1. Lelo divule Bible ushintululanga bulemununi muswelo’ka?

LE I bika bikwiyanga mu ñeni poivwana kishima “bulemununi”? Bantu bavule balañanga’mba i mfuto, inoko mu bulemununi mubadilwanga bintu bivule. Bible unena’mba bulemununi i bwa kamweno kotudi, kadi kyaba kimo i mwibutele pamo na buyuki, tunangu, buswe ne būmi. (Nkindi 1:2-7; 4:11-13) O mwanda bulemununi bwa Leza bulombolanga’mba wituswele kadi usakanga twikale’ko nyeke. (Bahebelu 12:6) Nansha mu bulemununi bwa Leza kyaba kimo byomubadilwanga mfuto, inoko ke bwa kasusupo nansha bwa kasumalomo. Na bubine, buluji bukatampe bwa kishima “bulemununi” i kufundija, enka na mufundijijanga mbutwile wandi mwana wasenswe.

2, 3. Lelo mu bulemununi mubadilwa namani bufundiji ne mfuto? (Tala kifwatulo ku ngalwilo.)

² Langulukila pa kino kimfwa. Nkasampe umo witwa bu Johnny wadi utela futu mwinjibo. Inandi wamunena’mba: “Johnny, umwene, kufwaninwepo kutela futu mwinjibo! Usa kulala bintu.” Inoko wasūla byamudingila inandi, aye kaendelela na kutela futu’nka monka’mwa. Futu pa kwitema ku mutyibi wa maluba, nao kala ubaladika! Lelo i bika byalonga inandya Johnny mwanda wa kumulemununa? Wamufundija na kumushintulwila kine kibipile kilongwa kyandi. Wadi usaka wandi  mwana ajingulule amba kukōkela bambutwile kudi na mvubu kwadi, ne amba bulombodi bwabo i bwa kamweno kadi bwendele’mo. Pa kukwasha Johnny evwanije buno bufundiji, inandi wakwata butyibi bwa kumupa mfuto na kumuyata futu’ya mu bula bwa kitatyi kampanda. Nansha kino byokekisangejepo Johnny, inoko kibamukwasha evwanije amba shi aleke kukōkela bambutwile nabya ukemwena bipa bilula.

³ Byotudi bene Kidishitu, tudi mu njibo ya Leza. (1 Temote 3:15) Tata wetu Yehova, udi na lupusa lwa kukwata butyibi pa kiyampe ne kibi ne lwa kwitulemununa shi tubaleka kumukōkela. Kadi, nansha shi bilongwa byetu bibalupula bipa bilula, bulemununi bwa Yehova bwa buswe bubwanya kwitukwasha twivwanije mvubu ya kumukōkela. (Ngalatea 6:7) Leza witusenswe mpata kadi kasakengapo tususuke.—1 Petelo 5:6, 7.

4. (a) Lelo Yehova witusakilanga tufundije bantu bakwabo muswelo’ka? (b) I bika byotusa kwisambila’po mu kino kishinte?

⁴ Shi tuleta bulemununi bwimanine pa Bible, nabya tukakwasha mwana nansha muntu otwifundanga nandi Bible ekale mulondi wa Kidishitu. Twingidijanga Bible pa kufundija befundi betu kyokya kyoloke ne kwibakwasha bevwanije ne ‘kulama byonso byetusoñenye Yesu.’ (Mateo 28:19, 20; 2 Temote 3:16) Uno o muswelo wibasakila Yehova bafundijibwe mwanda wa nabo bakwashe bakwabo bekale balondi ba Kidishitu. (Tanga Tetusa 2:11-14.) Shi ke pano, lekai twisambile’ko pa bipangujo bisatu bya mvubu mpata: (1) Lelo bulemununi bwa Leza bulombolanga namani amba witusenswe? (2) Le i bika byotubwanya kwifunda ku bimfwa bya bantu bālemunwinwe na Leza? (3) Le tubwanya namani kwiula ba Yehova ne Yesu pa muswelo obalemununanga bantu?

5. Lelo bulemununi bwa Yehova bulombolanga namani amba witusenswe?

⁵ Yehova witulemununanga, witufundija, ne kwitudingila mwanda witusenswe. Witusakilanga tupwane nandi nyeke ne kukamona būmi bwa nyeke. (1 Yoano 4:16) Ketutukengapo nansha dimo nansha kwitufwija bumvu. (Nkindi 12:18) Inoko, Yehova utanga mutyima ku ngikadila yetu miyampe kadi witupanga bwanapabo. Lelo kumwenepo amba bulemununi botupebwa kupityila ku Bible, ku mabuku etu, ku bambutwile betu, nansha ku bakulumpe bulombolanga’mba Yehova witusenswe? Nanshi, shi bakulumpe balonga bukomo bwa kwitulemununa na butūkanye ne na buswe nansha shi ketwajingulwile amba twi balonge kibi, na bubine beulanga buswe bwitusenswe Yehova.​—Ngalatea 6:1.

6. Le bulemununi bulombolanga namani buswe bwa Leza nansha shi muntu wayatwa madyese a mingilo?

⁶ Kyaba kimo mu bulemununi bwa Yehova mubadilwanga ne kintu kikwabo kupita madingi onkaonka. Shi muntu walonga bubi bukatampe, uyatwanga madyese a mingilo kampanda mu kipwilo. Nansha shi wayatwa madyese, buno bulemununi bulombola’mba Yehova umusenswe. Kimfwa, kino kibwanya kumukwasha ajingulule mvubu ya kupityija kitatyi kivule na kwifunda Bible, kulangulukila’po, ne kulombela. Kulonga bino bintu kubwanya kumukwasha akomeje kipwano kyandi na Yehova. (Ñimbo ya Mitōto 19:7) Kitatyi pa kupita’po, ubwanya kujokejibwa biselwa byandi nansha madyese amuyetwe. Nansha shi muntu wapangwa, kino i kilomboji kya buswe bwa Leza mwanda kikakinga kipwilo ku lupusa lubi. (1 Kodinda 5:6, 7, 11) Kadi bulemununi bwa Leza i boloke nyeke, o mwanda bukwashanga yewa upangilwe evwanije mubaile bubi bwandi.  Kino kibwanya kumukwasha esāse.​—Bilongwa 3:19.

7. Lelo Shebana wādi ani, ne wātamije ngikadila’ka mibi?

⁷ Pa kwivwanija mvubu ya bulemununi, tusa kwisambila pa bantu babidi bālemunwinwe na Yehova. Umo bidi i Shebana, mwine Isalela umo wāikele’ko mu kitatyi kya Mulopwe Hezekia, mukwabo nandi i Graham, tutu umo wa mu ano etu mafuku. Shebana wāpelwe mwingilo wa ‘kutala njibo,’ padi i ya Mulopwe Hezekia, kadi wādi na lupusa lukatampe. (Isaya 22:15) Inoko Shebana wētatwile ne kusaka kwimwekeja ku bantu bakwabo bu udi na mvubu. Wēlongēle’nka ne kibundu kya lupeto luvule ne kunanga mu “makalo a ntumbo.”​—Isaya 22:16-18.

8. Lelo Yehova wālemunwine namani Shebana, ne i bika byālupukile’ko?

⁸ Shebana byaādi usaka kutumba, o mwanda Leza wāmuyete mwingilo wandi ne kupa’o Ediakimi. (Isaya 22:19-21) Kino kyāmwekele kitatyi kyākwete Senakediba, mulopwe wa Ashidia nkuku ya kutamba Yelusalema. Mwenda mafuku, Senakediba wātumine kibumbo kya bamudyavita ne kibumbo kikatampe kya basola mwanda wa kuzakaja Bayuda ne kulengeja Mulopwe Hezekia etūle. (2 Balopwe 18:17-25) Hezekia wātumine Ediakimi ne bana-balume bakwabo babidi bakemone na bano bamudyavita. Umo bidi wādi Shebana, mwine wādi wingila bu mulembi mu kine kitatyi’kya. Pa kino, tubwanya kumona’mba padi Shebana wēfundile kwityepeja kadi kāfityilwepo nansha kwikala na kiji ku mutyima. Wāitabije na mutyima tō mwingilo wa munshi. Kudi bintu bisatu byotubwanya kwifunda ku byobya byātene Shebana.

9-11. (a) Le i bufundiji’ka bwa kamweno botubwanya kwifunda ku byobya byātene Shebana? (b) Le umona namani muswelo Yehova waāmwene Shebana?

⁹ Kibajinji, kuyatwa kwāyetwe Shebana mwingilo wandi, kwituvuluja’mba “kwitatula kubadikidila bonakane.” (Nkindi 16:18) Tubwanya kwikala na mwingilo wa pa bula mu kipwilo, kadi bantu bakwabo babwanya kwitumona bu tudi na mvubu. Shi bidi namino, le tukekala nyeke betyepeje? Le tukavuluka’mba bwino bonso botudi nabo ne bintu byonso biyampe byotulonga, twibiloñanga na bukwashi bwa Yehova? (1 Kodinda 4:7) Mutumibwa Polo witudyumuna’mba: “Nalombola muntu ne muntu kwako umbukata mwenu amba kakīlangila aye mwine bipitepite; ino alange mwanda wa kwikala na ñeni mibwane.”​—Loma 12:3.

¹⁰ Kya bubidi, madingi masumininwe āpelwe Shebana na Yehova, abwanya  kulombola’mba wādi ukulupile amba Shebana ubwanya kushinta. (Nkindi 3:11, 12) Boba bayetwe madyese a mwingilo wa pa bula, babwanya kuboila ñeni ku uno mwanda. Pa kyaba kya kufitwa nansha kwikala na kiji, babwanya kwendelela na kupa Yehova kyokya kitabukile kunengela. Bafwaninwe kumona bulemununi bu kilomboji kya buswe bwa Yehova. Vuluka’mba Tata wetu ukapala mpalo boba bonso betyepeje. (Tanga 1 Petelo 5:6, 7.) Bulemununi bwa Yehova bwa buswe bubwanya kwitubumba pamo bwa dilongo dinekena shi twi betyepeje.

¹¹ Kya busatu, twifunda bufundiji bwa kamweno ku muswelo Yehova waāmwene Shebana. Nansha muswelo ulemununanga Yehova byoulombolanga’mba ushikilwe bubi, inoko ulombolanga kadi amba usenswe muntu ulongele bubi’wa. Yehova utalanga biyampe bidi mu bantu. Shi wi mbutwile nansha mukulumpe, ubulwe’po kwiula muswelo ulemununanga Yehova bantu?​—Yude 22, 23.

12-14. (a) Lelo bantu bamo bamonanga namani bulemununi bwa Yehova? (b) Le Kinenwa kya Leza kyakweshe namani tutu umo ashinte mwikadilo wandi, ne i bika byalupukile’ko?

¹² I kya bulanda, bantu bamo bibasansanga shi abalemununwa, mfulo mfulō, basonsoloka kudi Yehova ne ku kipwilo kwine. (Bahebelu 3:12, 13) Le kino kilombola’mba i kutupu ubwanya kwibakwasha? Ke amopo! Tala kimfwa kya Graham, mwine wapangilwe kupwa wajokejibwa mwenda mafuku. Nansha byaajokejibwe, walekele’byo kusapula ne kutanwa ku kupwila kwine. Mukulumpe umo walongele bukomo bwa kwikala mulunda na Graham, kupwa Graham wanena uno mukulumpe anze kwifunda nandi Bible.

¹³ Uno mukulumpe uvuluka’mba: “Graham wadi mutādilwe na mitatulo. Wadi ufutulula bakulumpe bakwete butyibi bwa kumupanga. O mwanda batwe pa kwifunda misunsa ibala-inga, twabandawile nandi bisonekwa bisambila pa mitatulo ne byobya bilupuka’ko. Graham washilwile kwimona aye mwine mu kiyo kya Kinenwa kya Leza, kadi kasangedilepo byaadi wimona! Walongele kintu kitulumukwa! Aye pa kujingulula’mba i musabwe meso na ‘mulamba’ wa mitatulo ne amba udi na mwikadilo wa kufutululañana, washilula kwilumbulula pampikwa kwija. Washilwile kutanwa ku kupwila kitatyi ne kitatyi, kwifunda Bible na katentekeji, ne kwikala na kibidiji kya kulombela difuku ne difuku. Kadi waitabije ne kiselwa kyandi kya bu mutwe wa kisaka ne kino kyaletele wandi mukaji ne bandi bana nsangaji mivule.”​—Luka 6:41, 42; Yakoba 1:23-25.

¹⁴ Uno mukulumpe ubweja’ko amba: “Difuku dimo, Graham waunombwele kintu kimo kyauntengele ku mutyima. Wanenene amba, ‘Nayukile bubine tamba kala, kadi nadi ñingila ne bupania. Inoko na bubine, pano ye ponamona’mba nasanswa Yehova.’” Na pano kala, Graham wapebwa mwingilo wa kupityija mikolo ku kupwila kadi wadi wiusangedile bininge. Mukulumpe unena’mba: “Kimfwa kyandi kyaumfundije amba shi muntu wetyepeja ku meso a Leza na kwitabija bulemununi, nabya madyese akapungulukila padi!”

15. Lelo i bika byotufwaninwe kulonga pa kulemununa biyampe bantu bakwabo?

¹⁵ Shi tusaka kwikala badimu bayampe, tufwaninwe bidi kwikala befundi bayampe. (1 Temote 4:15, 16) Mu muswelo umo onka, shi Yehova ukwingidijanga pa kulemununa bantu bakwabo, ufwaninwe kwikala mwityepeje ne kuleka Yehova akuludike mu būmi bobe. Shi bantu bakwabo bamone amba wi mwityepeje nabya bakakulēmeka kadi kikebapēlela kwitabija bulemununi ne madingi owibapa. Tubwanya kuboila ñeni ku kimfwa kya Yesu.

16. Le i ñeni’ka yotubwanya kuboila kudi Yesu pa mwanda utala bulemununi ne bufundiji buyampe?

 ¹⁶ Yesu wākōkele nyeke Shandi, nansha ke pobyādi bimweka bu bikomo. (Mateo 26:39) Wāvulwije bevwaniki bandi amba bufundiji ne tunangu twandi bitambanga kudi Shandi. (Yoano 5:19, 30) Yesu wādi na kikōkeji kadi mwityepeje, ne kino kyāmukweshe ekale mufundiji wa lusa. Bantu ba mityima myoloke bādi basangela kumufwena. (Tanga Luka 4:22.) Binenwa biyampe bya Yesu byādi bikankamika boba bādi batyumukwe mityima ne kwimona bu bazoze. (Mateo 12:20) Wālemunwine bana bandi ba bwanga na kanye ne na buswe nansha byaādi ubwanya kwibalobela pa mwanda wa kwipotomeja kobēpotomeje pa kuyuka i ani mukatampe mu bukata mwabo.​—Mako 9:33-37; Luka 22:24-27.

17. Le i ngikadila’ka ikakwasha bakulumpe balele biyampe kipwilo?

¹⁷ Kitatyi kyo-kyonso bakulumpe kyobalemununa bantu kupityila ku misoñanya ya mu Bible, bafwaninwe kwiula Kidishitu. Mu uno muswelo bakalombola’mba basakanga kuludikwa na Leza ne na wandi Mwana. Mutumibwa Petelo wālembele amba: “Kumbai luombe lwa Leza lomulelele, ke na kuningilwapo, aa, ino i na mutyima tō; kadi ke na kusanswapo kamweno ka budimbidimbi, ino i pampikwa nsengwa; kadi ke na kutādilapo boba bekele bu bupyani bwa Leza, ino i na kwikala bimfwa bya kulondela’po luombe.” (1 Petelo 5:2-4) Bakulumpe bakōkela bininge Leza ne Kidishitu bakamwena’mo, enka ne boba bobalelele bene kumo.​—Isaya 32:1, 2, 17, 18.

18. (a) Lelo Yehova usakilanga bambutwile kulonga bika? (b) Lelo Leza ukwashanga bambutwile muswelo’ka?

¹⁸ Le kulemununa ne kufundija ba mu kisaka nako le? Yehova usoñanya mitwe ya bisaka’mba: “Kemwakilobejai benu bana, ino mwibatamijei na kwibalemununa ne kwibadyumuna bidyumu bya Yehova.” (Efisesa 6:4) Le kufundija ne kulemununa kudi bine na mvubu? Tutanga mu Nkindi 19:18 amba: “Dingila obe mwana mwana-mulume pakidi lukulupilo; kadi kokimuleka kwenda muswidile mutyima kumwipaija.” Yehova i mupe bambutwile kiselwa kya kulemununa babo bana. Ino shi kebalongelepo kino, nabya bakeshintulwila kwadi! (1 Samwele 3:12-14) Inoko Yehova upānga bambutwile tunangu ne bukomo byobasakilwa pobamulomba ebakwashe ne pobakulupila mu bwendeji bwa Kinenwa kyandi ne bwa mushipiditu wandi ujila.​—Tanga Yakoba 1:5.

19, 20. (a) Le i madyese’ka atambanga ku kwitabija bulemununi bwa Leza? (b) Le i bika byotukefunda mu kishinte kilonda’ko?

¹⁹ Shi twitabija bulemununi bwa Leza ne kwiula muswelo ulemununanga ba Yehova ne Yesu bantu, nabya tukatambula madyese mavule! Bisaka byetu ne bipwilo bikekala mu ndoe kadi muntu ne muntu ukemona bu muswibwe, wa mvubu, ne kwikala na mutyima-ntenke. Ino i ntompejo’tu ya ndoe ne nsangaji yotukekala nayo mu mafuku āya kumeso. (Ñimbo ya Mitōto 72:7) Bulemununi bwa Yehova bwituteakanyanga mwa kukekadila pamo nyeke ne nyeke mu ndoe ne bu kisaka kimo, na Yehova Tata wetu. (Tanga Isaya 11:9.) Shi tulame kino mu ñeni, nabya tukamona na bubine amba bulemununi i: muswelo muyampe ulombola’mo Leza buswe bwandi kotudi.

²⁰ Mu kishinte kilonda’ko, tukefunda’mo myanda mivule itala bulemununi bwa mu kisaka ne mu kipwilo. Tukefunda’mo muswelo otubwanya kwilemununa batwe bene. Kadi tukefunda’mo ne mwa kwepukila kintu kibi mpata kupita misanshi yo-yonso ya bulemununi botubwanya kulemununwa.