Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

KUFUMA MU BUTALA BWETU

Majashi a Mvula Bantu Alengejile Mambo Awama Kusampana mu Kyalo kya Ireland

Majashi a Mvula Bantu Alengejile Mambo Awama Kusampana mu Kyalo kya Ireland

BWATO byo bwanangijilenga ku kitulu pa kizhiba kya Belfast Lough, bantu bajinga mu bwato batendekele kumona tutumbatumba palepa byobya. Mwajinga mu May 1910. Mu buno bwato mwajinga ne Charles T. Russell, kabiji kino kyo kyajinga kimye kya butanu kyo afwakashijile kyalo kya Ireland. Mulongo Russell wamwene ne maato abiji akatampe o balengelenga, bwato Titanic ne bwa Olympic. * Bafunda Baibolo bavula baimene ku kitulu na kumupembelela.

Myaka 20 ya kunyuma, Mulongo Russell wakebelenga kumonapo jishinda ja kusampenyamo mambo awama mwaya ntanda yonse. Onkao mambo, wafuukwilepo kuya ku mapunzha apusana pusana, kechi mu America monkatu ne. Kyalo kitanshi kyo ayileko kyajinga kyalo kya Ireland, mu July 1891. Wakanjijile bwato bwatelwanga’mba City of Chicago, kabiji byo bafikilenga kwipi na muzhi wa Queenstown, wafwainwa wavulukile bansemi banji byo baambangapo pa uno muzhi mo baikalanga. Mulongo Russell ne bo ajinga nabo byo bapichilenga mu ino mizhi ya butooto bingi, bamwene kuba’mba ino yajinga nyaunda “yawama kusapwilamo.”

Mulongo Russell wayile ku kyalo kya Ireland bimye bitanu na bibiji. Byambo byo asapwijile pa lwendo lwanji lutanshi byalengejile bantu bavula bingi kwiya pa bimye bikwabo byo ayile ku kino kyalo. Pa lwendo lwanji lwa bubiji mu May 1903, mapepala a byambo anembele’mba ukamba majashi a mvula bantu mu muzhi wa Belfast ne wa Dublin. Mulongo Russell washimikizhe’mba “bantu mu luonde bateleko bingi muchima” ku jashi jaambilenga pa lwitabilo lwa kwa Abalahama ne mapesho akatambula bantu kulutwe.

Na mambo a kuba bantu bavula bakebelenga kufunda Mambo a Lesa, Mulongo Russell wayile ku kyalo kya Ireland pa lwendo lwanji lwa busatu lwa ku Europe. Byo afikile mu muzhi wa Belfast mu April mu 1908, balongo batanu bamutambwijile. Pa jonkaja juba mabanga, Mulongo Russell waambile jashi ja mvula bantu jaambilenga’mba “The Overthrow of Satan’s Empire” (Konaunwa kwa Bukalama bwa kwa Satana), jo basampenye mu mapepala a byambo, kabiji kwataainwe bantu 300. Muntu umo wakebelenga kuvulañanya kuno kupwila bamufwomwene na Binembelo byo balumbulwile bulongo. Byo bayile ku Dublin, nako kwaishile muntu wakebelenga kuvulañanya kupwila wa jizhina ja O’Connor, wajinga munembeshi wa kabungwe ka YMCA, kabiji wakebelenga kongola bantu kukila pa 1000 batelekelenga ku byafunjishenga Bafunda Baibolo. Pano ki ka kyamwekele?

Twayai twisambeko pa byamwekele pa joja juba. Mwanamulume umo wakebelenga kufunda bukine wafuukwilepo kuya na kuteleka ku jashi ja mvula bantu jo basampenye mu pepala wa byambo wa The Irish Times. Kyamukatezhe kutaana pa kwikala mambo bantu bavujile. Bino byo ataaine pa kwikala, watelekele ku ñambi wajinga na nsuki ya mvwi ne bwevu bwalepa, kabiji wavwajile munkukumba walepa ufiita. Ñambi byo aambilenga jashi, wapitañenenga pa mutuntamo saka afunjisha ne kulumbulula bulongo Binembelo, kabiji kyalengejile uno mwanamulume kumvwisha bukine. Nangwa kya kuba kechi kwajinga biñambañamba bya kwambilamo ne, bino bantu bonse mu luonde baumvwinenga byaambilenga ñambi pa jiola jimo ne maminiti 30. Byo kyafikile kimye kya kwipuzha mepuzho, O’Connor ne balunda nanji baipwizhe ñambi mepuzho a kulengulula byo aambilenga, bino ñambi wibakumbwile kwingijisha Baibolo. Bantu mu luonde bapopwejile pa kumvwa ino mikumbu. Kiwowo byo kyapwile, uno mwanamulume watelekelenga wasolomokele balongo pa kuba’mba afunjilepo ne bikwabo. Bajingako mu oa moba bashimikizhanga’mba bantu bavula jo jishinda jo bafunjijilemo bukine.

Pa lwendo lwanji lwa buna mu May 1909, Mulongo Russell wayile pamo na Mulongo Huntsinger wayukile bya kutaipa, kabiji byo bayilenga mu bwato bwa Mauretania kufuma mu muzhi wa New York, uno mulongo wataipilenga byambo byamubuujilenga Mulongo Russell bya mu Kyamba kya Usopa. Jashi ja mvula bantu jaambile Mulongo Russell mu Belfast kwataainwe bantu 450, kabiji bantu pepi na 100 baimenetu mambo pa kwikala pakepele.

Mulongo C. T. Russell saka aji mu bwato bukatampe bwatelwanga’mba Lusitania

Ne pa lwendo lwanji lwa butanu lo twaambapo ku ntendekelo, waubile kintutu kimo. Byo apwishishe kwamba jashi ja mvula bantu mu Dublin, bantu mu luonde baumvwine bingi bulongo Mulongo Russell byo aingijishe Baibolo kukumbula mepuzho ashikishe O’Connor ne mulunda nanji wafunjile bya bupopweshi. Juba jalondejilepo, Mulongo Russell ne balunda nanji bakanjijile bwato bwatwalanga makalata ku Liverpool, kepo bakanjijile bwato bukatampe bwa Lusitania ne kubwela ku New York. *

Jashi ja mvula bantu jo basampenye mu pepala wa byambo wa The Irish Times wa May 20, 1910

Ne pa lwendo lwa butanu na bumo ne lwa butanu na bubiji mu 1911, Mulongo Russell waambile majashi a mvula bantu o basampenye mu mapepala a byambo. Mu April, Bafunda Baibolo 20 baikalanga mu Belfast basangalele pa kumona bantu 2000 baishile na kuteleka ku jashi ja kuba’mba “Hereafter” (Byo Kikala Inge Muntu Wafwa). Byo bayile ku Dublin, O’Connor wataainweko jikwabo, bino kino kimye waishile na ntangi wa mu chechi waipwizhenga mepuzho. Luonde lwapopwejilenga mambo bebakumbwile kwingijisha Binembelo. Mu October ne November, bafwakashijile ne mizhi ikwabo, kabiji kwataainwe bantu bavula bingi. O’Connor ne bakwabo 100 baletelenga kiwowo bakebelenga kuvulañanya kupwila kwajinga mu Dublin, bino bantu mu luonde batundaikilenga Mulongo Russell.

Nangwa kya kuba Mulongo Russell ye waambanga majashi a mvula bantu javula, bino aye mwine waambile’mba “kafwako muntu wakonsha kuba byonse bunke bwanji ne,” mambo “uno kechi mwingilo wa bantu ne, ke mwingilo wa Lesa.” Majashi a mvula bantu o basampanyanga alengejile kusampanya mambo awama a mu Baibolo, kabiji ko kwafumine ne lunengezho lwa kupwila kwa mvula bantu ko twikala nako luno. Ñanyi kintu kyafumamo? Majashi a mvula bantu alengejile mambo awama kusampana kabiji bipwilo byalengelwe mu mizhi yavula monse mu kyalo kya Ireland.—Kufuma mu Butala Bwetu mu Britain.

^ jifu. 3 Byo papichiletu myaka ibiji, buno bwato bwa Titanic bwalobele.

^ jifu. 9 Bwato bwa Lusitania bwalobele kimye kyo bebonawine ku bomba mu May 1915 ku bulenge muzhika bwa Ireland.