Tuʼn qxiʼ toj xnaqʼtzbʼil

Tuʼn qikʼx atz jatumel ta tajlal xnaqʼtzbʼil

AJU KʼUʼN QUʼNE

Ok ojtzqiʼn axix tok toj isla te Irlanda kyuʼn chikʼbʼabʼil kye kykyaqil xjal

Ok ojtzqiʼn axix tok toj isla te Irlanda kyuʼn chikʼbʼabʼil kye kykyaqil xjal

AKUX in nokx bark te vapor jatumel in che kubʼ weʼ atz Belfast Lough, aʼyeju ateʼ toj bark in xi kykeʼyin qe matij witz chaʼx che keʼyin ex tzma in jawil Qiʼj. In bʼaj jlu toj mayo te 1910. Jun kyxol qeju at toj bark, at Charles Taze Russell, atzun tjweʼyin maj tqan toj isla te Irlanda. Atz twitz tok kyilbʼilal kabʼe matij bark tzma in che jaw bʼinchaʼn: aju Titanic, aju yajxitl tzul nya bʼaʼn tiʼj ex juntl chʼixme ik tzeʼn jlu, aju bark Olympic. * Pero max twitzju jatumel in che kubʼ bʼinchet bark, attoq 12 kybʼet qeju Xnaqʼtzal tiʼj Tyol Dios in che yon tiʼj ermano Russell jatumel in che weʼ bark.

Otoq tzikʼ junlo 20 abʼqʼi, tzyet tbʼet ermano Russell toj junjuntl tnam tiʼjxi Estados Unidos tuʼntzun tok kybʼiʼn xjal tbʼanel tqanil twitz tkyaqil Txʼotxʼ. Tnejel, xiʼ toj tnam Irlanda toj julio te 1891. Xi toj bark City of Chicago, ex ok tqʼoʼn twitz tiʼj tzeʼn in kux bʼaj Qʼij ex akux in pon toj kyaq txʼotxʼ te Queenstown, (Cóbh tbʼi tok toj ambʼil jaʼlo). Toj ambʼil aju, bʼalo tzaj tnaʼn aju xi qʼamaʼn te kyuʼn ttat tiʼj lugar jatumel tzajniqetoq. Tej kypon kyoj qeju tbʼanel tnam ex qe tbʼanel witz, el tnikʼ tiʼj ex qe tukʼil qa at nim xjal kyajtoq tuʼn tel tnikʼ tiʼj Tyol Dios.

Tuʼn tkyaqil, bʼant tuʼn t-xi ermano Russell wuq maj toj tnam Irlanda. Noq tuʼnju kubʼ kyyekʼin xjal kyajbʼil tiʼj axix tok tej tpon ermano visitaril tnejel maj, ok bʼin qe tchikʼbʼabʼil kyuʼn nim syent xjal, axpe ikx nim mil xjal tej tpon juntl maj. Toj tkabʼin maj tqan, xiʼ toj mayo te 1903, e ok chmabʼil kye kykyaqil xjal atz Belfast ex Dublín, aju otoq tzʼex qʼoʼn tqanil tiʼj kyoj periódico. Tqʼama Russell qa «okxix kyqʼoʼn xjal kywiʼ tiʼj» chikʼbʼabʼil tok tbʼi «La promesa bajo juramento», aju in yolintoq tiʼj qʼuqbʼil tkʼuʼj Abrahán ex tiʼj kʼiwlabʼil tzul qʼoʼn kye xjal toj ambʼil tzul.

Tuʼnju kyajtoq xjal tuʼn tok kybʼiʼn axix tok toj tnam Irlanda, meltzʼaj Russell visitaril tnam lu tej txiʼ toxin maj atz Europa. Xi kʼamoʼn kyuʼn jweʼ erman jatumel in che kubʼ ten bark tej tpon jun prim te abril te 1908. Tojx qʼij aju te qale, ex tqʼoʼn tchikʼbʼabʼil otoq tzʼex qʼoʼn tqanil tiʼj ex toktoq tbʼi «La derrota del imperio de Satanás». Ok kychmon kyibʼ junlo oxe syent xjal kyaj tuʼn tok kybʼiʼn tqanil. Jun kyxol qeju e pon, xi tqanin nim t-xjel ex ajbʼen Tyol Dios tuʼn erman tuʼn t-xi ttzaqʼweʼn. Toj Dublín, attoq juntl xjal tajtoq tuʼn tkambʼan, aju OʼConnor tbʼi ex in najbʼentoq te aj tzʼibʼil toj Asociación Cristiana de Jóvenes (moqa YMCA, qe letra toj yol inglés), ex ok tilil tuʼn tuʼn tel kypan kyibʼ mas te mil xjal otoq che pon bʼilte chikʼbʼabʼil kyiʼj qeju Xnaqʼtzal tiʼj Tyol Dios. Noqtzun tuʼnj, ¿tiʼ bʼaj?

Qo ximen tiʼj tiʼ jakutoq bʼaj toj ambʼil aju. Jun xjal tajtoq tuʼn tel tnikʼ tiʼj Tyol Dios, kubʼ t-ximen tuʼn t-xiʼ bʼilte chikʼbʼabʼil kʼeletz qʼoʼn kye kykyaqil xjal, aju otoq tzʼetz qʼoʼn tqanil tiʼj toj periódico The Irish Times. Tej tpon, otoq noj lugar ex kwest kanet jun tqʼuqbʼil. Tzyet tbʼiʼn xjal tiʼjju qʼol chikʼbʼabʼil, jun xjal saq twi, attoq t-xmatzi, tok jun t-xbʼalun qʼeq ex matij tqan, kukxtoq in xi tyukun qʼol chikʼbʼabʼil tqʼabʼ akux in bʼet toj jun plaj ex juntl plaj twitz plataforma. In che ajbʼen qe taqikʼ Tyol Dios tuʼn toj ttxolil ex tukʼil tnabʼil, tuʼn jlu in nel tnikʼ xjal tiʼjju axix tok. Maske mintiʼ qe bocin ex micrófono, pero in qʼajt tqʼajqʼajel twiʼ qʼol chikʼbʼabʼil kyukʼil kykyaqil xjal ok tilil tuʼn tuʼn tok bʼiʼn kyuʼn xjal toj jun or tukʼil nikʼjan. Yajxitl, attoq ambʼil tuʼn t-xi kykanin xjel, ok ten OʼConnor ex qe tukʼil qʼamal nya ax tok yol tiʼj tqanil etz tqʼoʼn chikʼbʼal, pero toj tumel in najbʼen Tyol Dios tuʼn tuʼn t-xi tqʼoʼn tzaqʼwebʼil tiʼj jlu. In jaw kypoqʼchaʼn qe xjal kyqʼabʼ tukʼil tzalajbʼil, aqeju in che bʼin tiʼj. Tej tkyaj tkyaqil toj ttxolil, in pon laqʼeʼ xjal ma qo yolin tiʼj tnejel kyukʼil erman tuʼn t-xi tqanin mas tqanil. At nim xjal in tzaj kyqʼamaʼn qa tuʼn jlu ok kyojtzqiʼn txqantl aju axix tok.

Toj tkyajin maj tqan erman Russell toj mayo te 1909, atz taʼ toj Nueva York ex xiʼ toj tnam Irlanda tojju bark Mauretania. Toj ambʼil lu xiʼ jun erman in bʼaʼntoq tzʼibʼin taquigrafía tukʼil, aju erman Huntsinger. Iktzun tten jakutoq txi tqʼamaʼn ermano Russell junjun xnaqʼtzbʼil te tiʼj uʼj Aju Xqʼuqil tuʼntzun tkubʼ ttzʼibʼin akux in che ikʼx toj océano. Tej kypon Belfast, ex tqʼoʼn ermano Russell jun chikʼbʼabʼil kye 450 xjal, kyxol qe jlu e kyaj weʼ junlo 100 xjal tuʼnju ya mintiʼtoq kyqʼuqbʼil.

Tjax ermano Russell toj bark Lusitania.

Toj tjweʼyin maj tqan, aju ma qo yolin tiʼj tnejel, chʼixme axju bʼaj. Tej tbʼaj tchikʼbʼabʼil ermano Russell toj Dublín, xi tqʼoʼn tzaqʼwebʼil tukʼil Tyol Dios kyiʼj t-xjel jun xjal in xnaqʼtzan kyiʼj okslabʼil, ex otoq pon jun maj tukʼil OʼConnor. Tbʼanel ela tzaqʼwebʼil toj kywitz qeju otoq che pon. Toj juntl qʼij, e jax ermano Russell ex qe tukʼil toj jun bark in najbʼen tuʼn tnam te iqʼel uʼj tuʼntzun kypon toj tnam Liverpool, yajxitl e jax toj juntl bark Lusitania tbʼi tuʼn kymeltzʼaj Nueva York. *

Toj 20 te mayo te 1910, ex qʼoʼn tqanil tiʼj jun chikʼbʼabʼil kye kykyaqil xjal toj periódico The Irish Times.

Toj tqaqin ex twuqin maj tqan ermano Russell toj 1911, ex tqʼoʼn qe tchikʼbʼabʼil otoq tzʼex qʼoʼn tqanil kyiʼj. Toj abril te abʼqʼi aju, xi kykʼamoʼn 20 Xnaqʼtzal tiʼj Tyol Dios 2,000 xjal atz Belfast, aʼyeju e pon bʼil chikʼbʼabʼil tok tbʼi «La vida después de la muerte». Pon juntl maj OʼConnor tukʼil juntl nejenel kye okslabʼil, ex xi kykanin nim xjel. Tbʼanel ela toj kywitz qeju e pon tuʼnju xi qʼoʼn tzaqʼwebʼil tiʼj kyxjel tukʼil Tyol Dios. Yajxitl, toj ambʼil aj in che tzqij tzeʼ, xiʼ ermano Russell toj junjuntl tnam, ax ikx kyoj tnam aju e pon nim xjal bʼil tiʼj. Pon OʼConnor juntl maj tukʼil juntl syent xjal, aʼyeju kyajtoq tuʼn miʼn tok chmabʼil toj Dublín, pero e onin xjal tukʼil nim tzalajbʼil tiʼj qʼol chikʼbʼabʼil.

Toj ambʼil aju, maske a ermano Russell at toklen tuʼn tex tqʼoʼn qe chikʼbʼabʼil kye kykyaqil xjal, pero el tnikʼ tiʼj qa mintiʼ jun at «mas nim toklen», tuʼnju tqʼama qa «nya te xjal aqʼuntl lu, sino te Dios». Aʼyeju chikʼbʼabʼil ex qʼoʼn tqanil kyiʼj kyoj periódico, e ajbʼen te jun tumel tuʼn kyok qe chmabʼil kye kykyaqil xjal ex tuʼn t-xi chikʼbʼet axix tok tiʼj Tyol Dios. Aju tbʼanel tzaj tuʼn jlu, xi tzyet tuʼn kyten kʼloj okslal toj nimku tnam ex o tzʼok kybʼiʼn xjal tqanil tiʼj axix tok toj tnam Irlanda (Aju kʼuʼn quʼne toj tnam Gran Bretaña).

^ taqik' 3 Tej tikʼ chʼixme kabʼe abʼqʼi, kux mulqʼaj bark Titanic tjaqʼ aʼ.

^ taqik' 9 Toj mayo te 1915 kubʼ xitj bark Lusitania tej tpon kanin jun torpedo tiʼj toj kyaq txʼotxʼ te kubʼni te tnam Irlanda.