ETENA kakemala masuwa l’oduwa wa Belfast, djui ya pasase wakemala l’omamu, wenda akona wele l’adiyo w’ɛlɛsɛlɛsɛ wakɔmama yanyi la pindju. Aki lo Ngɔndɔ ka tanu 1910. L’atei w’anto asɔ mbaki ndo Charles T. Russell, ɔsɔ aki lɔkɛndɔ la tanu lakandande otsha la Irlande. Masuwa ehende wa weke weke wakawasalaka wakikɔ la ntondo k’ɔnangɛso Russell, masuwa wa Titanic la wa Olympic. * Ambeki wa Bible dikumi l’amɔtshi wakemala l’edia ka masuwa lo disɛnga, wookonga dia nde nkoma.

Ɛnɔnyi oko 20 ntondo ka laasɔ, oko wakandatayangaka yoho yoleki dimɛna ya dianganya lokumu l’ɔlɔlɔ l’andja w’otondo, ɔnangɛso Russell akɔshi yɛdikɔ ya munda nkɛndɔ l’andja w’Amerikɛ. Nde akatatɛ lɔkɛndɔ lande la ntondo otsha la Irlande lo Ngɔndɔ k’esambele 1891. Etena kakinde lo masuwa otsha l’osomba wa Chicago, nde akɛnyi woho wakadje wonya etena kakawatasukanaka la disɛnga dia Queenstown ndo ondo nde akohɔ dimɛna kɛnɛ kakawotɛ ambutshi ande lo dikambo dia ngelo kawɔ. Etena kakatetaka ɔnangɛso Russell kaamɛ la wanɛ wakatawotshindɛka l’esomba wakakama dimɛna ndo lo tosombasomba t’elangala, vɔ wakashihodia dia lɛkɔ ekambɔ “kambɛla ndo kakakongaka amunyi.”

Lo tshɛ ɔnangɛso Russell akembola Irlande mbala esambele. Mɛnamaka dia lɔkɛndɔ la ntondo lakandande lakatshutshuya anto nkama ndo lo tena dimɔtshi anto nunu dia mbohokamɛ mbala kina. Nde akande lɔkɛndɔ la hende lo Ngɔndɔ ka tanu 1903, wakewoya asawo wa lo sɛkɛ wakandahombe mbisha la Belfast ndo la Dublin lo tojurnalɛ ta lɛkɔ. Russell akate ɔnɛ “apokami wakahokamɛ la yambalo tshɛ” sawo diaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Dɔkɔlɔkɔ diokakatanyi la daka” diakawalake Abrahama l’ɔtɛ wakinde la mbetawɔ ndo ɛtshɔkɔ wayokondja anto lo nshi yayaye.

L’ɔtɛ wa nsaki k’efula kakɛnya anto wa lɛkɔ, ɔnangɛso Russell akakongɛ dia membola ndo Irlande lo lɔkɛndɔ la sato lakandande otsha l’Erɔpɛ. Anangɛso atanu wakawosha mɔyɔ etena kakandemala lo dibongo dia Belfast la pindju lo Ngɔndɔ ka nɛi 1908. Mbewoya sawo diaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “La chute de l’empire de Satan,” akasale dia “anto oko 300” ndja la dikɔlɔ diakɔ. Onto ɔmɔtshi lakadjaka taamu l’atei awɔ akanandema esadi eto lo woho wakandakambaka l’Afundelo la diewo tshɛ. La Dublin yɔnɛ O’Connor lakalekaka ndɔsha ndo laki sekeletɛlɛ ka YMCA akasale la wolo di’anto ndekana 1 000 ndɔsha ambeki wa Bible. Kakɔna kakatombe?

Tokanyiya yema awui wakete dia mbeya kɛnɛ kakasalema mɛtɛ. Pami kɛmɔtshi kakayashaka dia mbeya akambo wa lo Bible akɔshi yɛdikɔ ya ndjohokamɛ sawo dia lo sɛkɛ diakewoyama lo jurnalɛ Irish Times. Nde akasale la wolo dia nkondja dihole dia mbidjasɛ lo luudu laki anto efula lɔsɔ. Pami kɛsɔ akahokamɛka la yambalo tshɛ ɔtɛkɛtshi waki  la ndjwe, lɔlɛdu ndo dikɔti di’otale di’odima. Etena kakashaka ɔtɛkɛtshi sawo diande, nde aketetaka lo lɔyɛnga, atasale tɔjɛstɛ, atalembetshiya divɛsa la divɛsa ndo dui sɔ diakadihola atui wa pami kakɔ dia nshihodia akambo wa mɛtɛ wa lo Bible. Kaanga mbakinde komonga la dihomɔ diadiyɛ dui, dui di’ɔtɛkɛtshi diakokɛmaka lo luudu lakɔ l’otondo ndo ampokami wakahokamɛ la yambalo l’edja ka wonya a tango l’etenyi. Oma laasɔ, vɔ wakakome l’etenyi ka ambola l’ekadimwelo ndo O’Connor la angɛnyi ande wakadje taamu, koko nde akalembetshiya losango la lo Bible la diewo tshɛ. Ampokami wakade saka dia mɛnya ɔngɛnɔngɛnɔ awɔ. Etena kakashile londjo, apami wakɛnya nsaki wakasukana lale anangɛso dia mbeka akambo efula. Lo ndjela ɛkɔndɔ w’anto wakɛnyi dui sɔ la washo, anto efula wakeke akambo wa mɛtɛ lo yoho shɔ.

Etena kakandamɔ oma la New York lo Ngɔndɔ ka tanu 1909 otsha la Mauritanie lo wembwelo ande wa nɛi, ɔnangɛso Russell akatshu kaamɛ la ɔnangɛso Huntsinger lakeyaka mfunda lo mashinyi w’etape, l’oyango wa etena katawatenyanya ndjale ko nde tawokaka asawo wa lo Tshoto y’Etangelo. Anto 450 wa la Belfast mbakahokamɛ sawo dia lo sɛkɛ dia ɔnangɛso Russell ndo anto oko 100 l’atei awɔ wakemala nɛ dia luudu laki tshitshɛ.

Lɔkɛndɔ la tanu lakatashidi la diko lakasalema woho akɔ waamɛ. L’ɔkɔngɔ wa nde mbisha sawo dia lo sɛkɛ la Dublin, ombeyi wa teologi wakeyamaka efula wakaye kaamɛ la O’Connor, akakondja ekadimwelo w’oma l’Afundelo lo ambola ande ndo ampokami wakangɛnangɛna. La wedi a pindju, amɛngɔdi asɔ wakatshu lo masuwa wakawɛmbaka ekanda otsha la Liverpool ndo wakatɔtɔ lo masuwa wakawelɛka Lusitania otsha la New York. *

Wakewoya nto asawo wakahombe ɔnangɛso Russell ndjosha lo lɔkɛndɔ lande la samalo ndo l’esambele lo 1911. L’eleko kamɔnga akatshi, ambeki wa Bible 20 wa la Belfast wakahangia anto 2 000, wakahokamɛ sawo diaki l’ɔtɛ a dui ɔnɛ: “Andja okina.” O’Connor akaye la okambi okina la Dublin wakayoka ambola, koko ampokami wakangɛnangɛna ekadimwelo w’oma l’Afundelo wakashama. L’eleko k’ɔlɔ akatshi ka l’ɔnɔnyi akɔ waamɛ, nde akembola esomba ekina ndo akonge l’etombelo w’amɛna. O’Connor nde la dengalenga 100 wakasale la wolo mbala efula dia mfukutanya losanganya lakasalema la Dublin, koko ampokami wakasukɛ ɔtɛkɛtshi la waangasanu tshɛ.

Kaanga mbakatatɛ ɔnangɛso Russell mbisha asawo wa lo sɛkɛ l’etena kɛsɔ, nde akeyaka dia “ndoko onto loleki ohomba,” nɛ dia “olimu ɔnɛ bu w’onto; vɔ wekɔ olimu wa Nzambi.” Asawo wa lo sɛkɛ wakewoyama, wakayelamɛ Losanganya la lo sɛkɛ, wakasha waaso w’amɛna efula wa mbewoya akambo wa mɛtɛ w’oma l’Afundelo. Etombelo akɔna waki la dui sɔ? Asawo wa lo sɛkɛ wakakimanyiya dia dianganya lokumu l’ɔlɔlɔ ndo tshumanelo diakafulanɛ l’esomba efula wa la Irlande.—Awui wambetaka w’oma la Grande-Bretagne.