ Garande Beretaɲi.