Skip to content

Skip to table of contents

MAKANI EESU AAKAINDI

Makani Aabuleya Akamwaya Makani Mabotu mu Ireland

Makani Aabuleya Akamwaya Makani Mabotu mu Ireland

CIINDI busi ibwakali kuzwa kubwato nobwakali kuuntumuka mubusena butegwa Belfast Lough, busena ibuli kumanjililo kuya mulwizi, kakamu kasyoonto kabantu ibakatantide mubwato ibakaimvwi bakabona malundu aajisi masamu mabotu ciindi camafwumofwumo nobwakaca. Mwakali mu May 1910. Kumwaalumi umwi akati kabo, Charles T. Russell, eeci cakali ciindi casanu kuunka ku Ireland. Kumbele lya Mukwesu Russell kwakali mato obilo mapati aamulwaanje aakali kubambwa, bwato bwa Titanic bwalo ibwatakabeleka kwaciindi cilamfwu mpoonya abumbi butegwa Olympic. * Kwiindilila waawo aakali kubambilwa mato, kwakali Basikwiiya Bbaibbele ibali 12 ibakaimvwi, kulindila kuti asike.

Myaka iibalilwa ku 20 musyule, kayandaula nzila mbotu yakumwaya makani mabotu munyika yoonse, Mukwesu Russell wakayeeya kuba anyendo ziccililene kuya kunze acisi ca America. Kuswaya kwakwe kwakusaanguna kwakatalika acisi ca Ireland, mu July 1891. Kali mubwato butegwa City of Chicago, zuba lyakabbila kayanda kusika acito mu Queenstown (lino iizyibidwe kuti Cobh) alimwi weelede kuti wakayeeya kujatikizya bazyali bakwe mbobakali kuupandulula munzi wabo. Ciindi Mukwesu Russell abasilweendonyina nobakali kwiinda mumadolopo alimwi amafaamu aaboneka kabotu, bakatalika kuyeeya kuti masena aayo wakali muunda “iwakayumide kale kuti utebulwe.”

Mukwesu Russell wakaswaya cisi ca Ireland ziindi zili ciloba. Luyandisisyo ndwaakapa kuti bantu babe aandulo mulweendo lwakusaanguna kulibonya kuti lwakapa kuti myaanda yabantu, zimwi ziindi zyuulu buya zyabantu, kuti baboole kuswiilila kulinguwe mukuswaya kwakatobela. Naakaswaya mulweendo lwabili, mu May 1903, miswaangano yaabuleya mudolopo lya Belfast a Dublin yakali kwaambilizyigwa mumiteende. Russell wakaamba kuti “baswiilizi bakali kuswiililisya kapati” kumakani aakwe aakali kwaamba lusyomo lwa Abrahamu alimwi azilongezyo nzyobalangila bantu kumbele.

Akaambo kaluyandisisyo bantu banji ndobakatondezya ookuya, cisi ca Ireland acalo cakabikkilizyigwa mulweendo lwatatu lwa Russell mu Europe. Bakwesu bosanwe bakamutambula ciindi naakali kuzwa mubwato mu Belfast bumwi buzuba mafwumofwumo mu April mu 1908. Makani aabuleya aakambilizyigwa aakuti “Kunyonyoonwa kwa Bulelo bwa Saatani,” akapa kuti “baswiilizi basongo babalilwa ku 300” bajanike buzuba oobo kumangolezya. Sikukazya umwi akati kabo wakagwasyigwa cakufwambaana kwiinda mukwaabelesya kabotu Magwalo. Mu Dublin sikukazya kapati umwi wazina lya O’Connor, imulembi wambunga ya YMCA wakasola kuyunga baswiilizi bainda ku 1,000 kuti banyonganye Basikwiiya Bbaibbele. Ino ncinzi cakacitika?

Atujokele muciindi camusyule tuyeeye alimwi mumizeezo yesu iceelede kuti ncecakacitika. Mwaalumi ulaaluyandisisyo mukujana kasimpe kamu Bbaibbele wakayeeya kuti ajanike kumakani aabuleya akaambilizyigwa mumuteende wa The Irish Times. Tanaakacikonzya kujana aakukkala muŋanda mpati yakubunganina imwakali bantu banji. Mwaalumi ooyo wakaswiilila kapati kumwaambi iwakajisi masusu aatuba amalezu, iwakasamide jansi lilamfwu lisiya. Mwaambi naakali kwaamba makani aakwe, wakali kweendeenda kucibumbili, katambaika cakulikwaya, cakulomya kapandulula magwalo cakutobelana akujalula matwi amwaalumi kuti amvwisye kasimpe kamu Bbaibbele. Nokuba kuti kwakanyina mincini yakwaambawida, ijwi lyamwaambi lyakali kulimvwisya mumabazu oonse aŋanda, kupa kuti baswiilizi kabaswiilila kwawoola lyomwe acisela. Mpoonya, mucibeela cakubuzya akwiingula, ba O’Connor abeenzinyina bakatalika kukazya pele cabupampu wakaukwabilila mulumbe kubelesya Bbaibbele. Baswiilizi bakakambilila kutondezya kuti balazuminizya. Nokwakaumuna, mwaalumi iwakajisi luyandisisyo wakabasikila bakwesu kutegwa aiye zinji. Kweelana anzyobakaamba aabo bakalibonena ameso, banji bakakaiya kasimpe munzila eeyi.

Mukwesu Russell naakanyamuka kuzwa mu New York mu May 1909 akutanta bwato butegwa Mauretania mulweendo lwakwe lwane, wakaunka a Mukwesu Huntsinger iwakacibwene kutaipa, kutegwa ciindi nobali mulweendo mulwaanje walo kaamba mpoonya mukwesu ooyu kalemba zibalo zyamu Ngazi Yamulindizi. Makani aabuleya aa Mukwesu Russell mudolopo lya Belfast akakwelelezya bantu bali 450, eelyo ibatandila ku 100 bakaile kwiimikila akaambo kakuti busena bwakaceya.

Mukwesu C. T. Russell mubwato butegwa Lusitania

Lweendo lwasanu, ilwaambwa kumatalikilo, alwalo mbolwakalibede. Naakamana makani aabuleya mu Dublin, syaazibwene mumakani aabukombi iwakadumide kapati iwakaletwa aba O’Connor wakajana bwiinguzi bwamu Magwalo kumibuzyo yakwe, calo icakabakkomanisya kapati baswiilizi. Buzuba bwakatobela, basilweendo bakatanta bwato busyoonto ibwakali kunyamuna magwalo kuya ku Liverpool mpoonya okuya alimwi bakatanta bwato ibwakadumide kapati butegwa Lusitania kuunka ku New York. *

Makani aabuleya aambilizyigwa mumuteende uutegwa The Irish Times, May 20, 1910

Makani aabuleya aakali kwaambilizyigwa akabikkilizyigwa alimwi mulweendo lwacisambomwe alwaciloba lwa Mukwesu Russell, mu 1911. Mumupeyo, Basikwiiya Bbaibbele bali 20 mu Belfast bakatambula bantu bali 2,000 mumaanda aabo, balo ibakaswiilila makani aakuti “Buumi Muntu Afwa.” Ba O’Connor bakalibonya mu Dublin lino alimwi kabali amusololi wacikombelo umwi iwakali kubuzya mibuzyo, pele baswiilizi bakakambilila kubwiinguzi bwamu Magwalo. Cilimo mumwaka ngweena wakaswaya madolopo aamwi, ooko bantu banji nkobakali kujanika. Ba O’Connor abaalumi basikuleta manyongwe ibali 100 bakasola kuti banyonganye muswaangano wakali ku Dublin alimwi, pele baswiilizi cabusungu bakamugwasyilizya mwaambi.

Nokuba kuti Mukwesu Russell kanji-kanji ngonguwe iwakali kukanana makani aabuleya aciindi eeco, wakalizyi kuti “kunyina muntu uutakonzyi kunjililwa mubusena amuntu uumbi,” mbwaanga “ooyu tauli mulimo wamuntu pe; pele mulimo wa Leza.” Makani aabuleya aakali kwaambilizyigwa—aayo lino aali ncibeela ca Muswaangano Waabuleya—akapa zyoolwe zibotu kapati zyakumwaya kasimpe kamu Magwalo. Ino ncinzi cakatobela? Makani aabuleya akagwasya kumwaya makani mabotu alimwi akutalisyigwa kwambungano mumadolopo manji mucisi ca Ireland.—Kuzwa kumakani eesu aakaindi ku Britain.

^ munc. 3 Mumyaka buyo yobilo bwato bwa Titanic bwakaloba.

^ munc. 9 Bwato butegwa Lusitania bwakanyonyoonwa abbomba kunkomwe yakumusanza mu Ireland mu May 1915.