Julani

Lutani pa vo ve mukati

YATULIYA MUNKHANI ZIDU ZAKALI

Nkhani Zachisanisani Zawovyanga Pakupharazga Uthenga Wamampha ku Ireland

Nkhani Zachisanisani Zawovyanga Pakupharazga Uthenga Wamampha ku Ireland

SITIMA yati yafika pa jiti la Belfast Lough ndi mlenji, ŵanthu wo ŵengamu anguwona mapiri ngakutowa. Ivi vinguchitika mu May 1910. Yumoza mwa ŵanthu wo ŵenga mu Sitima iyi wenga Charles T.  Russell. Uwu wenga ulendu waki wa nambala 5 kuluta ku Ireland. Mubali Russell wanguwona sitima ziŵi zikuluzikulu zo apanganga ŵaka sonu, ya Titanic ndi ya Olympic. * Kuseri kwa sitima izi kwenga Akusambira Bayibolu amanavi wo amulindizganga.

Vyaka 20 ivi vechendachitiki, Mubali Russell wapenjanga nthowa yamampha yakupharazgiya uthenga wamampha pa charu chosi. Iyu wanguŵanaŵana kuti wakapharazgi ku vyaru vinyaki kubwalu kwa America. Ulendu waki wakwamba wanguluta ku Ireland mu July 1891. We mu sitima ya City of Chicago, Russell wanguwona lumwi lichisere mutawuni ya Queenstown yo sonu yidanika kuti Cobh. Tikayika cha kuti iyu wangukumbuka vo apapi ŵaki amukambiyanga vakukwaskana ndi kumuzi kwawu. Pa nyengu yo Russell ndi anyaki ajumphanga mumatawuni ngakutowa nga mucharu ichi, anguziŵa kuti minda “yacha ndipu yikhumbika kuvunika.”

Mubali Russell wanguluta ku Ireland maulendu ngakukwana 7. Chifukwa chakuti ŵanthu angukondwa ndi uthenga wo wanguŵapharazgiya pa ulendu wakwamba, panyaki ndivu vinguchitiska kuti kuzi ŵanthu anandi wati walutaku so maulendu nganyaki. Pa ulendu waki wachiŵi, mu May 1903, mu manyuzipepala angulembamu chipharazgu chakuziŵiska ŵanthu kuti mubali Russell wazamukamba nkhani zachisanisani mutawuni ya Belfast ndi Dublin. Mubali Russell wangukamba kuti ŵanthu “anguvwisiya mwakuphwere” nkhani yo yakambanga za chivwanu chaku Abrahamu ndipuso vitumbiku vo ŵanthu azamusaniya kunthazi.

Chifukwa chakuti ŵanthu anandi ku Ireland akhumbanga kuziŵa uneneska, pa nyengu yo Russell wanguluta ku Europe pa ulendu wachitatu, wanguwona kuti wakafikeku so. Zuŵa linyaki ndi mlenji, abali ankhondi angumutawuzga wati wafika pa dowoku la Belfast mu April 1908. Pa nkhani ya chisanisani ya mutu wakuti, “The Overthrow of Satan’s Empire,” yo yingukambika ndi mazulu pa zuŵa lenili, panguza “ŵanthu pafupifupi 300.” Munthu yumoza yo wasuskanga, angumumuka mwakuvwika umampha kutuliya mu Malemba. Mutawuni ya Dublin, munthu munyaki wakususka zina laki O’Connor wangukusa ŵanthu akujumpha 1,000 kuti alimbani ndi Akusambira Bayibolu. Iyu wenga mlembi wa wupu unyaki wachisopa wa YMCA. Kumbi ndi vinthu wuli vo vinguchitika?

Tiyeni tiwoni vo vitenere kuti vinguchitika pa zuŵa ili. Tiyeruzgiyi kuti munthu yo wakhumba kuziŵa uneneska wa mu Bayibolu waza kuti wazivwisiyi nkhani yo yingupharazgika mu nyuzipepala ya The Irish Times. Iyu wasuzgika kusaniya pakuja chifukwa chakuti ŵanthu mbanandi. Munthu uyu wavwisiya mwakuphwere po munthu wamwembi utali yo wavwala jeketi litali lifipa wakamba nkhani. Yo wakamba nkhani watenda uku ndi uku pa pulatifomu, walongoro mwakufwatuka ndipu wakonkhoska umampha malemba. Ivi vitovya munthu uyu kuti wavwisisi uneneska wa mu Bayibolu. Chinanga kuti palivi vakukuziya mazu, mazu ngaku yo wakamba nkhani ngavwika holu yosi, ndipu ŵanthu avwisiya nkhani yaki kutuwa pakwamba mpaka pakumaliya, kwa ora limoza ndi hafu. Nyengu ya mafumbu yati yakwana, O’Connor ndi anyaki atimususka kweni iyu wavikiliya uthenga wamampha mwalusu. Wo avwisiya atumba manja kulongo kuti akhorwa ndi vo wakamba. Kwati kwafipa, munthu uyu waluta kwa abali kuti waziŵi vinandi. Mwakukoliyana ndi vo munthu munyaki yo wengapu pa nyengu iyi wangukamba, ŵanthu anandi angusambira uneneska munthowa yeniyi.

Pa ulendu waki wachinayi mu May 1909, Mubali Russell wangukwera sitima ya Mauretania kutuwa ku New York. Iyu wanguto Mubali Huntsinger kuti wakalembengi nkhani za mu Chigongwi cha Alinda zo iyu wakambanga pa nyengu yo ayendanga panyanja. Pa nkhani yachisanisani yo mubali Russell wangukamba ku Belfast penga ŵanthu 450 ndipu pafupifupi 100 anguma wima chifukwa chakuti malu ngenga ngamana.

Mubali C. T. Russell wakwera sitima ya Lusitania

Ndimu so venge pa ulendu wachinkhondi wo wazumbulika kukwamba kwa nkhani iyi. Mubali Russell wati wakamba nkhani ku Dublin, munthu munyaki wachisopa yo wanguza ndi O’Connor wangumukika mafumbu ngaki kutuliya mu Malemba. Ivi vinguŵakondwesa ukongwa ŵanthu. Mawa laki, Mubali Russell ndi anyaki angukwera sitima kuluta ku Liverpool ndipu pavuli paki angukwera sitima ya Lusitania kuluta ku New York. *

Mu nyuzipepala ya The Irish Times ya pa 20 May, 1910 angulembamu za nkhani zachisanisani kuti aziŵiski ŵanthu.

Mu 1911, Mubali Russell wangukamba so nkhani zachisanisani pa ulendu waki wa nambala 6 ndi wa nambala 7. Mu April chaka chenichi, Akusambira Bayibolu 20 ku Belfast angulonde ŵanthu 2,000 munyumba zawu. Ŵanthu yaŵa anguvwisiya nkhani ya mutu wakuti “Hereafter.” O’Connor wanguza so ndi munthu munyaki wachisopa ku Dublin kweni ŵanthu wo avwisiyanga nkhani angumba manja chifukwa cha mo abali angumukiya kutuliya mu Malemba. Mu myezi ya October ndi November mu chaka chenichi, mubali Russell ndi anyaki anguluta so kumatawuni nganyaki ndipu kwazanga ŵanthu anandi. O’Connor pamoza ndi anthulumi anyaki 100 akhumbanga so kutimbanyizga unganu wo unguchitikiya ku Dublin kweni ŵanthu wo ŵengapu ŵenga ku chigaŵa chaku yo wakambanga nkhani.

Chinanga kuti kanandi Mubali Russell ndiyu wakambanga nkhani zachisanisani pa nyengu iyi, kweni iyu waziŵanga kuti “palivi munthu yo ngwapachanya kuluska anyaki” chifukwa “ntchitu iyi nja munthu cha, njaku Chiuta.” Nkhani zachisanisani zaŵapaskanga mwaŵi abali wakupharazga uneneska wa mu Malemba. Kumbi ndi vinthu wuli vo vinguchitika? Nkhani zachisanisani zinguwovya kupharazga uthenga wamampha ndipu mipingu yinandi yingupangika mumatawuni nganandi ngaku Ireland.—Yatuliya Munkhani Zidu Zakali ku Britain.

^ ndimi 3 Pati pajumpha vyaka viŵi, sitima ya Titanic yingubira.

^ ndimi 9 Sitima ya Lusitania yingubira kumwela kwa Ireland chifukwa anguyiphulisa ndi bomba mu May 1915.