LINO uwato wapalamilanga kuli yemba wa musumba wa Belfast, pano mawato yakaingilila muli yemba mukalamba, akaliumba kakwe yano yali umu wato kaweni myamba yatandika ukuloleka umu nsita ya katondo. Mwali umu Mei mwaka wakwe 1910. Pa antu ali umu wato pali na ya Charles T. Russell, nomba yene uu wali u muku wakwe 5 ukuya uku Ireland. Kwalolekile ivimawato viili ivikulu sana ivya kuzungusya. Paali iciwato cino yamanga yakuti Titanic icitaleengile alino ni ciwato cuze icakolineko cino yamanga yakuti Olympic. * Apiipi na pano yasungilanga amawato, paimi asambi ya Baibo aonsi na anaci pamwi yonsi 12, ala yakuloleela Umwina Russell.

Imyaka 20 ukucisila, Umwina Russell wapingwilepo ukutandala uku mpanga zyuze ukufuma uku America pakuti alonde inzila isuma iyakusalanganyizyamo ilandwe lisuma umu nsi yonsi. Watandikilepo ukutandala uku Ireland, umu Julai 1891. Lino umwina wii wali pa lwendo ukufuma umu musumba wa Chicago, waweni kuno ilanzi likuwa umu nkuumba yakwe ciyemba uku Queenstown nupya limwi wiwisye vino avyazi yakwe yamunenyile pa musumba uno ikalangako. Lino Umwina Russell na yano wali nayo yapitanga umu tumatauni tunono nu mu mizi iyayela ukutali, yaweni ukuti ukuntu kuu kwalondekwanga ‘azombozi pano ala ivizao vyativica.’

Umwina Russell watandalile impanga ya Ireland amaila 7. Antu auvwile kuno umwina wii akusimikila lino waileko pa muku wakutandikilako yanenangako na yauze icakuti lino waswililako pizilanga antu na yauze aingi ukwiza uvwa vino akusimikila. Lino waswilileko umuku wakwe ciili, umu Mei umwaka wakwe 1903, yalemvile muli ya nyunzipepa ukuti kulaya ukulongana umu misumba iya Belfast na Dublin. Umwina Russell walanzile ukuti “amaumba ya antu yakutikanga sana” uku mutwe wi lyasi uwakuti: “Ulayo Uwasininkiziwa” (The Oath-Bound Promise) uwalandanga pa utailo uno Abulaamu wakweti alino na pali vino antu yalapaalwa uku nkoleelo.

Pa mulandu wakuti antu aingi sana yalondesyanga ukuvwa, impanga ya Ireland nayo yali pa mpanga zino umwina Russell watandalile uku Ulaya pa muku wakwe citatu. Aina 5 yamupokelile lino wafisile pa cituntu ca Belfast umu nsita ya katondo umu mwaka wakwe 1908. Wapeezile Ilyasi lino yalemvile muli ya nyunzipepa ilyakuti: “Ukusisyapo Uteeko Wakwe Satana” (The Overthrow of Satan’s Empire) lyene manguzi kwazanyilwe “antu acenjele apiipi na 300.” Umwina Russell waomvizye ningo Malembelo pa kwasuka umuntu wenga uwapaazyanga uwali pa yantu yaa. Umu musumba wa Dublin, umuntu umwi uwavikanza uwizina lyakuti O’Connor, uwali kalemba umu kaungwe kakwe ya YMCA wezizye ukutoovola iumba lya yantu 1,000 ukuti yate ukuvwa ku Yasambi ya Baibo. I cani icacitiike?

Katutale tuswilile panono nu kwiusya ivyacitiike pa nsita iiya. Umonsi umwi uwalondesyanga ukuuvwa icumi ca muli Baibo wapingwilepo ukuzanwa ukwi lyasi lya yantu yonsi lino yalemvile muli nyunzipepa wakuti The Irish Times. Kwasiile sile panono ukuti azane pasi apakwikala umu cikuulwa cino mwayelile ilyasi lilyo. Umonsi wiyo wateenzi ala akukutikisya kuli vino kalanda uwali ni mvwi ni vilezu ivitali ala watazwala ni koti litali walondololanga. Lino kalanda walondololanga, wapitananga pa  pulatifomu ala akuomvya makasa pa kulanda, nu kulondolola ningo sana malembelo, na ci calenzile umonsi wiyo uwali umwi umba ukuvwikisya icumi ca muli Baibo. Nanti icakuti kutaali iviombelo vya mazwi, kalanda uvwikanga kuli yonsi aali umu cikuulwa, nupya yonsi yasumvileko sana mano api awala lyonga na citika. Lyene lino pizile iciputulwa ca nsita ya mauzyo na masuko, O’Connor na yacuza yakwe yatandike ukuzya mauzyo aakufuupula yauze nomba Umwina Russell waswike ningo sana ukuomvya Baibo. Iumba lyuvwile ningo sana ilitoota nu kutoota. Lino iumba lyata ukupanga icongo, umonsi uwalondesyanga ukuuvwa icumi wayile uku Mwina Russell ukuti amanyilepo na vyuze. Ukulingana na vino aaweniko yasimiike, antu aingi sana yasambilile icumi ukuomvya inzila kwene ii.

Umwina Russell watandike ulwendo lwakwe cini ukufuma uku New York umu Mei umwaka wakwe 1909 ukulungama uku Mauretania, wasenzile Umwina Huntsinger uwa kumwazwa ukulemba ivipande vya Lupungu Lwa Mulinzi lino yali pa lwendo umu wato. Ilyasi lino Umwina Russell walanzile umu Belfast kwazanyilwe antu 450 amu musumba kwene uwa, apiipi na antu 100 imilile sile vino umu muputule uno yalimo pataali apakwikala.

Ulwendo ulwalenga 5, ulwatilulumbulwa apakutandika, nalo lwali wa njendo zyuze. Pacisila ca kulanda ilyasi ku yantu yonsi umu Dublin, O’Connor waleesile simapepo wino antu yamanyile sana, uku mwina Russell, simapepo wiyo uuzizye sana ivyuzyo, nomba vyonsi vyaswikwe icakuti na antu yonsi aali umwi umba yuvwile ningo. Uwanda uwalondelilepo, umwina Russell na yano wali nayo yakwezile uwato uwatwalanga makalata uku Liverpool alino iyaya yakwela uwato uwamanyikwe sana uno yamanga yakuti Lusitania ukuya uku New York. *

Amalyasi ya ku yantu yonsi aalemvilwe umu ma nyunzipepa yalanzilwe na pa njendo izyalenga 6 na 7 izya kutandala kwa Mwina Russell umu 1911. Umu nsita ya cisanya, Asambi ya Baibo 20 yapokeliile antu 2,000, aizile iyuvwako ilyasi. Nupya kwene O’Connor wizile uku Dublin na simapepo muuze uwizile umu kuuzya mauzyo, nomba aali umwi umba yatemilwe sana ivyasuko vino Umwina Russell waswike ukuomvya Baibo icakuti iyatoota nu kutoota. Umu mwaka kwene uuwa apiipi ni nsita ya mpepo, Umwina Russell watandalile amatauni na yauze, nupya kwazanyilwe antu aingi. Nupya kwene O’Connor nauze 100 aapanganga sana icongo yezizye ukupumvyanya ukulongana ukwali umu Dublin, nomba aali umwi umba yasumvile sile mano kuli kalanda.

Nanti icakuti Umwina Russell u walandanga malyasi uku yantu yonsi pa nsita iiya, wamanyile ukuti “kutaaya umuntu uwakuti aliwe sile wasintililwapo,” pano “uu usi mulimo wa muntu; u mulimo wakwe Leza.” Ukulemba umu manyunzipepa ukuti kulaya malyasi ya ku yantu yonsi, kwalenganga ukuti icumi ca mu Malembelo cilondololwe ningo sana uku yantu. I vyani ivyafumilemo? Amalyasi ya ku yantu yonsi yazwilizye ukusalanganya ilandwe lisuma, nupya ivilongano vyapanzilwe umu misumba iingi umu mpanga yonsi iya Ireland.—Ivyacitiike mpiti umu Britain.