MUSI tshikepe tshe tsha vha tsho livha Belfast Lough tshi tsini na u swika vhuimazwikepe, vhaṋameli vha si gathi vhe vha vha vho ima tshikepeni, vho vhona thavha dza muvhala mudala dzo vhonetshelwa nga ḓuvha ḽine ḽa khou ṱavha. Ho vha hu nga May 1910. Charles T. Russell we a vha e muṅwe wa vhaṋameli, lwo vha lu lwa vhuṱanu a tshi khou dalela Ireland. Wahashu Russell o dovha a vhona hu tshi khou itwa tshikepe tsha Titanic na tsha Olympic. * Henefho vhuimazwikepe ho vha ho ima Vhagudi vha Bivhili vha 12 vhe vha vha vho lindela Russell a tshi swika.

Miṅwahani i ṱoḓaho u vha 20 yo fhiraho, Wahashu Russell o vha a tshi ṱoḓa nḓila ya khwine ya u phaḓaladza mafhungo maḓifha u mona na shango ḽoṱhe. Nga zwenezwo, o dzhia phetho ya u dalela fhethu ho fhamba-fhambanaho nnḓa ha Amerika. O thoma nga u dalela ngei Ireland nga July 1891. Ḓuvha ḽo vha ḽi tshi vho kovhela musi e tsini na u swika vhuimazwikepe ha Queenstown a tshi khou bva Ḓoroboni ya ngei Chicago. Zwenezwo zwi nga vha zwo mu humbudza zwe vhabebi vhawe vha mu vhudza zwone nga ha hune vha dzula hone. Musi Wahashu Russell na vhaṋameli ngae vha tshi khou fhira ḓorobo dzavhuḓi dza ḽeneḽo shango ḽa u naka, vho ṱhogomela uri henefho fhethu ho vha hu tsimu “yo lugelaho u kaṋiwa.”

Wahashu Russell o dalela shango ḽa Ireland lwa sumbe. Musi a tshi ya kha ḽeneḽo shango lwa u tou thoma, vhathu vho takadzwa vhukuma nga nyambo yawe. Zwenezwo zwo ita uri na vhaṅwe vhathu vhanzhi vha ḓe u thetshelesa musi a tshi vhuya. Musi a tshi ya u dala lwa vhuvhili nga May 1903, magurannḓa a henefho o ita khunguwedzo ya miṱangano ye ya vha i tshi ḓo farelwa ngei Belfast na Dublin. Russell o amba uri “vhathu vhe vha vha vhe hone vho vha vho thetshelesa nga vhuronwane” nyambo i re na tshiṱoho tshine tsha ri, “The Oath-Bound Promise” ye ya vha i tshi khou amba nga ha lutendo lwe Abrahamu a vha e nalwo na phaṱhutshedzo dzine vhathu vha ḓo dzi wana tshifhingani tshi ḓaho.

Nga nṱhani ha uri vhathu vhanzhi vha ngei Ireland vho takalela zwe Russell a zwi funza, zwenezwo zwo ita uri a dovhe a vhuyelele henefho musi a tshi ya u dalela Yuropa lwa vhuraru. Nga April 1908, vhahashu vhaṱanu vho mu lumelisa nga matsheloni musi a tshi tou swika ngei Belfast. Nyambo ye ya ṋekedzwa nga ḽeneḽo ḓuvha yo vha i na tshiṱoho tshine tsha ri, “The Overthrow of Satan’s Empire” nahone yo kunga vhathu vha ṱoḓaho u vha 300 vhe vha vha vhe na dzangalelo. Vhukati ha vhathetshelesi, ho vha hu na muṅwe munna we a vha a tshi khou hanedza, fhedzi Wahashu Russell o ṱavhanya a mu fhindula nga vhuṱali a tshi shumisa Maṅwalo. Ngei Dublin Mr. O’Connor we na ene a vha e muhanedzi nahone e muṅwaleli wa YMCA—o lingedza u tshutshudza vhathetshelesi vha fhiraho 1 000 uri vha shandukele Vhagudi vha Bivhili. Ho itea mini?

Kha ri humele murahu kha tshifhinga tshe zwenezwo zwithu zwa itea ngatsho nahone ri humbule uri hu nga vha ho itea mini kha tshenetsho tshiitea. Muṅwe munna we a vha a tshi takalela u guda ngoho i re Bivhilini, o dzhia phetho ya u vha hone kha yeneyo nyambo ya khagala ye ya kunguwedzwa kha gurannḓa ḽa The Irish Times. Zwo mu konḓela u wana fhethu ha u dzula kha yeneyo holo ye ya vha yo ḓala lwe ha vha hu si na na vhupfelo ha mare. Onoyo munna o thetshelesa nga vhuronwane musi hu tshi khou amba munna wa mavhudzi matshena, wa madebvu we a vha o ambara dzhasi ḽitswu ḽilapfu. Musi onoyo munna a tshi khou ṋekedza nyambo, o vha a tshi khou  tshimbila-tshimbila tshiteidzhini, a tshi khou amba a tshi shumisa na zwanḓa, a tshi shumisa maṅwalo nga vhuronwane u itela u thusa vhathu uri vha pfesese ngoho i re Bivhilini. Naho ho vha hu si na khudzaipfi, ipfi ḽa onoyo munna ḽo vha ḽi tshi khou pfala holoni yoṱhe nahone vhathetshelesi vho vha vho thetshelesa nga vhuronwane lwa awara nthihi na hafu. Nga murahu musi hu tshi khou fhindulwa mbudziso dze dza vha dzi tshi khou vhudziswa, O’Connor na khonani dzawe vho pikisa Wahashu Russell, fhedzi o tikedza zwe a vha a tshi khou zwi amba a tshi shumisa Bivhili. Vhathetshelesi vho tikedza zwenezwo nga u vhanda zwanḓa. Musi zwithu zwo no vhuyelela ngonani, munna we a vha a tshi takalela u guda ngoho i re Bivhilini o ya kha vhahashu u itela u guda zwo engedzeaho. Vhathu vhanzhi vho guda ngoho nga yeneyo nḓila samusi zwo ambiwa nga vhe vha vha vhe hone.

Nga May 1909, musi Wahashu Russell a tshi ṱuwa ngei New York a tshi ya u dala ngei Mauretania lwa vhuṋa, o ṱuwa na Wahashu Huntsinger we a vha a tshi kona u thaipha na u ṅwala nga u ṱavhanya. Russell o ṱuwa na onoyo munna uri a vhe a tshi khou ṅwala thero dza Watch Tower nga tshifhinga tshine vha ḓo tshi fhedza vhe tshikepeni. Musi Wahashu Russell a tshi ṋekedza nyambo ngei Belfast, ho vha hu na vhathu vha 450 nahone vhathu vha ṱoḓaho u vha 100 vho vha vha tshi khou thetshelesa vho ima ngauri ho vha hu si tsheena vhudzulo.

Ho itea zwi fanaho na kha lwendo lwa vhuṱanu lwe ha ambiwa nga halwo mathomoni a ino thero. Nga murahu ha nyambo ye Russell a i ṋekedza ngei Dublin, muṅwe mugudi wa zwa vhurereli a ḓivheaho vhukuma we a vha o ḓa na O’Connor, o fhindulwa mbudziso dzawe hu tshi shumiswa Bivhili nahone zwenezwo zwo takadza vhukuma vhathetshelesi. Nga ḓuvha ḽi tevhelaho, vhaendi vho ṋamela tshikepe tshine tsha vha na luvhilo tshe tsha vha tshi tshi khou ya ngei Liverpool nahone musi vha tshi swika henefho, vho ṋamela tshikepe tshi ḓivheaho vhukuma tshine tsha pfi Lusitania tshe tsha vha tshi tshi khou u ya New York. *

Nga 1911 musi Wahashu Russell a tshi dala lwa vhurathi na lwa vhusumbe, o dovha a ṋekedza nyambo dze dza kunguwedzwa. Nga khalaṅwaha ya luṱavula, Vhagudi vha Bivhili vha 20 vha ngei Belfast vho ṱanganedza vhaeni vha 2 000 vhe vha thetshelesa nyambo i re na tshiṱoho tshine tsha ri “Hereafter.” O’Connor o dovha a ya ngei Dublin e na muṅwe mufunzi a tshi khou vhudzisa mbudziso, fhedzi vhathetshelesi vho tikedza phindulo dze dza fhindulwa hu tshi shumiswa Maṅwalo. Nga tshifhefho tsha wonoyo ṅwaha, O’Connor o vhona hu na vhathetshelesi vhanzhi kha dziṅwe ḓorobo dze Wahashu Russell a dzi dalela. O’Connor na vhaṅwe vhanna vha 100 vho dovha vha lingedza u thithisa muṱangano we wa vha wo farelwa ngei Dublin, fhedzi vhathetshelesi vho tikedza tshiambi nga mafulufulu.

Naho Wahashu Russell o ṋekedza vhunzhi ha dzenedzo nyambo nga tshenetsho tshifhinga, o vha a tshi zwi ḓivha uri “a huna muthu o khetheaho” ngauri “hoyu a si mushumo wa vhathu; ndi mushumo wa Mudzimu.” Nyambo dze dza kunguwedzwa Muṱangano u sa athu u vha hone, dzo vula zwibuli zwinzhi zwa u phaḓaladza ngoho i re Bivhilini. Ho vha na mvelelo dzifhio? Nyambo dza khagala dzo thusa uri mafhungo maḓifha a kone u phaḓalala nahone ho vha na zwivhidzo zwinzhi ḓoroboni yoṱhe ya ngei Ireland.—Zwe ra zwi vhulunga ngei Britain.