1. ¿Wiˈixë Biiblyë tmaytyaˈagyë jëjwijtsëmbijtën?

¿TI MIIMP mä mwinmäˈäny ko xymyëdoyë tyäˈädë ayuk jëjwijtsëmbijtën? Waˈan yëˈë netyë myiny ko tuˈugë jäˈäy ti yajtukumëdoy, per kyaj yëˈëyë tˈandijy. Biiblyë jyënaˈany ko nyajjëjwijtsëmbijtëm xypyudëjkëm, etsë tyäˈädë ayuk yëˈë näˈätyë mëët myiny ko yajmaytyaˈagyë ëxpëjkën, wijyˈäjtën, tsojkën etsë jukyˈäjtën (Prov. 1:2-7; 4:11-13). Ko Dios xyjëjwijtsëmbijtëm, yëˈë xytyukˈijxëm ko xytsyojkëm ets ko tsyojkypy njukyˈäjtëm winë xëëw (Eb. 12:6). Näˈäty, mbäät yëˈë tˈandijy ko ti Dios xytyukkumëdoˈowëm, per ninäˈä axëëk xykyatuˈunëm. Jëjwijtsëmbijtën, nan yëˈë yˈandijpy ko nyaˈëwij nyajkäjpxwijëm, duˈun extëm tuˈugë uˈunkteety tkäjpxwijˈyë yˈuˈunk diˈib tsyojkypy.

2, 3. ¿Wiˈix majtsk pëky wyimbëtsëmy ko nyajjëjwijtsëmbijtëm? (Ixë dibujë).

² Nˈokpëjtakëm tuˈugë ijxpajtën. Tuˈugë mixyuˈunk diˈib xyëwˈäjtypy Carlos, tëgoty ttukkuyatyë pyelotë. Ta ja tyääk yˈanëˈëmxëty: “Carlitos, të nˈokˈanmaabyë ko tëgoty kyaj mbäädë pelotë xytyukˈëyiˈiky xytyukkuyaty ko ti xypyuˈujët”. Perë Carlitos  kyaj tmëmëdoy ja tyääk. Ta ajotkumonë myëjpijkpety ja pelotë mä tuˈugë tuˈts ets ta pyuˈuy. ¿Wiˈixë net ja tyääk jyëjwijtsëmbitëdët? Ko tyukmëtmaytyäˈägëdët tiko kyaj yˈoyëty extëm të yˈadëˈëtsy. Ets ko tyukjaygyukëdët tiko yˈoyëty tmëmëdowëdë tyääk tyeety, tiko jyëjpˈamëty ttunët extëm yaˈˈanëëmë ets ko kyaj nanëgoobë tijaty yajtukˈaneˈemy. Parë Carlitos tjatët, ta ja tyääk wyinmay ko oy ko tuk tiempë tpëjkët ja pyelotë. Carlitos kyaj tjaˈoyjyawë, per duˈunën yajtukniˈˈixë ko yajkumëdoop ko ngamëdoˈowëm.

³ Niˈamukë Dios mëduumbë nyajpatëm “ma ja [Dios] ja jyëën tyëjkën” (1 Tim. 3:15, TY). Pääty nwintsëˈkëm ja madakën diˈibë Jyobaa myëdäjtypy parë tpëjtäˈägëdë yˈanaˈamën ets parë xyjëjwijtsëmbijtëm mëdë tsojkën ko ngamëdoˈowëm. Ko nyajjëjwijtsëmbijtëm ets ko axëëk ngujäjtëm ti të nduˈunëm, yëˈë xytyukˈijxëm ko jëjpˈam nmëmëdoˈowëmë nDeetyˈäjtëm (Gal. 6:7). Dios mëk xytsyojkëm ets kyaj ttsoky nˈayoˈowëm (1 Peed. 5:6, 7).

4. 1) ¿Wiˈixë Jyobaa ttsoky nyaˈëxpëjkëmë jäˈäy? 2) ¿Ti nˈixäˈänëm mä tyäˈädë artikulo?

⁴ Ko nyäjkëmë käjpxwijënë mëdë Biiblyë mbäät pyudëkëty ja uˈunk ënäˈk ets pënaty nyaˈëxpëjkëm parë tpanëjkxtëdë Kristë. Biiblyë yëˈë diˈib jëjpˈam nyajtuˈunëm mä ndukniˈˈijxëm ets yëˈë xypyudëjkëm parë “njëjwijtsëmbijtëm pën extëm jyikyˈatët tëyˈäjtën mëët”. Yëˈë mbäät nyajtuˈunëmë Biiblyë parë nbudëjkëm ja uˈunk ënäˈk o pënaty nyaˈëxpëjkëm parë tjaygyukëdët ets tmëmëdowdët tukëˈëyë tijatyë Jesus ojts tniˈanaˈamë (2 Tim. 3:16; Mat. 28:19, 20). Duˈunënë Jyobaa ttsoky parë jäˈäy nyaˈëxpëjkëm, duˈuntsoo yëˈëjëty nëjkxëp nanduˈun tpudëkëdë wiinkpë parë tpanëjkxtëdë Kristë (käjpxë Titʉ 2:11-14). Minë net nˈokˈatsoˈowëmbijtëmë tyäˈädë tëgëëkpë yajtëˈëwën: 1) ¿Tiko njënäˈänëm ko Jyobaa yaˈijxëbë tsyojkën ko xyjëjwijtsëmbijtëm? 2) ¿Ti xytyukniˈˈijxëm extëmë Dios tjëjwijtsëmbijty näägë jäˈäy? 3) ¿Wiˈix mbäät nbanëjkxëmë yˈijxpajtënë Jyobaa mëdë Jesus ko pën njëjwijtsëmbijtëm?

5. Extëmë Jyobaa xyjëjwijtsëmbijtëm, ¿wiˈix xytyukˈijxëm ko xytsyojkëm?

⁵ Jyobaa xyjëjwijtsëmbijtëm ets xyˈëwij xykyäjpxwijëm mët ko xytsyojkëm. Yëˈë tsyojkypy parë xëmë mëët nnaymyaˈayëm ets njukyˈäjtëm winë xëëw (1 Fwank 4:16). Ninäˈä xykyawingäjpx xykyajëjpkäjpxëm ets ni xykyayajnayjyäˈäwëm ko nitii ngatsoowˈäjtëm (Prov. 12:18). Niˈigyë xymyëjˈijxëm, pes yëˈë yˈijxypyë oybyë jäˈäyˈäjtën diˈib nmëdäjtëm ets wyintsëˈkëp ja madakën parë këˈëm nwinˈijxëm ti ndunäˈänëm. ¿Duˈun mijts xyˈixyë Jyobaa jyëjwijtsëmbijtën diˈib yajkypy mët yëˈëgyëjxmë Biiblyë, ëxpëjkpajn, tääk teety o mëjjäˈäytyëjk diˈib mä tuˈukmujkën? Näˈäty, kyaj nˈijxëm mä nnëˈëdëgoyäˈän nduˈudëgoyäˈänëm, per ta mëjjäˈäytyëjk xyˈëwij xykyäjpxwijëm mëdë tsojkën etsë maˈkxtujkën. Ko duˈun ttundë, yëˈë yajnigëxëˈktëp wiˈixë Jyobaa xytsyojkëm (Gál. 6:1, TNM).

6. Ko tuˈugë jäˈäy yajjëjwijtsëmbity mbäät dyajtëgoy tijaty nyikëjxmˈäjtypy, per ¿tiko njënäˈänëm ko yëˈë Jyobaa yajnigëxëˈkypyë tsyojkën?

⁶ Ko näˈäty tuˈugë jäˈäy yajjëjwijtsëmbity, mbäät kyaj jeˈeyë dyajtëgoyˈaty yaˈëwij yajkäjpxwijët. Mbäät axtë dyajtëgoy tijaty nyikëjxmˈäjtypy mä Diosë kyäjpn pën të pyokytyuny mëjwiin kajaa. Per ko yajjëjwijtsëmbitët, nan yëˈë netyë Jyobaa yajnigëxëˈkypy ko xytsyojkëm. Ko dyajtëgoyët ja tyuunk, mbäät pyudëkëty parë tˈixët nuˈunën jyëjpˈamëty tjuudëdë tiempë parë yˈëxpëkët këˈëm, tpawinmayët ets nyuˈkxtäˈägët. Ko duˈun ttunët, yëˈë pudëkëyanëp parë niˈigyë tmëwingonëdë Jyobaa (Sal. 19:7). Ets mbäät ok, yajtuunkmoˈoy jatëgok. Pën tuˈugë jäˈäy yaˈëxkajxp, nan yëˈë Jyobaa yajnigëxëˈkypy tsyojkën, pes duˈun tkuwäˈäny ja kyäjpn parë yˈitët wäˈäts (1 Kor. 5:6, 7, 11). Jyobaa nan tëyˈäjtën mëët  jyëjwijtsëmbity, pääty ko tuˈugë jäˈäy yaˈëxkexy, mbäät pyudëkëty parë tjaygyukët ko mëjwiin kajaa të tyuundëgoy etsë net jyodëmbitët (Apos. 3:19).

7. 1) ¿Pën xëwˈäjt Sebná? 2) ¿Diˈibë jäˈäyˈäjtënë axëëkpë tuktëjkë?

⁷ Parë nˈijxëm nuˈunën tsyobääty ko nyajjëjwijtsëmbijtëm, min nˈokˈijxëm nimajtskë Dios mëduumbë yˈijxpajtën diˈibë Jyobaa jëjwijtsëmbijtëdë: Sebná, diˈib jukyˈäjt ja tiempë mä Ezequías, etsë Graham, tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib mä ndiempëˈäjtëm. Nˈoknimaytyakëm jawyiinë Sebná. Waˈanë nety yëˈë tˈijxˈity tkuentˈaty ja jyëën tyëjkë Ezequías, ets pääty tmëdaty ja kutujkën (Is. 22:15). Per ok, ta tyuktëjkë mëjˈat këjxmˈat ets nyayajmëjpëtsëmanë. Pes axtë ojts tniˈanaˈamë ets yˈoyët tuˈugë jut mä nyaxtëkët, ets jyëdijty mä oyatypyë karrë diˈibë kuääy pawoˈonëp (Is. 22:16-18).

8. ¿Wiˈixë Jyobaa tjëjwijtsëmbijtyë Sebná ets wiˈix wyimbëtsëëmy?

⁸ Komë Sebná yëˈëyë nety yˈëxtaapy wiˈix myëjpëtsëmët, ta Dios ojts pyëjkxëty ja kutujkën diˈibë nety myëdäjtypy ets tmooy ja Eliaquim (Is. 22:19-21). Ja duˈun tyuun jyäjtë ko nety ja Senaquerib mët ja syoldäädëtëjk tnidëkëyäˈändë Jerusalén. Ok, ta Senaquerib tkejxy tuk grupë wintsëndëjk etsë may syoldäädë parë tˈatsëˈëgëyäˈändë ja judiyëtëjk ets parë Ezequías nyaygyëyakëdët (2 Rey. 18:17-25). Ezequías, ta tkejxyë Eliaquim mët ja nimajtskë yetyëjk parë nëjkx tjëjpäädëˈëky ja soldäädëtëjk. Niduˈugë tyäˈädë yetyëjk diˈib kyajx, yëˈë Sebná, diˈibë nety ja tyuunk të tyëgatsy ets tyuny extëm ja reyë syekretaaryë. Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko Sebná kyaj nyaytyukmëmadakë ja ajk toˈoyën ets ko të nety jyëmbity yujy tudaˈaky, pääty tkupëjky ja tuunk diˈib kyaj myëjjëty extëm diˈibë nety të tˈokmëdäjtpë. ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë yˈijxpajtën? Min nˈokˈijxëm tëgëk pëky.

9-11. 1) ¿Tijaty mbäät njäjtëm extëm yajjëjwijtsëmbijtyë Sebná? 2) ¿Wiˈix mijts mnayjyawëty ko xynyijawë wiˈixë Jyobaa jyaˈayˈajty mëdë Sebná?

⁹ Tuk pëky, ko Sebná ojts yajpëjkë ja tyuunk yëˈë xytyukjamyajtsëm ko “mëjˈat këjxmˈat ja myiny mä pën kyaˈˈayoˈonbäätynyëm; etsë jäˈäyˈäjtënë mëj këjxmbë mä kyakunapënëm” (Prov. 16:18). Waˈan mijts xynyikëjxmˈaty kajaa tuunk mä Diosë kyäjpn, etsë nmëguˈukˈäjtëm wyinmaytyë ko mëj mˈity. Pën duˈun, ¿mdunaambyë mëjääw parë mˈitët yujy tudaˈaky? ¿Yëˈë mgukäjpxëyaambyë Jyobaa mët ko mwijˈyëty ets ko oy mduny? (1 Kor. 4:7). Apostëlë Pablo tkujäˈäyë: “Mët jaˈagyëjxm kots ja Dios të xytyuˈunxë ja mayˈäjtën, päätyëts miits nˈanëëmëdë es katë mnayjyawëdë waanë mëj këjxm es këdiinëm extëm mbäädëdë. Nik oy nayjyawëdë këˈëm extëm  pyaatyëty ja mëbëjkën diˈibë Dios të mmoˈoyëdë” (Rom. 12:3).

¹⁰ Myëmajtsk pëky, ko ja Sebná yajjëjwijtsëmbijty mbäät yëˈë xytyukˈijxëm ko Jyobaa pyëjkë kuentë ko mbäät nyayajtëgatsyëty (Prov. 3:11, 12). Tyäˈädë kajaa tyukniˈˈixëdë pënatyë tyuunk të dyajtëgoytyë. En lugäär tpëjkëˈëktëdë akë, oy ko duˈunyëm tmëduunˈadëˈëtstëdë Dios, tmoˈoytyët diˈib mas oy ets tˈixtët ko pääty të yajjëjwijtsëmbittë mët ko Jyobaa tsyokëdë. Nˈokjamyajtsëm ko Jyobaa xykyunuˈkxäˈänëm pën ijtëm yujy tudaˈaky (käjpxë 1 Peedrʉ 5:6, 7). Duˈun nnaygyëyakäˈänëm Jyobaa kyëˈëjoty extëmë moˈontsë yuunkpë diˈib nayäjkëp parë Jyobaa jyëjwijtsëmbitëdët.

¹¹ Myëdëgëk pëky, extëmë Jyobaa jyaˈayˈajty mëdë Sebná, mëjwiin kajaa tyukniˈˈixëdë pënaty myëdäjttëbë kutujkën parë jyëjwijtsëmbittët, extëmë tääk teety etsë mëjjäˈäytyëjk diˈib mä tuˈukmujkën. Ko Jyobaa jyëjwijtsëmbity yëˈë xytyukˈijxëm ko yˈaxëkˈijxypyë poky kaytyey, per nan xytyukˈijxëm ko duˈunyëm ttsoky ja jäˈäy diˈib të pyokytyuny. Jyobaa nan yëˈë yˈijxypy tijaty oyˈäjtënë ja jäˈäy myëdäjtypy. Pääty pën mijts jam pën xyjëjwijtsëmbitäˈäny, ¿nanduˈun mjäˈäyˈatäˈäny extëmë Jyobaa? (Juud. 22, 23).

12-14. 1) ¿Ti näägë jäˈäy tyuundëp ko Jyobaa jyëjwijtsëmbityëty? 2) ¿Wiˈix tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm pyudëjkë Biiblyë parë dyajtëgäjtsyë jyaˈayˈäjtën, ets wiˈix wyimbëtsëëmy?

¹² Jotmaymyëët njënäˈänëm ko näägë nmëguˈukˈäjtëm yajpojktëp mëjwiin kajaa ko yajjëjwijtsëmbittë, axtë myëjagamgaktëbë Jyobaa ets ja tuˈukmujkën (Eb. 3:12, 13). ¿Yëˈë tyäˈädë yˈandijpy ko kyaj mbäät nyekyyajpudëkë? Kyaj. Min nˈokˈijxëm wiˈix jyajtyë Graham. Yëˈë ojts yaˈëxkexy mä ja tuˈukmujkën, ets ko ja tiempë nyajxy, ta jyëmbijty, per ok, ta yˈëxtëkëwaˈky. Ko nyajxy ja tiempë, ta tˈanmääy tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuump mëjjäˈäy ets diˈibë nety mëët të nyaymyaaybyekyëty ko yˈëxpëkaambyë Biiblyë.

¹³ Ja mëjjäˈäy duˈun nyimaytyaˈagyëty: “Diˈibë netyë Graham jyotmayˈajtypy, yëˈë ko mëj këjxm nyayjyawëty. Yˈëbaty kyäjpxpatypyë nety ja mëjjäˈäytyëjk diˈib ëxkajxëdë. Päätyëts nˈëxpëjktë kanäkˈok wiˈixë Biiblyë tmaytyaˈaky ko jäˈäy mëj këjxm nyayjyawëty ets wiˈix wyimbëtsëmy. Graham, ta nyayˈijxë mä Diosë yˈAyuk wiˈix yaˈixy yajpääty ets ninuˈun tkaˈoyˈijxy. ¡Mëjwiin kajaa pyudëjkë! Pes yˈëxkäjp ko ja mëjˈat këjxmˈat të nety yajwiintsëty extëmxyëp tuˈugë mëj kepy të tyëkë wyiinoty, ets ko diˈib jyotmayˈajtypy, yëˈë ko yˈabety kyutuky. Ta netyë dyajtëgäjtsyë jyaˈayˈäjtën, yoˈoytsyondaky jëjwitsë mä ja tuˈukmujkën, tˈëxpëjktsondakyë Biiblyë ets tyëjkë nuˈkxtakpë bom bom. Nan tyuuntsondak tijatyë Dios të tyuknipëkyëty mä fyamilyë, ets yëˈë diˈib jantsy jotkujk yajnayjyäˈäwë ja kyudëjk ets ja nyëëxëty” (Luk. 6:41, 42; Sant. 1:23-25).

¹⁴ Ja mëjjäˈäy ta yˈakjënäˈäny: “Tëgok, amutskˈäjtëtsë nˈääw njot extëmtsë Graham xyˈanmääy: Tëëyëbëts nnijäˈäwë tëyˈäjtën ets axtë tëts nduny prekursoor. Per tyamnëmëts mbäät njënäˈäny ko tëyˈäjtën, ntsojkypyëtsë Jyobaa. Ko waanë yˈijty, ta yaˈˈanmääy ets tyunët mä mikrofënë, mëjwiin kajaa tmëjjäˈäwë ko duˈun yajtuunkmooy. Yˈijxpajtënë Graham, yëˈëts xytyukniˈˈijxë ko pën tuˈugë jäˈäy yuj tudakp Dios windum ets kyupëjkypy ko yajjëjwijtsëmbity, mëjwiin kajaa yajkunuˈkxy”.

15. ¿Ti mbäät nduˈunëm parë wiink jäˈäy tkupëktët ja käjpxwijën diˈib nmoˈoyëm?

¹⁵ Parë oy nyaˈëxpëjkëm, tsojkëp jawyiin yajxon nˈëxpëjkëm (1 Tim. 4:15, 16). Nanduˈun jyaty pën mijts myajtuunëbë Jyobaa parë xyjëjwijtsëmbitëdë wiink jäˈäy, tsojkëp mˈitët yujy tudaˈaky ets xynyasˈixët parë Jyobaa mnëˈëmoˈoy mduˈumoˈoyëdët. Ko nmëguˈukˈäjtëm tpëktëdë kuentë ko mijts mˈyujy mdudaˈaky, ta mwingutsëˈëgëyäˈänëdë  ets kyaj tsyiptäˈägäˈänxëdë tkupëktët ja mgäjpxwijën. Min nˈokˈijxëm ti ijxpajtën pyëjtakë Jesus.

16. ¿Ti mbäät njäjtëm extëmë Jesus tyukniˈˈijxë ets extëm jyëjwijtsëmbijty?

¹⁶ Jesus xëmë tmëmëdooyë Tyeety axtë mä mëk ojts tsyiptakxëty (Mat. 26:39). Ets xëmë jyënany ko ja wyijyˈäjtën ets tijaty tukniˈˈijxë jam tsyoony mä Tyeety (Fwank 5:19, 30). Komë Jesus ijt yujy tudaˈaky ets mëdoow, yaˈijxë paˈˈayoˈowën, pääty ja jäˈäyëty jotkujk nyayjyäˈäwëdë ko mëët yajpattë (käjpxë Lukʉs 4:22). Jyotkujkmooy mëdë yˈääw yˈayuk pënaty moon tujktëp ets pënaty yajpattëp amääy amutsk extëmë waxk diˈib të tyëjy o extëmë lamprë myetsyë diˈib mëj mëj aktoopy (Mat. 12:20). Myëmaˈkxtujk ja yˈapostëlëtëjk ko dyajtsiptaktë pën diˈib mas mëj, ets jyëjwijtsëmbijt mëdë tsojkën (Mar. 9:33-37; Luk. 22:24-27).

17. ¿Ti mbäät ttundë mëjjäˈäytyëjk parë yajxon tkuentˈattëdë Diosë kyäjpn?

¹⁷ Jëjpˈam etsë mëjjäˈäytyëjk tpanëjkxtëdë Jesusë yˈijxpajtën ko dyaktëdë käjpxwijën mëdë Biiblyë. Duˈuntsoo dyajnigëxëˈëktët ko tsyojktëp etsë Jyobaa tyuˈumoˈoyëdët mëdë Jesus. Apostëlë Pedro tkujäˈäyë: “Extëm ja borreegë kuentˈäjtpë dyajjëˈxeˈeky yajxon ja byorreegëty, nandëˈën miits xykyuentˈattët yëˈë jäˈäyëty diˈibë Dios të mdukkëdëkëdë. Tundë dëˈën xondaˈakyˈää xondaˈakyjyot, extëmë Dios ttseky, es kyaj mët ko të myajtukˈanaˈamdë o mët ko mmeenyˈookˈattë. Katë jeˈeyë xyˈanaˈamäˈändë ja jäˈäyëty diˈibë Dios të mmoˈoyëty es xykyuentˈattët, niˈigyë yajxon mˈittët mët yëˈëjëty extëmë ijxpajtën” (1 Peed. 5:2-4). Ko mëjjäˈäytyëjk tmëmëdowdë xondaˈakyˈääw xondaˈakyjyotë Jyobaa mëdë Jesus, ta këˈëm ttukˈoyˈattë ets nanduˈun pënaty yˈijxˈijt kyuentˈäjttëp (Is. 32:1, 2, 17, 18).

18. 1) ¿Ti Jyobaa tyukˈaneˈempy ja tääk teety? 2) ¿Wiˈix tpudëkë ja tääk teety parë ttundët tijaty nyikëjxmˈäjttëp?

¹⁸ Ets ¿wiˈix yˈixëty ja nayjëjwijtsëmbitë mä familyë? Jyobaa tyukˈaneˈempy pënaty nyigëbäjkˈäjttëbë familyë ets “kyaj dyajjotˈambëktëdë yˈuˈunk, niˈigyë dyajˈyaak dyajpatët mä Jyobaa jyëjwijtsëmbijtën etsë yˈëwij kyäjpxwijën” (Efes. 6:4, TNM). Jëjpˈam ets duˈun ttundët, pesë Proverbios 19:18 jyënaˈany ko tääk teety yëˈë nyikëjxmˈatandëp ko ja yˈuˈunk yˈënäˈk yˈooktët pën kyaj të tjëjwijtsëmbittë. Jyobaa yëˈë kyuentëwitsaambyë duˈumbë tääk teety (1 Sam. 3:12-14). Per nan myoobyë wijyˈäjtën etsë jot mëjääw ja tääk teety diˈib amdoowëbë naybyudëkë ets diˈib naytyuktuˈumooyëdëp ja Diosë myëjääw etsë yˈAyuk (käjpxë Santya̱ˈa̱gʉ 1:5).

19, 20. 1) ¿Tijaty kunuˈkxën nˈaxäjëm ko ngupëjkëm extëmë Jyobaa xyjëjwijtsëmbijtëm? 2) ¿Ti akˈyajnimaytyäˈägäämp mä ja tuˈukpë artikulo?

¹⁹ Mëjwiin kajaa nˈaxäjëmë kunuˈkxën ko ngupëjkëm extëmë Jyobaa xyjëjwijtsëmbijtëm o ko pën njëjwijtsëmbijtëm extëm ttunyë Jyobaa mëdë Jesus. Agujk jotkujk nˈijtëm mä familyë ets mä ja tuˈukmujkën, njäˈäwëm ko yajtsojkëm, ko tsobatëm ets kyaj ti ntsëˈk njäˈäwëm, diˈib xytyukˈijxëm ko duˈun njukyˈatäˈänëm mä tiempë myiny kyëdaˈaky (Sal. 72:7). Ko tyamë Jyobaa xyjëjwijtsëmbijtëm, xypyudëjkëm parë nnayjëjpˈijxëm wiˈix njukyˈatäˈänëm winë xëëw agujk jotkujk ets tuˈugyë extëm tuk familyë (käjpxë Isaías 11:9). * Ko tyäˈädë nyaˈijtëm winmäˈänyoty, ta nˈijxëm ja nayjëjwijtsëmbitë ko yëˈë Jyobaa yajnigëxëˈkypyë tsyojkën.

²⁰ Mä ja tuˈukpë artikulo yˈakˈyajnimaytyäˈägäˈäny ja nayjëjwijtsëmbitë diˈib jaˈäjtp mä familyë ets mä tuˈukmujkën. Nan nˈaknijawëyäˈänëm wiˈix mbäät nnayjëjwijtsëmbijtëm këˈëm ets ti kyaj yˈoyëty nduˈunëm diˈib niˈigyë yajkuˈayoˈowëp ets kyaj dyuˈunëty ko nyajjëjwijtsëmbijtëm.