Wolo ɖenɖe tɔm wɛɛ yɔ

Wolo tɔm ñʋŋ ɖeɖe

ÑƖM MBƲ PƖWƐ ÐO-WONDU ÐƖÑƆƆZƖYƐ TAA YƆ

Samaɣ taa tɔm yɔɔdʋʋ yeba nɛ laŋhɛzɩyɛ tɔm yɛlɩ Irɩlandɩ ɛjaɖɛ taa

Samaɣ taa tɔm yɔɔdʋʋ yeba nɛ laŋhɛzɩyɛ tɔm yɛlɩ Irɩlandɩ ɛjaɖɛ taa

ÐƖWƐ pɩnaɣ 1910 tanaŋ nakʋyʋ tɛɛ. Mɛlɛ nakʋyʋ wɛ Belfast lɩŋgamʋʋ ŋgʋ kɩtamnɩ teŋgu yɔ kɩ-yɔɔ nɛ kɩñɔtʋʋnɩ tɛtʋ. Kɩwɛɛ nɛ kɩñɔtʋʋ lɛ, ɛyaa cabɩ waa mba paawɛ mɛlɛ taa yɔ, papaɣzɩ naʋ piyisi ɖooo poliŋ taa. Charles T. Russell kaawɛ ɛyaa mba pɛ-hɛkʋ taa nɛ tam kagbanzɩ ɖeɖe lɛ ewoki Irɩlandɩ ɛjaɖɛ taa yɔ. Koobu Russell wɛɛ nɛ elosuu mɛlɛnaa sɔsaa naalɛ mba peɖiɣni-wɛ maʋ yɔ: Titanic ŋgʋ kɩkɔm nɛ kɩsʋʋ lɩm pʋwayɩ yɔ nɛ Olympic. * Bibl Kpɛlɩkɩyaa 12 waa nabɛyɛ kaasɩŋ mɛlɛnaa ɖɩzɩŋɩyɛ nɛ paɖaŋ se pamʋ Koobu Russell.

Pɩnzɩ 20 nzɩ sɩɖɛwa nɛ pʋcɔ pɩtalɩɣ mbʋ yɔ sɩ-taa lɛ, koobu Russell ñɩnaɣ nʋmɔʋ kɩbaŋʋ ŋgʋ kɩ-yɔɔ ɛtɩŋna nɛ tɔm kɩbandʋ yɛlɩ ɛjaɖɛ kpeekpe yɔɔ yɔ, pʋyɔɔ ɛkpaɣ lɩmaɣza se ewoki ajɛɛ wena afɛyɩ Amerika taa yɔ a-taa ɖɔɖɔ. Ɛpaɣzɩ ɛ-nʋmɔʋ kajalaɣ ñɩŋgʋ ɖɔm pɩnaɣ 1891 Ɛvalaa fenaɣ taa. Ɛkʋyɩnɩ Chicago nɛ ɛkɔɔ ɛñɔtɩnɩ Irɩlandɩ teŋgu nɔɔ tɛtʋ ndʋ payaɣ se Queenstown yɔ (ndʋ payaɣ lɛɛlɛɛyɔ se Cobh) lɛ, wɩsɩ paɣzɩ ɖʋʋ nɛ alɩwaatʋ ndʋ lɛ, pɩtʋʋ fɛyɩ se ɛpaɣzɩ tɔzʋʋ tɔm ndʋ ɛ-lʋlɩyaa kaakɛdaa pɩlɩɩnɩ alɩwaatʋ ndʋ paawɛ Irɩlandɩ yɔ tɩ-yɔɔ. Koobu Russell nɛ mba ɛ nɛ wɛ pɔɖɔŋaɣ nʋmɔʋ yɔ, paawɛɛ nɛ pɛtɛzɩɣ tɛtʋ sɔsɔtʋ ndʋ paañɔɔzɩ camɩyɛ nɛ kɔfɩnaa mba pɛwɛ cɔnʋʋ yɔ lɛ, peɖiɣzina se “tɔɔnaɣ tɛm pɩʋ hayɩm taa nɛ pɩkazɩnɩ kʋm.”

Koobu Russell wobi Irɩlandɩ tɛtʋ taa tam lʋbɛ. Ɛcalɩ peeɖe wobu lɛ, tʋmɩyɛ nɖɩ ɛlaba yɔ, ɖiyeba nɛ ɛyaa sakɩyɛ sɔɔlɩ se patɩlɩ Ɛsɔtɔm nɛ pɩkɩlɩ, pʋyɔɔ pʋwayɩ ɛkɔm nɛ ɛtasɩ pɩsʋʋ lɛ, ɛyaa mɩnɩŋ sakɩyɛ nɛ nabʋyʋ taa ɛyaa kudokiŋ sakɩyɛ kaasɔɔlaa se pewelisi ɛ-tɔm yɔɔdʋʋ. Ɛɖɔm nʋmɔʋ naalɛ ñɩŋgʋ Agoza fenaɣ taa pɩnaɣ 1903 taa lɛ, kediɣzisi nzɩ ɛlabɩ Belfast nɛ Dublin ageeta taa yɔ, posusi sɩ-tɔm ɛjaɖɛ yɔɔ tɔm susuu takayɩsɩ taa. Russell kɛdaa se “tɔm welisiyaa kemsaɣ camɩyɛ” tɔm ñʋʋ ŋgʋ kɩyɔɔdaɣ “lidaʋ tɔm” ndʋ Ɛsɔ kaaheyi Abraham nɛ ɛlɛ wɛɛnɩ tisuu tɩ-yɔɔ yɔ nɛ ɛzɩma tɩkaɣ wazʋʋ kedeŋa yɔɔ ɛyaa kpeekpe yɔ.

Russell na ɛzɩma ɛyaa sɔɔlɩ toovenim tɔm welisuu yɔ lɛ, ɛla ɖʋtʋ nɛ ewokaɣ Erɔɔpɩ nabudozo ɖeɖe lɛ, ewolo Irɩlandɩ ɖɔɖɔ. Ɛtalɩ Belfast mɛlɛnaa ɖɩzɩŋɩyɛ taa Ðomaɣ fenaɣ taa tanaŋ nakʋyʋ tɛɛ pɩnaɣ 1908 taa lɛ, koobiya kagbanzɩ kɔɔ nɛ pakatɩ-ɩ nɛ pamʋ-ɩ. Samaɣ taa tɔm ndʋ ɛyɔɔdɩ ɖanaɣ ŋga yɔ, tɩ-ñʋʋ yɔ: “Sataŋ kewiyitu kaɣ sɩʋ tɩnaɣ.” Ɛyaa ɛzɩ 300 mbʋ yɔ kaawelisini samaɣ taa tɔm ndʋ nɛ tiitukuni pa-laŋa siŋŋ. Ɛyaa mba paakɔm nɛ pewelisiɣ tɔm yɔ pa-taa abalʋ nɔɔyʋ ñɩnaɣ se ɛkaɖɩnɩ Russell, ɛlɛ Russell tɩŋnɩ Masɩ yɔɔ nɛ ɛwɩlɩ kaɣlaa se abalʋ ɛnʋ ɛfɛyɩnɩ toovenim. Dublin tɛtʋ taa ɛgbɛyɛ nɖɩ payaɣ se YMCA yɔ, ɖɩ-takayaɣ taa mayʋ weyi payaɣ se O’Connor yɔ, ɛtɛm ɛ-taa se ɛkaɖɩɣnɩ Bibl kpɛlɩkɩyaa, pʋyɔɔ eseɣti tɔm welisiyaa mba pɛcɛzɩ 1000 se pakaɖɩnɩ koobu Russell nɛ koobiya lalaa. Ɛbɛ lɩ pɩ-taa?

Iyele nɛ ɖɩtasɩ tɔzʋʋ mbʋ pɩɩlabɩ alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa yɔ pɩ-yɔɔ. Abalʋ nɔɔyʋ kaasɔɔlaa se ɛtɩlɩ Bibl taa toovenim tɔm, pʋyɔɔ ɛjaɖɛ yɔɔ tɔm susuu takayaɣ The Irish Times susi Russell samaɣ taa tɔm yɔɔdʋʋ tɔm nɛ ɛnɩɩ lɛ, ɛla lɩmaɣza se ewoki nɛ ewelisi. Ɛɛñaɣ pana siŋŋ pʋcɔ nɛ ehiɣ ɖɩjaɣyɛ mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɛyaa kaasʋwa pɩdɩɩfɛyɩ. Ewelisaɣni camɩyɛ tɔm yɔɔdɩyʋ weyi ɛ-ñʋʋ hʋlʋmaa, esu toko kɩkpɛdʋʋ sɔsɔʋ nɛ ɛwɛnɩ tandaʋ kpem yɔ. Tɔm yɔɔdɩyʋ paɣzɩ tɔm yɔɔdʋʋ lɛ, ɛɖɔŋ tɔm ɖɩyɔɔdɩyɛ nɛ ɛkpaɣ nɛ etiki nɛ ɛlakɩnɩ ɖɔɖɔ tʋmɩyɛ e-tomnaɣ pilinzi camɩyɛ ɛ-yɔɔdaɣ taa nɛ ɛlɩzɩɣ Masɩ taa camɩyɛ nɛ abalʋ ɛnʋ ɛpaɣzɩ nɩʋ Bibl taa toovenim tɔm taa kpayɩ kpayɩ. Halɩ paa tɔm yɔɔdɩyʋ ɛtaawɛnɩ miikroo yɔ, mba payɩ paawɛ kpaaŋ ŋgʋ kɩ-taa yɔ, panɩɣaɣ ɛ-nɔɔ camɩyɛ nɛ pekemsini-i ñɩɣʋ kʋɖʋmʋʋ nɛ hɔɔlʋʋ. Pʋwayɩ pɔkɔm patalɩ hɔɔlʋʋ ŋgʋ kɩ-taa pɔpɔzʋʋ tɔm nɛ pocosuu tɩ-yɔɔ yɔ lɛ, O’Connor nɛ ɛ-taabalaa papaɣzɩ-ɩ tɔm pɔzʋʋ se pakaɖɩnɩ-ɩ ɛlɛ Russell tɩŋnɩ Bibl Masɩ yɔɔ nɛ ecosi pɔ-tɔm yɔɔ camɩyɛ. Tɔm welisiyaa taa labɩ leleŋ nɛ pakpalɩ-ɩ. Kediɣzaɣ tɛma lɛ, abalʋ weyi ɛñɩnaɣ se ɛnɩɩ toovenim tɔm taa yɔ, ɛñɔtɩnɩ koobiya se ɛtasɩ kpɛlɩkʋʋ nɛ pɩkpaɖɩ. Mba paananɩ pɛ-ɛsa yɔ, pɔyɔɔdaa se ɛzɩ abalʋ ɛnʋ ɛlabʋ yɔ, mbʋ ɛyaa sakɩyɛ laba nɛ pɛkpɛlɩkɩ toovenim tɔm.

Koobu Russell kʋyɩnɩ Niyuu Yɔrɩkɩ Agoza fenaɣ taa pɩnaɣ 1909 se ewoki Irɩlandɩ ɛjaɖɛ taa tam nabʋnaza ɖeɖe lɛ, ɛkpɛndɩnɩ koobu Huntsinger weyi ɛsɩm tʋmɩyɛ labɩnʋʋ menziini ŋgʋ pamaɣnɩ takayɩsɩ yɔ, se pɩsa nɛ pama Feŋuu Tilimiye takayɩsɩ alɩwaatʋ ndʋ paaɖɔŋ nʋmɔʋ yɔ. Samaɣ taa tɔm ndʋ Koobu Russell yɔɔdɩ Belfast tɛtʋ taa yɔ, ɛyaa ɛzɩ 450 kaawelisini-tʋ, nɛ halɩ pa-taa ɛyaa ɛzɩ 100 mbʋ yɔ kaasɩŋ kɩsɩŋʋʋ, mbʋ pʋyɔɔ yɔ ɖɩjaɣyɛ kaatɛma.

Koobu C. T Russell, Lusitania mɛlɛ taa

Mbʋ ɖɔɖɔ pɩɩlabɩ alɩwaatʋ ndʋ ɛpɩsɩ Irɩlandɩ ɛjaɖɛ taa tam kagbanzɩ ɖeɖe yɔ. Ɛtɛm samaɣ taa tɔm yɔɔdʋʋ Dublin tɛtʋ taa lɛ, Ɛsɔtɔm taa tazɩyʋ sɔsɔ weyi O’Connor kaakpɛndɩnaa yɔ, ɛpɔzɩ tɔm koobu Russell nɛ ɛlɛ tɩŋnɩ Bibl Masɩ yɔɔ nɛ ecosi ɛ-tɔm pɔzʋʋ tɩŋa yɔɔ nɛ pɩla tɔm welisiyaa leleŋ siŋŋ. Tɛʋ fema lɛ, koobu Russell nɛ koobiya mba ɛ nɛ wɛ paaɖɔm nʋmɔʋ yɔ, pasʋʋ mɛlɛ cikpeluu ŋgʋ kiseɣ pɩdɩɩfɛyɩ yɔ nɛ powolo Liverpool nɛ pʋwayɩ lɛ pakpaɣ mɛlɛ ŋgʋ payaɣ se Lusitania yɔ nɛ papɩsɩ Niyuu Yɔrɩkɩ. *

Samaɣ taa tɔm ndʋ posusi Agoza fenaɣ 20, 1910 The Irish Times taa yɔ.

Koobu Russell tasɩ wobu Irɩlandɩ ɛjaɖɛ taa tam loɖo nɛ lʋbɛ ɖeɖe pɩnaɣ 1911 taa lɛ, posusi ɛ-samaɣ taa tɔm yɔɔdʋʋ tɔm ɛjaɖɛ yɔɔ tɔm susuu takayɩsɩ taa. Ðomaɣ fenaɣ taa, Belfast tɛtʋ taa Bibl Kpɛlɩkɩyaa 20 mʋʋ ɛyaa 2000 mba pɔkɔm nɛ pewelisi tɔm ñʋʋ kʋnɛ yɔ: “Weyi ɛsɩba yɔ, wɛtʋ ndʋ tɩ-taa ɛwɛɛ?” O’Connor ɖaɣnɩ kpɛndɩnʋʋ cooci ñʋʋdʋ nɔɔyʋ samaɣ taa tɔm ɖɩyɔɔdɩyɛ Dublin tɛtʋ taa nɛ ɛlɛ pɔzɩ tɔm sakɩyɛ ɖɔɖɔ. Tɔm welisiyaa kpalɩ Koobu Russell ɛzɩma ɛtɩŋnɩ Masɩ yɔɔ nɛ ecosi-i yɔ pɩ-yɔɔ. Salaŋ alɩwaatʋ taa pɩnaɣ kʋɖʋmaɣ ŋga ka-taa lɛ, palabɩ ɖɔɖɔ ɖʋtʋ ndʋ tɛtʋ lɛɛtʋ taa nɛ ɛyaa sakɩyɛ wolo. Patasɩ pɩsʋʋ Dublin tɛtʋ taa lɛ, O’Connor ñɩnɩ ɛyaa 100 nɛ ewona se pɔhɔyɩ ñaɖʋʋ kediɣzaɣ ŋga ka-taa ɛlɛ tɔm welisiyaa tɩnɩ tɔm yɔɔdɩyʋ yɔɔ nɛ patɩpɩzɩ pala nabʋyʋ.

Paa koobu Russell ɛɖɛɣaɣnɩ nɔɔ nɛ ɛyɔɔdʋʋ samaɣ taa tɔm alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa yɔ, ɛyɔɔdaa se “ɛyʋ nɔɔyʋ fɛyɩ se ɛfɛyɩ kɔyɔ tʋmɩyɛ ɛɛɖɔŋ,” mbʋ pʋyɔɔ yɔ “Ɛsɔ tʋmɩyɛ pɩkɛnaa, pɩtɩkɛ ɛyʋ tʋmɩyɛ.” Lɛɛlɛɛyɔ samaɣ taa tɔm yɔɔdʋʋ kediɣzisi lɛɣzɩnɩ tɔm yɔɔdʋʋ mbʋ posusaɣ ɛjaɖɛ yɔɔ tɔm susuu takayɩsɩ taa yɔ pʋbʋ taa yɔ ti-lone taa. Alɩwaatʋ ndʋ tɩ-taa lɛ, patɩŋaɣnɩ ɖʋtʋ ndʋ tɩ-yɔɔ nɛ ɛyaa sakɩyɛ tɩlɩɣ Bibl taa toovenim tɔm. Mbʋ pɩlɩ pɩ-taa yɔ lɛ se ɖʋtʋ ndʋ tiyeba nɛ tɔm kɩbandʋ yɛlɩ nɛ agbaa sakɩyɛ ñɔ Irɩlandɩ ɛjaɖɛ hɔɔlɩŋ ndɩ ndɩ taa.—Ðo-wondu ɖɩñɔɔzɩyɛ nɖɩ ɖɩwɛ Krandɩ Pretaañɩ yɔ ɖɩ-taa ɖɩlɩzɩnɩ tɔm tʋnɛ.

^ tay. 3 Pɩnzɩ naalɛ wayɩ lɛ, Titanic kɔm nɛ kɩɖʋ lɩm.

^ tay. 9 Mɛlɛ ŋgʋ payaɣ se Lusitania yɔ , kɩkɔm kɩɖʋ lɩm teŋgu taa pɩnaɣ 1915 Agoza fenaɣ taa Irɩlandɩ ɛjaɖɛ taa nɛ hadɛ kiŋ.