KE TIM̦A eo ej del̦o̦ñel̦o̦k Belfast Lough, iarin ireland, bajinjea ro rej pãd ilõñin tim̦a eo im loe an green ioon tol̦ ko im aer emmeramram jãn an joraantak. Iien in kar ilo M̦ae 1910 eo. Ibwiljin armej ro ioon tim̦a eo, kar Charles T. Russell im eñin kar tũreep eo an kein kal̦alem l̦o̦k ñan Ireland. Im ke ej epaaktok tim̦a eo, Jeid im Jatid Russell ear lo ruo tim̦a killep rej kõm̦m̦ani wõt, im tim̦a kein kar Titanic im Olympic. * (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.) Ilo jikin pol̦o̦k eo an tim̦a ko, ekar wõr 12 Rũkkatak Baibõl̦ ro rar kõttar ijin in wõnm̦aiki.

Roñoul iiõ ko likl̦o̦k, Jeid im Jatid Russell ear pukot wãween ko jet rem̦m̦anl̦o̦k ñan kajeeded nuuj eo em̦m̦an ipel̦aakin lal̦. Kõn men in, ear pepe ñan jibadekl̦o̦k jikin ko itulikin Amedka. Jikin eo jinointata ear jibadekl̦o̦k kar Ireland, ilo Jul̦ae 1891. Ear uwel̦o̦k ilo tim̦a eo etan City of Chicago, im ke rej tõn pol̦o̦k ilo jikin eo etan Queenstown im ej lo an tulo̦k al̦, ear keememejtok an kar rũtto ro jinen im jemãn kwal̦o̦k kõn kar aelõñ eo aer. Ke Jeid im Jatid Russell im ro m̦õttan rar kijoone bukwõn ko rerreo im aiboojoj mel̦an ko ie, rar lo bwe eñin ijo “epojak im eiien ñan an m̦adm̦õd.”

Jeid im Jatid Russell ear lol̦o̦k Ireland 7 kõttan. Joñan an kar lõñ armej rar itoklimo in roñjake ilo tũreep eo an kar jinoin, tokãlik ke ear bar lol̦o̦k er, ear wõr bukwi jim̦a armej ro im jet iien ekar wõr to̦ujin jim̦a armej rar m̦õn̦õn̦õ in roñjake. Ilo tũreep eo an kein karuo ilo kar M̦ae 1903, kar kõjjel̦ã kake kweilo̦k ko renaaj wal̦o̦k ilo Belfast im Dublin ilo nuujpeba ko ilo jikin kein. Russell ear ba bwe armej ro rar “lukkuun roñjake” ilo iien eo ear kwal̦o̦k katak eo an etan “Bujen eo kar Kallim̦ur Kake.” Im katak in ear kwal̦o̦k kõn tõmak eo an Ebream im jeraam̦m̦an ko repãd im̦aan ñan armej ro.

Jãn wõt an kar lõñ armej ilo jikin in rar itoklimo in roñjake, Russell ear kobaik Ireland ilo tũreep eo an kein kajilu ke ear lol̦o̦k jikin ko ilo Europe. L̦alem iaan em̦m̦aan ro jeid im jatid rar karwaineneiki ke ear to tok jãn tim̦a eo ilo ob eo ilo Belfast juon jibboñõn kar Eprõl̦ 1908. Kar kõjjel̦ã kõn katak eo etan “Naaj Jol̦o̦k Jukjukun Pãd in an Setan,” im tokãlik ilo kar jo̦teenin raan eo, “elõñ armej me ewõr jel̦ãl̦o̦kjen̦ ippãer kõn Baibõl̦ rar kobatok im oraer kar 300.” Ibwiljier ear wõr juon em̦m̦aan ear kajjioñ in jum̦ae ak ilo m̦õkaj, Russell ear jel̦ã ial̦an an uwaake jãn Baibõl̦. Bareinwõt ilo kar Dublin, juon em̦m̦aan etan O’Connor, me ear jekretari (secretary) eo an kabuñ eo etan YMCA, ear kwal̦o̦k an lukkuun jum̦ae. Ear kate e ñan kajjioñ ukot l̦õmn̦ak ko an armej ro rar pãd ilo kweilo̦k eo me elõñl̦o̦k jãn 1,000 uwaaer, bwe ren oktak im jum̦ae kumi in Rũkkatak Baibõl̦ ro. Ta eo ear wal̦o̦k?

Jen ro̦o̦llikl̦o̦k ñan tõre eo im pijaikl̦o̦k men ko rar wal̦o̦k ilo iien in. Jen ba bwe ewõr juon em̦m̦aan ear pukot m̦ool eo im ear itoklimo ñan kobal̦o̦k im roñjake katak eo kar kõjjel̦ã kake ilo juon iaan nuujpeba ko (The Irish Times). Ke ear tõparl̦o̦k ijo, ear pen an ellolo an jikin jijet kõnke ear lukkuun eobrak. Em̦m̦aan eo ear lukkuun roñjake an rũkõnono eo me euwan̦, aetok kwõdeak ko an im ej kõn̦ak juon kopã kilmeej eaetok im ej kwal̦o̦k katak eo. Rũkõnono eo ej etetal im kõm̦m̦akũtkũt pein ilo an kõm̦m̦ane katak eo an im ñe ej riiti juon eoon ej jitõñl̦o̦k ñan bar eoon ko jet me rej rejetake ejja boin eo wõt. Wãween in ear kõpel̦l̦o̦k bũruon  em̦m̦aan eo ñan mel̦el̦e kõn katak ko rem̦ool jãn Baibõl̦. Meñe Russell ear jab kõjerbal kein kõnono ko, ak ear alikkar an aolep ro ilo iien eo roñ ainikien. Im rar lukkuun roñjake ke ej kwal̦o̦ke katak eo ium̦win 1 jimattan awa. Ãlikin, ekar wõr kajjitõk im uwaak. Eñin iien eo O’Connor im ro m̦õttan rar kajjioñ mãlejjoñe kõn kajjitõk ko ak ear m̦õkaj im uwaake er im kam̦ool naan ko an jãn Baibõl̦ eo. Armej ro rar m̦õn̦õn̦õ im kabbokbok kõn an kar uwaake er. Ke ear jem̦l̦o̦k aer leto letak, em̦m̦aan eo me ear itoklimo ear kepaak em̦m̦aan ro jeid im jatid ñan kal̦apl̦o̦k wõt an mel̦el̦e. Ekkar ñan ro rar pãd ilo tõre eo, elõñ ro rar katak kõn m̦ool eo ilo wãween in.

Ilo tũreep eo an kein kãmen, Jeid im Jatid Russell ear em̦m̦akũt jãn New York ilo allõñin Mãe 1909 ilo tim̦a eo etan Mauretania. Im ear ãñin Jeid im Jatid Huntstinger, juon eo ejel̦ã kilen jeje ilo m̦õkaj im ej kakaduuki men ko ej jeiki (stenographer). Innem ilo iien ko me rej pãdwõt ilo lom̦al̦o, remaroñ kortokjãn iien kein ñan jeje katak ko ñan Naan in Keeañ ko. Katak eo an Russell ilo Belfast ear kakuktok 450 armej ro ilo jikin eo, im enañin 100 iaaer rar aikuj jutak kõn an kar obrak.

Ilo tũreep eo an kein kal̦alem me kar kwal̦o̦k kake ilo jinoin katak in, Jeid im Jatid Russell ear uwaake rijum̦ae ro jãn Baibõl̦ ãinwõt an kõn kõm̦m̦ane. Ãlikin an kar kwal̦o̦k katak eo an ilo Dublin, kar kõjerbal Baibõl̦ eo ñan uwaake kajjitõk ko an em̦m̦aan eo me O’Connor ear ãñintok ippãntok, eo im ear katak kõn Baibõl̦ jãn jikuul̦ ko reutiej. Rukweilo̦k ro rar itoklimo in roñjake aer leto letak kõn Baibõl̦. Ilo raan eo juon, Russell im ro m̦õttan rar uwel̦o̦k ioon tim̦a eo ej leto letak m̦ail̦ ñan bukwõn eo epãd ilo Iñlen etan Liverpool im jãn ijin, rar uwe ilo tim̦a eo ebuñbuñ etan Lusitania ñan New York. *​—Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.

Ilo kar tũreep eo kein kajiljino im jimjuon an Jeid im Jatid Russell ñan Ireland, rar bar kõjjel̦ã kake katak ko ej pojak in kwal̦o̦ki ilo nuujpeba ilo iiõ eo 1911. Ilo allõñin M̦aaj ak Eprõl̦, ear wõr 20 Rũkkatak Baibõl̦ ro ilo Belfast rar kwal̦o̦k karwainene ñan 2,000 armej ro me rar pãd im roñjake katak eo etan “Juon Mour Ãlikin Mej.” O’Connor ear bar jãdel̦o̦k ilo Dublin im ear ãñintok juon rũkaki me ear kwal̦o̦k kajjitõk ko an. Im armej ro rar pãd rar kabbokbok kõn an kar Russell uwaake kajjitõk ko an jãn Baibõl̦. Im ilo kar allõñin Jeptõm̦ba ak Oktoba ilo ejja iiõ eo wõt, bukwõn ko jet me Russell im ro jet m̦õttan rar etal ñani, ear bar lõñ armej ro rar kobal̦o̦k im roñjake katak ko an. O’Connor im 100 rinana ro rar kajjioñ in bar ko̦kkure aer kweilo̦k, ak rukweilo̦k ro rar rejetake rũkõnono eo.

Meñe Jeid im Jatid Russell ekõn kwal̦o̦k katak ko ilo tõre ko, ak ear kile bwe jerbal eo ejjab pedped ioon juon armej kõnke “jerbal in ejjab an armej, ak ej an Anij.” Kõn aer kar kõjjel̦ã kake l̦o̦k im̦aan ilo nuujpeba ko kõn katak ko renaaj kwal̦o̦ki ilo kweilo̦k ko, men in ear kõpel̦l̦o̦k ial̦ ñan kwal̦o̦k kõn katak rem̦ool ilo Baibõl̦. Ta tõprakin? Katak ko rar kajeededl̦o̦k ennaan eo em̦m̦an jãn Baibõl̦, im ear jutak elõñ eklejia rekããl ilo elõñ jikin ko ilo Ireland.​—Bwebwenato ko an doulul in ad jãn Britain.