MŨTHENYA ũmwe makwakyanĩ Mwei wa 5, 1910, Charles T. Russell na andũ angĩ kauta nĩmavikie vandũ ve mũkono wa ũkanga vetawa Belfast Lough. Me melinĩ maĩ matonya kwona kwa vaasa tũlĩma tũvw’ĩke nĩ mĩtĩ tũathĩtwe nĩ kyeni kya kwakya. Yĩĩ nĩyo yaĩ ĩvinda ya katano ya Russell kũthi Ireland. Kĩndũ kĩngĩ weene angĩe kũvika nĩ meli ilĩ nene mũno syaendeee kwakwa. Ĩmwe nĩ ĩla meli yeetawa Titanic, na ĩngĩ nĩ ĩla yavw’anene na ĩsu yeetawa Olympic. * Amanyĩw’a ma Mbivilia 12 maũngye ĩtina wa meli isu mamweteele.

Myaka ta 20 mũthenya ũsu ũte mũviku, Mwana-a-asa Russell amanthie ũndũ ũvoo mũseo ũtonya kũnyaĩĩka nesa nthĩ yonthe, na oona nĩwaĩle kũthokea nthĩ ingĩ iana ũna eka ila syĩ Amelika. Kyalo kyake kya mbee kyaĩ kya kũthi Ireland, na akũendie ya mbee Mwei wa 7, 1891. Ĩvinda yĩu aendie na meli yeetawa City of Chicago, na e vau ndalea kwĩthĩwa atanĩie kwĩloela syũa yĩithũĩla ngalĩko ya taoni ya Queenstown ĩla yavakene na ũkanga. Na nũtonya kwĩthĩwa alilikanile ngewa ila asyai make mamũnengae ĩũlũ wa nthĩ ĩsu yoo. E na ala waĩ namo mesĩile tũtaoninĩ twingĩ na kũndũ kwanake mũno. Kĩu kyatumie mona kaĩ ngalĩko ĩsu yailyĩ ta mĩũnda “mĩathĩku na yeteele kũkethwa.”

Mwana-a-asa Russell aendie Ireland mavinda mũonza. Ĩla waendie ya mbee, nĩwatumie andũ aingĩ mendeew’a. Nũndũ wa ũu mavinda ala angĩ maatĩĩe, ala mookaa kũmwĩthukĩĩsya meethĩawa matonya kũvika maana meana ũna, na mavinda angĩ ngili kauta. Aisyoka kũu ĩngĩ kwĩ Mwei wa 5, 1903, maũvoo ma andũ onthe nĩmatangaasawa makasetinĩ ma maũvoo ma taoni ya Belfast na Dublin. Russell nĩwaeleisye kana ĩvindanĩ yĩu andũ “meethukĩĩasya nesa mũno” ayumya ũvoo ũũ: “Watho Ũla Weevĩtie Akeanĩsya.” Ũvoo ũsu waeleasya mũĩkĩĩo wa Avalaamu, na moathimo ala Ngai wathanĩte.

Nũndũ Russell nĩwoonie andũ aingĩ mayendeew’a, nĩwavangie kũthi Ireland kyalonĩ kyake kya katatũ kya kũthi Europe. Kwakya kũla wakinyie kĩlĩndĩnĩ taoninĩ ya Belfast kwĩ Mwei wa 4, 1908, athaũiwe nĩ ana-a-asa atano. Andũ nĩmatangaasĩwe ũvoo wa andũ onthe wĩ na kyongo, “Kũvalũkw’a kwa Ũsumbĩ wa Satani.” Wĩoo ũsu vookie “andũ ta 300 maĩ aelee.” Mũndũũme ũmwe katĩ wa asu mookie nĩwavĩngaa, ĩndĩ asũngĩiwe makũlyo make nesa na Maandĩko akilya ki. Ĩla Russell waendie Dublin, akomanie na mũndũũme ũngĩ mũkalĩ mũnango weetawa Mr. O’Connor. Mũndũũme ũsu aĩ mũandĩki wa YMCA na nĩwatatie kũvĩndũa andũ mbee wa 1,000 ala meethukĩĩsye maleane na Amanyĩw’a ma Mbivilia. Kwaendie ata?

Ekai tũtate kũsũanĩa kĩla kĩthĩwa kyeekĩkie mũthenya ũsu. Twasye ve mũndũ ũkũmantha ũw’o woonie ũvoo wa andũ onthe ũtangaasĩtwe ĩkasetinĩ ya The Irish Times. Mũndũ ũsu ayĩsa kũthi vala ũvoo ũsu ũkumĩw’a. Avika ayĩthĩa vausĩe ki na aivathĩnĩa mũno aikaakwata kĩvĩla. Athyũmũa, aitea kũtũ nesa vyũ ũvoo ũendeee kumw’a. Ũla wĩ ngyukwaanĩ nĩ mwana-a-asa wĩkĩĩte kavuti kaiũ, wĩ mũtwe usĩe mbuĩ na ũĩthĩtye kĩng’ee. Kwakũna visa mũndũ ũsu asyaĩĩsye mumya ũsu wa ũvoo ayuma ngalĩ ĩmwe ya ngyukwaa akavĩta ngalĩ ĩla ĩngĩ aineena na kũkindĩlĩĩla  ndeto syake na moko na ũthyũ wake. Aneenea ĩandĩko yĩmwe, eyĩelesya nesa na yĩngĩ. Nũndũ wa ũu, mũndũ ũsu ailindũka, ayambĩĩa kũelewa ũw’o wa Mbivilia. O na kau mumya wa ũvoo ndeũtũmĩa mĩio ya wasya, nũkwĩw’ĩka nesa na vai mũndũ welelũka nũndũ eumya ũvoo wake nesa na e na wasya ũtoetye vyũ. Ĩtina wa ĩsaa yĩmwe na nusu ũvoo ũithela na kĩlungu kya makũlyo na mosũngĩo kĩiatĩĩa. Yu ĩndĩ kwasyoka ũkũne visa O’Connor na anyanyae maitũmĩa makũlyo kwonethya mumya wa ũvoo nde kĩndũ wĩsĩ, ĩndĩ aimasũngĩa nesa vyũ atũmĩĩte Mbivilia. Kĩu kĩituma ethukĩĩsya matana mũno na maikũnanga mbĩ. Kĩtuu kĩu kyathela, ũla mũndũ twaweta aithi vala ve mumya wa ũvoo nĩ kana emanyĩsye maũndũ maingangĩ. Andũ ala meeyoneie maũndũ asu maisye kana ũu nĩw’o andũ aingĩ makwatie ũw’o.

Mweinĩ wa 5, 1909, nĩw’o Mwana-a-asa Russell waumie New York ĩvinda ya kana aendete Europe. Aendie na meli yĩtawa Mauretania na aumanisye na mwana-a-asa weetawa Huntsinger, ũla waĩ mũandĩki, nĩ kana me savalĩnĩ amũtavĩĩsye maũndũ aandĩke metumbĩthw’a ĩkasetinĩ ya Watch Tower. Mwana-a-asa Russell aumĩisye ũvoo taoninĩ ya Belfast, na vookie andũ 450. Andũ ta 100 katĩ wa asu meethukĩĩsye maũngye nũndũ vayaĩ vandũ mekala.

Kyalonĩ kya katano kĩla tũwetie tũyambĩĩa, Russell nĩwaumisye maũvoo na ĩtina asũngĩa makũlyo ma ala mamũvĩngaa. Kwa ngelekany’o, ĩtina wa kumya ũvoo wa andũ onthe e Dublin, nĩwakũlilw’e makũlyo nĩ mũtongoi ũmwe wa ndĩni weesĩkĩe mũno waetetwe nĩ ũla O’Connor na amasũngĩa nginya andũ ala maĩ vo meew’a mũyo mwingĩ. Mũthenya ũla waatĩĩe, Russell e na ala waĩ namo nĩmalĩsile ĩsiwa yatwaaa valũa Liverpool, vala malĩsĩile ĩla meli yaĩ nguma yeetawa Lusitania masyoka New York. *

Mwana-a-asa Russell nĩwaendie ĩngĩ Europe ĩvinda ya thanthatũ na ya mũonza mwakanĩ wa 1911. Mavindanĩ asu maũvoo ala weteele kumya nĩmatangaasawa. Mweinĩ wa 4, Amanyĩw’a ma Mbivilia 20 ala maĩ Belfast nĩmeekie ũmbano na mathokya andũ 2,000 ala meethukĩĩsye ũvoo waĩ na kyongo, “Kwĩthĩawa Ata Twakw’a?” Ũla O’Connor nĩwookie ĩngĩ Dublin e na mũtongoi ũngĩ wa ndĩni, ĩndĩ masũngĩiwe makũlyo moo na Maandĩko nginya andũ makũnanga mbĩ. Naw’o Mweinĩ wa 10 na wa 11, Russell nĩwaendie taoninĩ ingĩ na eethukĩĩw’a nĩ andũ aingĩ. Ũmbanonĩ ũla weekĩwe Dublin, O’Connor oombanisye andũ 100 mathi makaũvalaany’e ĩndĩ ala maĩ ũmbanonĩ ũsu nĩmakwatie mbau mumya wa ũvoo.

Mwana-a-asa Russell nĩwe wakothangaa kumya maũvoo ĩvinda yĩu, ĩndĩ nĩweesĩ kana “vai mũndũ ũtw’ĩka nĩwe ũkwatĩĩe ũseũvyo ũkethĩa ndũendeea ate vo.” Nĩ w’o nũndũ aisye, “Ũũ ti wĩa wa mũndũ, nĩ wĩa wa Ngai.” Ũmbano ũla twĩkaa ũmũnthĩ wĩthĩawa na ũvoo wa andũ onthe wambĩĩe na maũvoo ma andũ onthe ala matangaasawa, na maĩ nzĩa nzeo mũno ya kũvikĩsya andũ ũw’o wa Maandĩko. Maũvoo asu nĩmatetheeisye kũnyaĩĩkya ũvoo mũseo, na ikundi nĩsyambĩĩw’e taoninĩ mbingĩ nthĩ ya Ireland.—Kwĩlilikany’a maũndũ ma tene ma Britain.