KYOMBO pokyenda lubilo pa dijiba dya Belfast Lough kukashīka, papo mantanki eela ku ntanda, kibumbo kya bañenda bemene pangala pa kyombo abamone mitenta ya ngulu, mwanda padi ke patōka. Mwadi mu Kweji 5, 1910. Mu bano bañenda mwadi ne Charles T. Russell, paadi wenda mu Irlande musunsa wandi wa butano. Papo kala Tutu Russell wamone ne byombo bibidi bikatampe byendwa nabyo pa kalunga-lui bikipungwa, Titanic ne Olympic. * Mu nkula, bukila bukwabo na pobalongolwela byombo, mwimene Befundi ba Bible dikumi ne babidi batengele kutundaila mweni.

Mu bula bwa kintu kya myaka 20, Tutu Russell wadi ukimba mikenga ya kusambakanya myanda miyampe pano pa ntanda ponso, o mwanda wakwete butyibi bwa kwenda ñendo mivule panja pa Amerika. Musunsa wandi mubajinji waendele mu Irlande, mu Kweji 7, 1891. Aye papo mu Kibundi kya Chicago, wamona dyuba kedikalembe ku mbadi ya Queenstown, kadi ye uno wavulukile myanda itala kyabo kibundi yamusapwidile bambutwile bandi. Tutu Russell ne bantu bakwabo baadi wenda nabo pobenda bapita mu bibundi biyampe kadi bikundulwe senene, abajingulula kala’mba kuno madimi “ke mēle atengele kwangula.”

Tutu Russell waendele mu Irlande misunsa isamba-ibidi mituntulu. Kusepelela kwaalangwile mu lwendo lwandi lubajinji kwalengeje bantu tutwa na tutwa ne kitatyi kimo, bantu tununu betabije kuteja mīsambo yandi ne mu ñendo mikwabo yalondele’po. Mu lwendo lwandi lwa bubidi mu Kweji 5, 1903, kwalongelwe kampanye ka kupwila kwa bantu bonso mu majulunale mu Belfast ne mu Dublin. Russell wanenene amba “bevwaniki batejeje na katentekeji” mutwe wa mwanda unena’mba “Mulao Wimanine pa Mutyipo” wisambila pa lwitabijo lwa Abalahama ne pa madyese a kumeso akeselwa bantu.

Russell pa kumona’mba bantu ba mu Irlande abasepelela musapu bininge, wakafikile’mo ne mu lwendo lwandi lwa busatu paendele mu Bulaya. Difuku dimo lubanga Kweji 4, 1908, batutu batano bamwimuna paadi wimene ku nkula ya mu Belfast. Kwalongelwe kampanye ka mwisambo unena’mba, “Konakanibwa kwa Umbikalo wa Satana,” ebiya ku kyolwa “kwatenwe kintu kya bantu 300.” Muntu umo wa lupata mu bukata mwabo watengelwe na muswelo wadi ushintululwa Bisonekwa. Mu Dublin namo walwana umo wa mu meso fututu witwa bu Mr. O’Connor, mulembi wa YMCA​—watompele kukankaja kintu kya bevwaniki 1 000 ne kupita baleke kwilunga na Befundi ba Bible. Byafudile kwepi?

Leka tuvulukei byalongekele mu kine kitatyi’kya. Muntu umo wadi na kipyupyu kya kuyuka bubine bwa mu Bible wakwete butyibi bwa kutanwa ku mwisambo wa bantu bonso walongēlwe kampanye mu julunale ya The Irish Times. Waendele bukidibukidi mwanda wa asokole pa kushikata mu njibo mikatampe muyule bantu bā. Uno mwana-mulume wadi ulonda na katentekeji muneni wa mvwi ku mutwe ne myevu, uvwele nkotyi mulampe ufīta. Pesamba muneni, mwaimanine ku lukala, mwalongela madingidijo ne  mwakwatañenya kisonekwa na kisonekwa kikwabo, byashitwile matwi a uno mwana-mulume evwanije bubine bwa mu Bible. Nansha byokekwadipo binanda, inoko diwi dya muneni dyadi divwanwa mwinjibo monso ne kino kyalengeje bevwaniki bamulonde na katentekeji mu bula bwa nsá umo ne kipindi. Kupwa, mu kipindi kya bipangujo ne malondololo, O’Connor ne balunda nandi baletele kavutakanya, inoko Russell wabingija bubine bwa mu Bible na bukankamane. Bemvwaniki bamukupidila makasa. Abo pa kupwa, mwana-mulume’wa wafwena banabetu mwanda wa kwifundila’ko bivule. Kukwatañana na ino myanda mimweke, bantu bavule befundile bubine mu uno muswelo.

Tutu Russell paatambile mu New York mu Kweji 5, 1909 na kyombo kya Mauretania mu lwendo lwandi lwa buná waselele ne mulembi wandi, Tutu Huntsinger, mwanda wa alembe bishinte bya Kiteba kya Mulami pobatyibulula kalunga-lui. Ku mwisambo wanenene Tutu Russell mu Belfast, kwatenwe bantu 450, ne kubwipi kwa bantu 100 badi bemene mwanda wa kubulwa pa kushikata.

Lwendo lwa butano, lwatelwanga ku ngalwilo, nalo lwalupukile’ko myanda iifwene’nka na ino’i. Pa kupwa kwa mwisambo wa bantu bonso mu Dublin, mwifundi umo wa teoloji mutumbe baile na O’Connor, walondolwelwe bipangujo byandi byonso kukwatañana na Bisonekwa, ne kino kyasangeje bevwaniki bavule. Mu difuku dilonda’ko, bañenda bapota biye ku kyombo kinyema lubilo bininge mwanda wa kwenda mu Liverpool, kupwa baikila mu kyombo kitumbe kya Lusitania pa kwenda mu New York. *

Kampanye ka mīsambo ya bantu bonso kalongelwe ne mu lwendo lwa busamba ne lwa busamba-bubidi lwa Tutu Russell mu 1911. Ku muketeko wa mvula, Befundi ba Bible 20 ba mu Belfast baityile bantu 2 000, kwiya kwivwana mwisambo unena’mba “Mwikadilanga Muntu shi Wafu.” O’Connor wadi usaka kwimwekeja mu Dublin ne na mwingidi mukwabo na kwipangula bipangujo, inoko bevwaniki bakupila makasa pa bilondololwa bya mu Bisonekwa. Ku buyo bwa uno mwaka umo onka mu bibundi bikwabo byapempwilwe, namo mwalupukile bipa biyampe. O’Connor ne bantu bandi 100 batompele monka kuvutakanya kupwila kwa mu Dublin, inoko bevwaniki bakwatakenye muneni na bukankamane.

Nansha Tutu Russell byaadi upityija mīsambo mivule mu kine kitatyi’kya, wanenene amba “i kutupu muntu nansha umo udi na mvubu kupita bakwabo,” mwanda “uno mwingilo ke wa muntupo; i mwingilo wa Leza.” Kampanye ka mīsambo ya bantu bonso​—enka ne mwimaniji wa Kupwila kwa Bantu Bonso​—byaletele mikenga miyampe ya kusapula bubine bwa mu Bisonekwa. Byafula kwepi? Mīsambo ya bantu bonso yakweshe pa kusambakanya myanda miyampe ne kulengeja bipwilo bivudile’ko mu bibundi bivule bya mu Irlande.​—Bintu bya kala bya mu bibīko byetu bya mu Beletanye.